شما در حال خواندن خروجی گرفتن از پروژه‌ی طرح‌ریزی هستید.
این درس مربوط به فاز اول دوره‌ی طرح‌ریزی است.
اگر اقدامات طرح‌ریزی را به ترتیب درس‌ها انجام داده باشید، در این لحظه مثل نویسنده‌ای هستید که سناریوی داستانش را می‌داند، شخصیت‌ها را می‌شناسد و جزئیات داستان را روی تکه‌های کاغذ نوشته است اما چیزی برای ارائه ندارد و زمانی ارزش خلق می‌شود که داستان را به کتاب، صوت، تئاتر یا فیلم تبدیل کنید.
فعالیت‌های طرح‌ریزی هم زمانی معنا پیدا می‌کنند که قابل ارائه، ارزیابی یا اجرا باشند و به این منظور باید آن‌ها را در چهارچوب خواسته‌هایمان به خروجی‌های مجسم مثل نقشه‌های دوبعدی و سه‌بعدی و مدل‌ها و ماکت‌ها و واقعیت مجازی تبدیل کنیم.
البته تهیه‌ی هر کدام از خروجی‌ها نیازمند دانش جداگانه‌ای است که ارتباط مستقیمی با طرح‌ریزی ندارد و به تعبیری اگر طرح‌ریزی را داستان‌پردازی فرض کنیم، روش‌های خروجی گرفتن هم‌ردیف کارهایی مثل ویراستاری و صفحه‌آرایی و فیلم‌سازی و صدابرداری قرار می‌گیرد که به روایت داستان کمک می‌کنند اما در شکل‌گیری آن نقشی ندارند.
به همین ترتیب برای خروجی گرفتن از پروژه‌ی طرح‌ریزی هم به تخصص‌هایی مثل نقشه‌کشی و مدل‌سازی یا شبیه‌سازی و تهیه‌ی انیمشن نیاز است که می‌توانید شخصاً آن‌ها را یاد بگیرید یا از نفرات متخصص این حوزه‌ها استفاده کنید، اما در هر صورت از شما به عنوان طراح کارخانه انتظار می‌رود که رویه‌ی کلی کار را بدانید.
برای آشنایی هر چه بهتر شما با رویّه‌ی تهیه‌ی طرح، در بخش ابتدایی درس با انواع روش‌های خروجی گرفتن از پروژه‌های طرح‌ریزی آشنا می‌شوید و در بخش دوم، مناسب‌ترین خروجی‌های فازهای اول تا سوم از جمله شمای کلّی و نقشه‌ی اصلی (Master Plan) و نقشه‌ی سایت (Plot Plan) را معرفی خواهیم کرد.
چه روش‌هایی برای خروجی گرفتن از طرح‌ریزی وجود دارد؟
نقشه‌های دوبعدی هنوز هم پرکاربردترین خروجی‌های پروژه‌های طرح‌ریزی محسوب می‌شوند که تصویر آینده‌ی کارخانه را در چهارچوبی استاندارد و دقیق نمایش می‌دهند، با این حال خروجی‌های دیگری هم وجود دارد، مثلاً گاهی طرح به افرادی ارائه می‌شود که با نقشه‌های دوبعدی آشنا نیستند یا جزئیاتی مثل جرثقیل‌های سقفی و بافرها وجود دارد که موجب پیچیدگی نمای دو بعدی می‌شوند یا شاید ارتفاع تسهیلات اهمیت ویژه‌ای داشته باشد و در این حالت‌ها استفاده از نقشه‌های ایزومتریک، ماکت‌ها و مدل‌های سه‌بعدی دیجیتال به ارائه‌ی بهتر طرح کمک می‌کند.
همچنین شاید مدل‌های سه‌بعدی به تنهایی برای درک مکانیزم‌ها و ایده‌ها و راهکارها کافی نباشند یا بخواهیم ارائه‌ی تأثیرگذارتری داشته باشیم (مثلاً برای فروش یک طرح) و در چنین مواردی، شبیه‌سازی بعضی حرکات و تهیه‌ی ویدئو یا فایل‌های مبتنی بر واقعیت مجازی می‌توانند راهکارهای مؤثرتری باشند.
