شما در حال خواندن درس مفهوم و اهمیت Material Handling هستید. این درس مربوط به مجموعه طرح‌ریزی است.

حمل و نقل مواد یا Material Handling چیست؟

در محدودترین شکل ممکن و از لحاظ لغوی می‌توانیم Material Handling را جابه‌جا کردن مواد در فواصل کوتاه ترجمه کنیم. مصداق بارز «فاصله کوتاه» این است که مواد در محدوده‌ی واحد صنعتی، مثلاً از دپارتمان یا ایستگاهی به دپارتمان یا ایستگاه دیگر جابه‌جا شوند. معمولاً در مورد جابه‌جایی مواد: وقتی مسافت طولانی است از کلمه Transportation و وقتی مسافت کوتاه است از کلمه Handling استفاده می‌کنیم. در ادامه با مفهوم Material Handling و ارتباط آن با طرح‌ریزی آشنا خواهید شد.

چند تعریف برای Material Handling

Material Handling علاوه بر این که بیانگر نوعی عملکرد -جابه‌جایی مواد- است، شاخه‌ای از دانش مهندسی نیز به حساب می‌آید. پس باید میان معنی لغوی و دانشی که در ارتباط با آن ایجاد شده، تفکیک قائل شویم. وقتی مواد در فواصل کوتاه جابه‌جا می‌شوند، عملکرد Material Handling اتفاق افتاده است. اما وقتی از دانش آن صحبت می‌کنیم، منظور انتقال به بهترین شکل و بر اساس اصول علمی است.

در توصیف دانش Material Handling گغته‌اند: «جابه‌جا کردن مواد درست، به مکان درست، در زمان درست، به مقدار درست، به ترتیب درست، با شرایط درست و با هدف کاهش حدأکثری هزینه‌ها است». بر این اساس، محور اصلی دانش Material Handling جابه‌جا کردن مواد است، اما اقدامات جانبی مثل بسته‌بندی و انبار کردن مواد را نیز شامل می‌شود. در واقع اگر بخواهیم مواد را به شکلی مطلوب جابه‌جا کنیم، ملاحظاتی مثل نحوه‌ی بسته‌بندی و انبار کردن مواد نیز موضوعیت پیدا می‌کنند و باید به آن‌ها توجه کنیم.

تعریف حمل و نقل مواد

همچنین در بسیاری از منابع، Material Handling را جابه‌جا کردن و ذخیره‌ مواد با کمترین هزینه و با استفاده از تجهیزات و روش‌های مناسب تعریف می‌کنند. انجمن مهندسین مکانیک آمریکا، Material Handling را دانشی هنرمندانه در ارتباط با حرکت، بسته‌بندی و انبار کردن مواد می‌داند. در هر حال، این دانش فقط به دنبال جابه‌جا کردن مواد نیست‌‌. بلکه تلاش می‌کند جابه‌جایی‌ها را با کیفیت و هزینه مناسب انجام دهد‌.

اهمیت دانش Material Handling

تولید چیزی جز جریان یافتن مواد و پردازش آن‌ها برای ایجاد محصول نیست‌. بخش‌های عملیاتی کارخانه برای انجام کار به مواد نیاز دارند.  اگر سیستم Material Handling عملکرد مناسبی نداشته باشد، مواد به موقع نمی‌رسند و عملکرد واحد صنعتی با مشکل روبه‌رو می‌شود‌. ضمناً جابه‌جایی مواد، هزینه‌های زیادی به کارخانه تحمیل می‌کند. سیستم معیوب علاوه بر این که از راندمان بخش‌های دیگر می‌کاهد، مستقیماً هزینه‌‌های مواد را افزایش می‌دهد. مثلاً شاید به محموله‌ها آسیب بزند، نفرات بیشتری را درگیر کند، پیاده‌سازی آن به سرمایه زیادی نیاز داشته باشد، انرژی زیادی مصرف کند، هزینه سرویس و نگهداری زیادی داشته باشد یا فضای زیادی را اشغال کند. بنابراین یکی از موضوعاتی که برای بهبود عملکرد واحد صنعتی و افزایش بهره‌وری آن باید مورد توجه قرار بگیرد، سیستم انتقال مواد است.

