مفهوم و اهمیت Material Handling

اهمیت دانش Material Handling

تولید چیزی جز جریان یافتن مواد و پردازش آن‌ها برای ایجاد محصول نیست‌. بخش‌های عملیاتی کارخانه برای انجام کار به مواد نیاز دارند.  اگر سیستم Material Handling عملکرد مناسبی نداشته باشد، مواد به موقع نمی‌رسند و عملکرد واحد صنعتی با مشکل روبه‌رو می‌شود‌. ضمناً جابه‌جایی مواد، هزینه‌های زیادی به کارخانه تحمیل می‌کند. سیستم معیوب علاوه بر این که از راندمان بخش‌های دیگر می‌کاهد، مستقیماً هزینه‌‌های مواد را افزایش می‌دهد. مثلاً شاید به محموله‌ها آسیب بزند، نفرات بیشتری را درگیر کند، پیاده‌سازی آن به سرمایه زیادی نیاز داشته باشد، انرژی زیادی مصرف کند، هزینه سرویس و نگهداری زیادی داشته باشد یا فضای زیادی را اشغال کند. بنابراین یکی از موضوعاتی که برای بهبود عملکرد واحد صنعتی و افزایش بهره‌وری آن باید مورد توجه قرار بگیرد، سیستم انتقال مواد است.

ارتباط میان طرح‌ریزی و انتقال مواد

طرح‌ریزی و Material Handling ارتباط نزدیکی دارند. از یک سو تجهیزات انتقال مواد، مثل جرثقیل و لیفتراک، بخشی از المان‌های واحد صنعتی هستند و آرایش قرارگیری آن‌ها با دانش طرح‌ریزی تعیین می‌شود. متخصص Material Handling نمی‌تواند صرفاً بر اساس ملاحظات انتقال مواد، موقعیت المان‌ها را تعیین کند یا تغییر دهد. مثلاً شاید از حیث انتقال مواد، بهتر باشد که دو دپارتمان کنار هم قرار بگیرند. اما از حیث طرح‌ریزی، مجاورت‌شان در کنار هم نامطلوب باشد. از سوی دیگر معمولاً سیستم انتقال مواد به شرایط خاصی نیاز دارد که باید در طرح‌ریزی لحاظ شود. مثلاً شاید جابه‌جایی یک ماده به جرثقیل نیاز داشته باشد، پس منطقی‌تر است دپارتمان‌هایی که به آن ماده وابسته‌اند کنار هم قرار بگیرند و از جرثقیل‌های مشترکی برای آن‌ها استفاده شود. حال آن که شیوه‌ی گروه‌بندی مواد و تعیین چگونگی انتقال هر گروه از مواد را دانش Material Handling تعیین می‌کند و ارتباطی به دانش طرح‌ریزی ندارد.

ماهیت طرح‌ریزی با دانش انتقال مواد متفاوت است. طرح‌ریزی روی موقعیت قرارگیری المان‌ها تمرکز دارد. اما Material Handling در صدد گروه‌بندی مواد، طراحی مسیرهای انتقال و تعیین روش‌های آن است. لذا هیچ کدام از این دو شاخه را نمی‌توانیم زیر مجموعه‌ دیگری بدانیم. اما برای موفقیت در طرح‌ریزی،‌ چاره‌ای نداریم جز این که تا حدی با دانش انتقال مواد آشنا باشیم یا از متخصصان آن کمک بگیریم. از این رو در خیلی از منابع طرح‌ریزی، چکیده‌ای از مباحث مهم Material Handling هم ارائه شده‌اند. مثلاً در کتاب مشهور SLP، گزیده‌ای از مباحث مربوط به انتقال مواد ضمیمه شده‌اند. ضمناً نویسنده، کتاب دیگری با عنوان Systematic Handling Analysis دارد که راجع به انتقال مواد است.

ناگفته نماند که مسأله‌ی انتقال مواد در بعضی واحدهای صنعتی به اندازه‌ای ساده است که به تکنیک‌ها و راهکارهای پیچیده نیاز ندارد. مثلاً در یک کارگاه کوچک مبل‌سازی، بهینه‌سازی سیستم‌های انتقال مواد تأثیر چندانی در افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها نخواهد داشت. اما در یک کارخانه‌ی بزرگ با استقرار محصولی، ممکن است به راهکارها و تجهیزات خاص یا پیچیده‌ای برای انتقال مواد نیاز باشد تا بتوان زمان‌بندی تولید را به دقیق‌ترین شکل رعایت کرد و هزینه‌ها را تا حد امکان کاهش داد. در چنین مواردی آشنایی اولیه و اجمالی با اصول انتقال مواد کافی نیست و باید متخصصان این حوزه وارد عمل شوند.