به جز مواردی که گفتیم، خروجی‌های دیگری هم برای پروژه‌های طرح‌ریزی وجود دارد که بسیاری از آن‌ها امروزه منسوخ شده‌اند و پرداختن به جزئیات‌شان منفعتی ندارد، مثلاً مهندسان گذشته، طرح نواحی مختلف کارخانه را روی کاغذ الگو رسم می‌کردند و آن‌ها را روی یک تخته می‌چسباندند و برای نمایش دیوارها و راهروها از نوار چسب استفاده می‌کردند تا به این ترتیب چیدمان‌های مختلف را سریع‌تر به نمایش درآورند و ارزیابی کنند.
همچنین نقشه‌های دوبعدی دستی (غیردیجیتال) هم امروزه جایگاهی ندارند چون با کمک نرمافزارهای CAD یا Computer Aided Design می‌توانیم بدون درگیر شدن با جزئیاتی مثل ضخامت خطوط و رنگ‌ها و سمبل‌ها یا بی‌نیاز از فضای بایگانی، تنها در چند دقیقه طرح مورد نظرمان را رسم کنیم و با همکاران‌مان در محل کار یا هر نقطه‌ی دیگر دنیا به اشتراک بگذاریم.
در میان روش‌های غیرالکترونیکی تنها گزینه‌ای که هنوز کارآمد به نظر می‌رسد، تهیه‌ی ماکت‌های سه‌بعدی است که برای نمایش کلیّات یک طرح یا نمایش بخش کوچکی از جزئیات آن استفاده می‌شوند و نمونه‌ای از آن را در فیلم زیر مشاهده می‌کنید:
با توضیحاتی که دادیم مشخص است که امروزه نرم‌افزارها اصلی‌ترین ابزار خروجی گرفتن از طرح هستند و باید روی آن‌ها تمرکز داشته باشیم، اما چون نمونه‌های متعددی از آن‌ها با امکانات و ویژگی‌های مختلف وجود دارد نمی‌توانیم راهنمای مشترکی برای همه‌ی آن‌ها بنویسیم و هر کدام‌شان به آموزش‌هایی تخصصی جداگانه‌ای نیاز دارند، با این حال برای تحقق اهداف آموزشی این درس، تصمیم گرفتیم که بخشی از مهم‌ترین و پرتکرارترین سؤالات مربوط به استفاده از نرم‌افزارها را مطرح کنیم تا به بهانه‌ی آن‌ها بخشی از کاربردی‌ترین ابزارها و مفاهیم را یاد بگیرید.
قبل از ادامه‌ی مطالعه، توصیه می‌کنیم ویدئوی معرفی Inventor Factory را ببینید تا ذهن‌تان برای خواندن سؤال و جواب‌ها آماده شود.
آیا برای طراحی کارخانجات کوچک هم باید از نرم‌افزارها استفاده کنیم؟
گاهی در بعضی کتاب‌ها و مقالات خارجی عنوان می‌شود که استفاده از نرمافزارهای CAD ممکن است برای طرح‌های کوچک اقتصادی نباشد که ارتباطی با شرایط موجود در کشورمان ندارد.
تهیه‌ی نسخه‌ی اورجینال نرم‌افزارهایی مثل اتوکد، اینورتور یا سالیدورک بسیار گران است اما چون در کشورمان مشمول قوانین کپی رایت نیستند با کمترین هزینه می‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم و از طرفی دسترس آسان باعث شده است که افراد زیادی کار با آن‌ها را بلد باشند.
از نرمافزارهای دو بعدی استفاده کنیم یا سه بعدی؟
این سؤال قدیمی شده است چون اکثر نرمافزارهای امروزی از هر دو حالت پشتیبانی می‌کنند و به سادگی می‌توانیم مدل‌های سه‌بعدی را به نقشه‌های دوبعدی تبدیل کنیم.
همین سوال را می‌توانیم به طریق کاربردی‌تری طرح کنیم که تهیه‌ی نقشه‌های دوبعدی بهتر است یا مدل‌های سه‌بعدی؟
خیلی وقت‌ها طرح‌ها را فقط به صورت دوبعدی طراحی می‌کنند چون تصمیمی برای رندر (Render) کردن یا تهیه‌ی تصاویر و فیلم‌های نمایشی ندارند، اما تهیه‌ی مدل‌های سه‌بعدی کمک می‌کند تا بتوانیم همزمان خروجی‌های متنوعی بگیریم.
در طرح‌ها چگونه جزئیات را نشان می‌دهیم؟
تهیه‌ی نقشه‌های دوبعدی کارخانه تفاوت چندانی با نقشه‌های صنعتی ندارد، با این تفاوت که در نقشه‌های صنعتی معمولا جزئیات در حداقل دو نمای مختلف نشان داده می‌شود اما در طرح کارخانه بیشتر از نمای بالای المان‌ها استفاده می‌شود.