ارتباط میان طرح‌ریزی و انتقال مواد

طرح‌ریزی و Material Handling ارتباط نزدیکی دارند. از یک سو تجهیزات انتقال مواد، مثل جرثقیل و لیفتراک، بخشی از المان‌های واحد صنعتی هستند و آرایش قرارگیری آن‌ها با دانش طرح‌ریزی تعیین می‌شود. متخصص Material Handling نمی‌تواند صرفاً بر اساس ملاحظات انتقال مواد، موقعیت المان‌ها را تعیین کند یا تغییر دهد. مثلاً شاید از حیث انتقال مواد، بهتر باشد که دو دپارتمان کنار هم قرار بگیرند. اما از حیث طرح‌ریزی، مجاورت‌شان در کنار هم نامطلوب باشد. از سوی دیگر معمولاً سیستم انتقال مواد به شرایط خاصی نیاز دارد که باید در طرح‌ریزی لحاظ شود. مثلاً شاید جابه‌جایی یک ماده به جرثقیل نیاز داشته باشد، پس منطقی‌تر است دپارتمان‌هایی که به آن ماده وابسته‌اند کنار هم قرار بگیرند و از جرثقیل‌های مشترکی برای آن‌ها استفاده شود. حال آن که شیوه‌ی گروه‌بندی مواد و تعیین چگونگی انتقال هر گروه از مواد را دانش Material Handling تعیین می‌کند و ارتباطی به دانش طرح‌ریزی ندارد.

ماهیت طرح‌ریزی با دانش انتقال مواد متفاوت است. طرح‌ریزی روی موقعیت قرارگیری المان‌ها تمرکز دارد. اما Material Handling در صدد گروه‌بندی مواد، طراحی مسیرهای انتقال و تعیین روش‌های آن است. لذا هیچ کدام از این دو شاخه را نمی‌توانیم زیر مجموعه‌ دیگری بدانیم. اما برای موفقیت در طرح‌ریزی،‌ چاره‌ای نداریم جز این که تا حدی با دانش انتقال مواد آشنا باشیم یا از متخصصان آن کمک بگیریم. از این رو در خیلی از منابع طرح‌ریزی، چکیده‌ای از مباحث مهم Material Handling هم ارائه شده‌اند. مثلاً در کتاب مشهور SLP، گزیده‌ای از مباحث مربوط به انتقال مواد ضمیمه شده‌اند. ضمناً نویسنده، کتاب دیگری با عنوان Systematic Handling Analysis دارد که راجع به انتقال مواد است.

ناگفته نماند که مسأله‌ی انتقال مواد در بعضی واحدهای صنعتی به اندازه‌ای ساده است که به تکنیک‌ها و راهکارهای پیچیده نیاز ندارد. مثلاً در یک کارگاه کوچک مبل‌سازی، بهینه‌سازی سیستم‌های انتقال مواد تأثیر چندانی در افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها نخواهد داشت. اما در یک کارخانه‌ی بزرگ با استقرار محصولی، ممکن است به راهکارها و تجهیزات خاص یا پیچیده‌ای برای انتقال مواد نیاز باشد تا بتوان زمان‌بندی تولید را به دقیق‌ترین شکل رعایت کرد و هزینه‌ها را تا حد امکان کاهش داد. در چنین مواردی آشنایی اولیه و اجمالی با اصول انتقال مواد کافی نیست و باید متخصصان این حوزه وارد عمل شوند.

