میلاد اسمعیلی هستم و در این یادداشت به عنوان مؤسس و مدیر ویکی تولید، دلیل شکل‌گیری این وبسایت و هدف از آن را توضیح می‌دهم.
ویکی تولید چیست؟
ویکی تولید مجموعه‌ی طبقه‌بندی شده از اطلاعات ضروری تولید به زبان ساده است تا همه‌ی علاقمندان –نه فقط دانشجویان یا متخصصان یک رشته‌ی خاص– بتوانند از آن استفاده کنند. این وبسایت وابسته به هیچ نهاد دولتی نیست و منافع هیچ سازمانی را تأمین نمی‌کند.
ایده آن از کجا آمده است؟
بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در عرصه‌ی تولید موفق نمی‌شوند، چون آموزه‌های دانشگاهی برای حضور مؤثر در این حوزه کافی نیست. این موضوع بیش از آن که ناشی از ضعف سیستم دانشگاه باشد، از ماهیت تولید صنعتی نشأت می‌گیرد. واحد تولیدی به تخصص‌های کاملاً متفاوتی نیاز دارد که تجمیع آن‌ها در قالب یک رشته‌ی دانشگاهی به سختی امکان‌پذیر است.
به عنوان مثال، تصمیم‌گیری در مورد قراردادها، مالیات، بیمه، قرارداد کار و ثبت اختراعات به دانش حقوقی نیاز دارد. بودجه‌بندی فعالیت‌ها، ارزیابی اقتصادی طرح‌ها، تنظیم صورت‌های مالی و پیش‌بینی سود و زیان، توسط حسابداران و کارشناسان مالی انجام می‌شود. امور مربوط به بازاریابی، برنامه‌ریزی‌های عملیاتی، منابع انسانی، جریان‌های اطلاعات و امثالهم در حوزه‌ی تخصص دانش‌آموختگان مدیریت است. طراحی فرایندهای ساخت، ماشین‌آلات، خطوط تولید، تجهیزات و ابزارآلات و تأسیسات توسط مهندسان فنی انجام می‌شود و بخشی از فعالیت‌ها و تصمیم‌های مربوط به طرح‌ریزی، لوجستیک، برنامه‌ریزی منابع و امثالهم در قلمرو کار مهندسان صنابع است. متولی واحد تولیدی نمی‌تواند رأساً همه‌ی این کارها را انجام دهد و مجبور است از دیگران کمک بگیرد، به همین علت تولید -حدأقل در مفهوم صنعتی آن- یک فعالیت گروهی است.
با این اوصاف رویه‌ی عمومی سرمایه‌گذاران حوزه‌ی تولید، استفاده از خدمات مشاوران و به کارگیری مجموعه‌ای از کارشناسان و متخصصان است. اما آیا همه‌ی علاقمندان تولید، قدرت مالی کافی برای دسترسی به این افراد را دارند؟ پاسخ منفی است؛ به همین علت بسیاری از افراد باید تا حدّ امکان، ضروریات را از کتاب‌ها و منابع مختلف یاد بگیرند تا هزینههای استفاده از خدمات دیگران به حدأقل برسد. در این خصوص، سه مسأله‌ی مهم قابل طرح است.
مسأله‌ی اول این است که بسیاری از افراد نمی‌دانند برای پیدا کردن جواب یک سؤال، یا مطالعه‌ی یک موضوع خاص، به کدام منابع مراجعه کنند. در کلاس‌های دانشگاهی، اساتید منابع را معرفی می‌کنند و سؤالات امتحان از همان‌ها طرح می‌شود. اما مسائل دنیای واقعی، به صورت گزینشی طرح نمی‌شوند و حل آن‌ها به منابع ویژه‌تری نیاز دارد. بارها برای حلّ یک مسأله به منابعی مراجعه کرده‌ام که با وجود حجم زیاد و جزئیات فراوان‌شان، به نکته‌ی مفیدی اشاره نکرده‌اند. حال آن که بعدها به منابع دیگری دست پیدا می‌کردم، که راهکارهای فوق‌العاده‌ای در آن‌ها وجود داشته است. با توجه به تعداد بی‌شمار کتاب‌ها و مقالات و پتنت‌ها، می‌توانیم ادعا کنیم که امروزه دوران فقدان محتوا به پایان رسیده است و چالش اصلی، پیدا کردن محتوای مناسب از میان میلیون‌ها محتوای موجود است.
مسأله‌ی دوم لحن نوشتاری کتاب‌ها است که برای متخصصان همان حوزه نوشته می‌شوند و درک‌شان برای عموم افراد دشوار است. همچنین شیوه‌ی طبقه‌بندی و ارائه‌ی مطالب در بسیاری از کتاب‌ها نامناسب است، طوری که برای پیدا کردن موضوع مورد نظر باید صفحات زیادی را ورق بزنیم، یا گاهاً یک موضوع کلیدی به صورت پراکنده در بخش‌های مختلف کتاب نوشته می‌شوند.