مثلا اگر قصد نمایش یک میز را داشته باشیم معمولا در نقشه‌های کارخانه از نمایی استفاده می‌شود که با پیکان آبی مشخص کردیم.
البته رسم خطوط پنهان (خط‌چین‌ها) الزامی نیست مگر در مواردی که به درک جزئیات کمک کند یا در بردارنده‌ی نکته‌ی خاصی باشد.
هم در نقشه‌های دوبعدی و هم در مدل‌سازی سه‌بعدی گاهی بسیاری از جزئیات را حذف می‌کنند تا زمان کمتری صرف شود اما طبیعتاً برای تهیه‌ی ویدئو یا فضاهای شبیه‌سازی شده باید طرح دقیق‌تری تهیه شود و در هر حالت ترسیم المان‌ها باید طوری باشد که ابعاد و ویژگی‌های مهم آن‌ها را به تصویر بکشد.
آیا باید همه‌ی جزئیات را خودمان طراحی کنیم؟
خیر، اگر از نرمافزارهای مخصوص طراحی کارخانه استفاده کنیم بسیاری از المان‌های کارخانه از قبل در آن‌ها تعریف شده است و به سادگی می‌توانیم دیوارها و پنجره‌ها و درب‌ها و پارتیشن‌ها و لیفتراک‌ها و نوارنقاله‌ها و بسیاری از المان‌های دیگر را به طرح اضافه کنیم.
مثلاً در تصویر زیر المان‌های مختلفی مثل صندلی و رک‌های انبار و پالت و نوارنقاله و راه‌پله و اپراتور را از کتابخانه‌ی نرم‌افزار اینورتور فراخوانی کردیم:
برای هر المان طرح‌ها و اندازه‌ها و ویژگی‌های متفاوتی وجود دارد و نمی‌توانیم به جای همه‌ی درب‌ها یا نوارنقاله‌ها یا لیفتراک‌ها از یک طرح ثابت استفاده کنیم، به همین علت در نرم‌افزارها این امکان را در نظر گرفته‌اند که پارامترهای مهم را عوض کنیم تا به خواسته‌مان نزدیک‌تر باشد.
البته معمولا در هر طرح جزئیاتی وجود دارد که در این نرم‌افزارها به‌صورت آماده وجود ندارند، مثلاً هزاران مدل از ماشین‌آلات مختلف وجود دارد که سازندگان نرم‌افزارها فرصت مدل‌سازی آن‌ها را نداشته‌اند یا بعضی ماشین‌آلات و تجهیزات سفارشی هستند و چنین المان‌هایی را باید جداگانه طراحی کنیم، اما در نظر داشته باشیم که بسیاری از تولیدکنندگان ماشین‌آلات، مدل (فایل Cad) محصولات‌شان را طراحی کرده‌اند و در اختیار مشتریان قرار می‌دهند.
آیا برای دپارتمان‌های کارخانه هم الگوهای آماده وجود دارد؟
بله در کتابخانه‌ی بعضی از نرم‌افزارها، طرح‌های آماده برای دپارتمان‌هایی مثل ارسال و تحویل یا دفاتر اداری وجود دارد که می‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم.
آیا می‌توانیم از یک طرح مشترک برای کارهای مختلف استفاده کنیم؟
طرح کارخانه در اختیار گروه‌های مختلف قرار می‌گیرد که هر کدام به اطلاعات خاصی نیاز دارند، مثلاً برای دیوارکشی به نقشه‌های دیوارها و برای نصب تابلوی برق یا سیم‌کشی به نقشه‌ی تأسیسات الکترونیکی و برای نصب تجهیزات به نقشه‌ی جانمایی آن‌ها نیاز است یا برای تحلیل سیستم انتقال مواد باید مسیرهای جریان مشخص شود و به همین ترتیب برای لوله‌کشی و نصب جرثقیل و خط‌کشی راهروها و موضوعات دیگر باید جزئیات متفاوتی نمایش داده شود.
اگر تمام این جزئیات در یک طرح وجود داشته باشد بسیار شلوغ می‌شود و نمی‌توانیم روی جزئیات آن تمرکز کنیم، از طرفی اگر بخواهیم طرح‌های جداگانه برای موضوعات مختلف آماده کنیم به زمان بسیار زیادی نیاز دارد و در صورت تغییر یک بخش، مثلا کوچک یا بزرگ شدن آن باید ده‌ها طرح مختلف را اصلاح کنیم.