شما درس 41 از مجموعه طرح‌ریزی را مطالعه کردید. درس‌های این مجموعه به ترتیب عبارتند از:
درس 1- مفهوم و اهمیت طرح ریزی واحدهای صنعتی

فاز اول: تعیین موقعیت مکانی واحد صنعتی

قدم اول- انتخاب چند گزینه برای مکان واحد صنعتی

درس 2- معیارهایی برای انتخاب مکان واحد صنعتی
درس 3- مکان‌یابی با روش مرکز ثقل

قدم دوم- انتخاب بهترین گزینه

درس 4- روش نقطه‌ سربه‌سر برای انتخاب مکان واحد صنعتی
درس 5- روش امتیازدهی وزنی برای انتخاب مکان واحد صنعتی

فاز دوم: طرح‌ریزی کلیات

قدم اول- تعیین بخش‌ها و نواحی کلی واحد صنعتی

درس 6- استقرار محصولی
درس 7- استقرار فرایندی
درس 8- استقرار ثابت
درس 9- استقرار بر اساس تکنولوژی گروهی (GT)
درس 10- تعیین استقرار با منحنی محصول-مقدار و منحنی هزینه-مقدار
درس 11- معیارهایی برای بخش‌بندی واحد صنعتی

قدم دوم- تعیین میزان وابستگی بخش‌ها

درس 12- جریان مواد چیست و چه اهمیتی دارد؟
درس 13- نمودار فرایند عملیات (OPC)
درس 14- نمودار فرایند جریان (FPC)
درس 15- نمودار فرایند چند محصولی (MPPC)
درس 16- ماتریس از-به (From-To)
درس 17- چیدمان نقاط ورود و خروج
درس 18- الگوهای جریان مواد
درس 19- شدت جریان مواد
درس 20- نمایش شدت جریان مواد
درس 21- توصیف وابستگی بر اساس شدت جریان
درس 22- توصیف وابستگی بر اساس شدت جریان و سایر عوامل
درس 23- نمایش وابستگی با دیاگرام ارتباط

قدم سوم- تخمین فضای مورد نیاز

درس 24- روش‌های تخمین فضا
درس 25- ترسیم دیاگرام ارتباط فضا و دیاگرام بلوکی

قدم چهارم- تبدیل نتایج طرح‌ریزی به طرح‌های کاربردی

قدم پنجم- انتخاب طرح نهایی

فاز سوم: طرح‌ریزی جزئیات

قدم اول- تعیین جزئیات

در مورد ماشین‌آلات
درس 26- معیارهای عمومی برای انتخاب ماشین‌آلات
درس 27- محاسبه تعداد ماشین‌آلات مورد نیاز
درس 28- آشنایی با خط تولید و بالانس آن
در مورد انتقال مواد
درس 29- مفهوم و اهمیت Material Handling
درس 30- مواد، حرکات و روش‌ها در انتقال مواد
درس 31- اصول انتقال مواد
درس 32- گروه‌بندی مواد برای طراحی سیستم انتقال
درس 33- طبقه‌بندی تجهیزات انتقال مواد
درس 34- انواع بار واحد و تجهیزات واحدسازی
درس 35- تراکها و وسایل نقلیه صنعتی
در مورد سایر المان‌ها
درس 36- واحدهای ارسال و دریافت
درس 37- انبارها
درس 38- راهروها
درس 39- فضاهای اداری
درس 40- ایستگاه‌های کاری

قدم دوم- تعیین میزان وابستگی المان‌ها

قدم سوم- محاسبه دقیق‌تر فضاهای مورد نیاز

قدم چهارم- تبدیل نتایج طرح‌ریزی به طرح‌های کاربردی

درس 41- تبدیل نتایج اولیه به طرح‌های کاربردی
درس 42- خروجی گرفتن از پروژه طرح‌ریزی

قدم پنجم- انتخاب طرح نهایی

درس 43- ارزیابی طرح‌ها بر اساس جابه‌جایی مواد
درس 44- ارزیابی طرح‌ها بر اساس هزینه
درس 45- ارزیابی طرح‌ها با روش امتیازدهی وزن‌دار
درس 46- شاخص‌های پرکاربرد در ارزیابی طرح‌ها
0 پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟
در گفتگو ها شرکت کنید.

دیدگاهتان را بنویسید