مسأله‌ی سوم، حجم زیاد مطالب است که معلوم نیست کدام بخش‌ها واقعاً ضروری هستند و کدام برای خالی نماندن عریضه نوشته شده‌اند. وقتی صحبت از دانش کاربردی است، بسیاری از مقدمه‌چینی‌ها و تاریخچه‌ها و فلسلفه‌بافی‌ها اضافه هستند و کمکی به حل مسأله نمی‌کنند. اگر قرار باشد که در مورد هر موضوعی، حجم زیادی از اطلاعات اضافه را به ذهن بسپاریم، فرصت یادگیری بسیاری از موضوعات مهم را از دست خواهیم داد.
ایده‌ی ویکی‌تولید بر مبنای این سه مسأله شکل گرفته است، طوری که مطالب آن به زیانی کاملاً ساده و با رعایت اختصار نوشته می‌شوند، طبقه‌بندی مطالب به نحوی است که هر کاربر می‌تواند موضوعات مورد نیاز خود را فوراً پیدا کند و مجموعه‌ی این امکانات باعث می‌شود که هزینه‌ی دستیابی به اطلاعات، تا حدّ زیادی کاهش یابد. به عبارتی ویکی‌تولید جای این که کاربران را به مشاوره و استفاده از خدمات تخصصی سوق دهد، تا حد امکان اطلاعات کامل و دقیقی در اختیارشان می‌گذارد تا خودشان بسیاری از مسائل را حل کنند.
هدف اصلی آن چیست؟
هدف اصلی ویکی‌تولید، جمع‌آوری مجموعه‌ی تقریباً کاملی از اطلاعات مورد نیاز برای فعالان حوزه‌ی تولید با رعایت دقت، سادگی و دسترسی آسان است. کلمه‌ی «تقریباً» به این علت است که توسعه‌ی مستمر علوم و گستردگی آن‌ها باعث می‌شود که عملاً ارائه‌ی تمام موضوعات مقدور نباشد.
آیا استفاده از آن رایگان است؟
ویکی‌تولید ابتدا رایگان بود، بعداً برای مدت کوتاهی به یک وبسایت فریمیوم تبدیل شد و حالا مجدداً برای همه‌ی کاربران رایگان است. این تغییر و تحولات دلایل مفصلی دارد که جداگانه در این یادداشت توضیح داده‌ام.
آیا ویکی‌تولید واقعاً ویکی است؟
در سایت‌های ویکی، مخاطبان می‌توانند نوشته‌ها را اصلاح کنند و توسعه دهند یا نوشته‌های جدیدی بنویسند، مثل سایت ویکی‌پدیا که مطالب آن را کاربران می‌نویسند و امروز به یک دانشنامه‌ی تقریباً جامع تبدیل شده است. گاهاً برای کاربران این سؤال پیش می‌آید که چرا از عنوان ویکی برای این سایت استفاده شده است؟ در پاسخ باید گفت در حال حاضر ویکی‌تولید واقعاً یک ویکی نیست، اما چاره‌ای ندارد جز این که در آینده یک ویکی باشد. حوزه‌ی تولید بسیار گسترده است و اگر قرار باشد همه‌ی محتویات مستقیماً توسط ویکی‌تولید ایجاد شود، هدف اصلی آن که ارائه‌ی تمام ضروریات تولید است محقق نمی شود. با این حال فعلاً به دلایل زیر، شرایط ویکی شدن مهیا نیست:
اگر قرار به ساده‌نویسی باشد، محتویات کاربران باید ویراستاری شود. ویراستاری کار پرهزینه‌ای است. با ویکی شدن، محتویات بسیار زیادی به ویکی‌تولید اضافه می‌شود و طبیعتاً هزینههای ویراستاری به صورت تصاعدی افزایش میابد که منابع مالی آن موجود نیست.
ویکی‌پدیا به زبان انگلیسی است و میلیون‌ها کاربر در سراسر جهان دارد. تعداد زیاد کاربران ویکی‌پدیا باعث می‌شود که نظارت جمعی قدرتمندی روی مطالب وجود داشته باشد و اشتباهات، سریعاً شناسایی و اصلاح شوند. این در حالی است که مطالب ویکی‌تولید به زبان فارسی ارائه می‌شوند و تعداد مخاطبان‌مان بسیار کمتر است، به همین علت ممکن است با ویکی شدن، توانایی نظارت بر محتویات را نداشته باشیم و اعتماد کاربران خدشه‌دار شود. (البته ویکی‌پدیای فارسی هم با چنین مشکلی روبه‌رو است)
استفاده از مدل ویکی برای دانشنامه‌های عمومی، به مراتب ساده‌تر از دانشنامه‌های تخصصی است. تعداد متخصصان حوزه‌ی تولید، آن هم متخصصان فارسی‌زبان، به اندازه‌ای زیاد نیست که انتظار مشارکت گسترده‌ی آن‌ها را داشته باشیم.