برای عبور از این مشکل در نرم‌افزارها از ابزاری به نام لایه یا Layer استفاده می‌شود که اجزای مشابه و مربوط به هم در لایه‌های مشترکی قرار می‌گیرند و به سادگی می‌توانیم یک لایه (و المان‌های مربوط به آن) را پنهان یا آشکار کنیم، به این ترتیب همه‌ی جزئیات را در یک طرح وارد می‌کنیم اما چون لایه‌های مختلفی دارند، هر بار متناسب با نیازمان آن‌هایی را فعال (آشکار) می‌کنیم که به کارمان مربوط باشند و بقیه را غیرفعال می‌کنیم.
ویدئوی زیر آموزش مدیریت لایه‌ها در نرم‌افزار AutoCAD است که کمک می‌کند کاربردشان را در عمل ببینید:
آیا باید فاصله‌ها و اندازه‌ها را درج کنیم؟
بله، ابعاد و اندازه‌ها برای تجسم فضای کارخانه ضروری هستند اما می‌توانیم برای آن‌ها لایه‌های جداگانه تعریف کنیم تا مواقعی که به آن‌ها نیاز نداریم در معرض دید نباشند و تصویر شفاف‌تری از جزئیات مورد نیازمان داشته باشیم.
آیا می‌توانیم در فضای طرح سه‌بعدی کارخانه حرکت کنیم؟
بله، اکثر نرمافزارهای CAD این قابلیت را دارند که بتوانیم در فضای مدل‌سازی حرکت می‌کنیم و جزئیات مختلف آن را ببینیم که نمونه‌ی آن را در ویدئوی معرفی نرم‌افزار Inventor Factory مشاهده کردید.
همچنین بعضی نرم‌افزارها از تکنولوژی واقعیت مجازی پشتیبانی می‌کنند و می‌توانیم با تجهیزات AVR تجربه‌ی واقعی حضور در کارخانه را شبیه‌سازی کنیم.
چگونه جریان مواد را در طرح نشان دهیم؟
جریان مواد می‌تواند در قالب ویدئویی از حرکت آن‌ها میان بخش‌ها و ماشین‌آلات نشان داده شود اما برای تحلیل دقیق‌تر، مسیر حرکت گروه‌های مختلف با رنگ‌های جداگانه مشخص می‌شود و پهنای مسیرها شدت جریان را نشان می‌داد، همچنین دیاگرام جریان بخش‌ها می‌تواند در لایه‌های جداگانه ترسیم شود که برای ارائه‌ی طرح به متخصصین طرح‌ریزی کارایی دارد.
در زیر ویدئویی از شرکت BOSCH را مشاهده می‌کنید که جابه‌جایی واقعی مواد را نشان می‌دهد:
در تصویر زیر نحوه‌ی نمایش جریان مواد در یک نقشه‌ی دو بعدی را مشاهده می‌کنید که هر گروه از مواد با رنگ متفاوتی نشان داده می‌شود و ضخامت خطوط بیانگر شدت انتقال است:
خروجی فازهای طرح‌ریزی
در بخش دوم بررسی می‌کنیم که در هر فاز طرح‌ریزی باید چه خروجی یا طرحی را تهیه کنیم.
از آن‌جایی که خروجی گرفتن یک اقدام کاربردی است، در این‌جا باید روند آموزشی دوره‌ی طرح‌ریزی را کنار بگذاریم و مراحل کاربردی SLP را مبنا قرار دهیم که در آن مکان کارخانه قبل از نهایی شدن طرح‌بندی کلیّات و تعیین جزئیات انتخاب می‌شود؛ در حقیقت اگر یادتان باشد گفتیم که فاز سوم دوره‌ی ویکی‌تولید همان فاز اول SLP است.
اگر رویکردمان این باشد که بخشی از فعالیت‌های فاز اول دوره‌ی طرح‌ریزی (یا فاز دوم SLP) را انجام دهیم و بر مبنای آن مکان کارخانه (فاز سوم دوره و فاز اول SLP) را تعیین کنیم، آن وقت خروجی این تصمیم می‌تواند یک طرح اولیه به نام طرح جانمایی (Plot Plan) یا طرح سایت (Site Plan) باشد که در آن شکل کلّی زمین و موقعیت قرارگیری ساختمان‌ها و سوله‌ها و انشعابات آب و برق و گاز و نحوه‌ی توسعه‌ی کارخانه در آینده نشان داده می‌شود.
پس از تعیین مکان کارخانه و نهایی کردن برنامه‌ها و تصمیم‌های فاز اول (فاز دوم SLP) موقعیت دپارتمان‌ها دقیقا مشخص می‌شود و با اضافه کردن آن‌ها به نقشه‌ی سایت یا طرح اولیه می‌توانیم طرح کامل‌تری تهیه کنیم که اصطلاحاً طرح کلّی یا شمای کلّی کارخانه نامیده می‌شود.
در نهایت وقتی جزئیات کارخانه در فاز دوم دوره‌ی طرح‌ریزی (فاز سوم SLP) را تعیین کردیم، می‌توانیم طرحی داشته باشیم که همه‌ی جزئیات مثل ساختمان‌ها و دپارتمان‌ها و نقاط ورود و خروج و دیوارها و راهروها و ماشین‌آلات و میزهای اداری و پارتیشن‌ها و تجهیزات انتقال و مواد و لوله‌کشی‌ها و سیم‌کشی‌ها و جای منابع آب و برق و گاز را نمایش دهد که به آن طرح اصلی یا طرح مادر (Master Plan) می‌گویند.
بر مبنای ترتیبی که گفتیم، احتمالاً کارمان با تهیه‌ی طرح سایت شروع می‌شود و به تدریج با کامل کردن آن در فازهای اول و دوم (یا فازهای دوم و سوم SLP)، طرح اصلی تهیه می‌شود، در نتیجه اگر مراحل ترسیم طرح اولیه را بدانید می‌توانید با توضیحاتی که در بخش اول این راهنما گفتیم، طرح اولیه را کامل کنید و از فازهای اول و دوم خروجی بگیرید که همان شمای کلی کارخانه و طرح اصلی هستند.
به توصیه‌ی کتاب طرح‌ریزی Matthew Stephen و Fred Meyers برای تهیه‌ی طرح سایت باید مراحل زیر انجام شود:
ابتدا خطوط مرزی زمین کارخانه را رسم می‌کنیم.
جاده‌های اصلی اطراف کارخانه و مسیر ورود را رسم می‌کنیم.
منابع آب و برق و گاز و تلفن را نشان می‌دهیم.
محل قرارگیری ساختمان‌ها و سوله‌ها را نشان می‌دهیم.
قسمت‌های تحویل و ارسال را مشخص می‌کنیم.
قسمت‌های تحویل و ارسال را به جاده‌های اصلی وصل می‌کنیم.
محل قرارگیری ورودی پرسنل و مراجعه‌کنندگان را مشخص می‌کنیم.
محل قرارگیری پارکینگ‌ها را مشخص می‌کنیم.
یک نقشه‌ی جانمایی باید علاوه بر موارد گفته شده، شکل توسعه‌ی احتمالی کارخانه را هم نشان دهد.
طبیعتاً این طرح می‌تواند دوبعدی باشد یا با خروجی‌های دیگری که گفتیم ارائه شود که در ادامه نمونه‌هایی از نقشه‌های دوبعدی آن را مشاهده می‌کنید:
تصویر زیر یک خروجی سه‌بعدی از سایت کارخانه است.
همچنین در زیر ویدئوی زیبایی را مشاهده می‌کنید که طرح سایت یک کارخانه را نشان می‌دهد:
با اضافه کردن دپارتمان‌ها به طرح قبلی می‌توانیم به خروجی مناسب فاز اول برسیم که نمونه‌هایی از نقشه‌های دوبعدی آن را در تصاویر زیر مشاهده می‌کنید:
نهایتاً با اضافه کردن جزئیات دقیق‌تر کارخانه می‌توانیم از فاز دوم دوره‌ی طرح‌ریزی (فاز سوم SLP) خروجی بگیریم.
این نکته را در نظر داشته باشید که بخش زیادی از جزئیات طرح مادر در چهارچوب تخصصی مهندسان طرح‌ریزی نیست و با کمک مهندسان عمران و برق و تاسیسات به طرح اضافه می‌شوند.
دسترسی سریع به سایر موضوعات:
ورود به راهنمای طرح‌ریزی
ورود به فاز اول طرح‌ریزی
فهرست تمام درس‌های مربوط به فاز اول طرح‌ریزی:
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.