خوب است که می‌خواهید با ویکی‌تولید آشنا شوید، امیدوارم بهانه‌ای برای یک رابطه‌ی عمیق‌تر باشد.
معرفی یک استارتاپ، ساده نیست. آمده‌اید که توضیحات را بخوانید و قضاوت کنید. شاید برای همین معمولاً کسب‌وکارها را با زبان فاخرِ اداری معرفی می‌کنند، اما این رویکرد برای ویکی‌تولید خوب نیست، چون اساساً برای ساده‌سازی مطالب دشوار راه‌اندازی شده است.
پیش از معرفی ویکی‌تولید، بهتر است خودم را معرفی کنم. میلاد اسمعیلی هستم، مؤسس ویکی‌تولید. شاید بهتر بود که تنظیم این برگه را به دیگران بسپارم؛ آدم در مورد کارش ذوق دارد، شاید پرحرفی کنم، پیشاپیش از وقتی که می‌گذارید متشکرم.
ویکی تولید چیست؟
ویکی تولید مجموعه‌ی طبقه‌بندی شده از اطلاعاتِ ضروری تولید به زبان ساده است، تا برای همه‌ی علاقمندان -نه فقط متخصصان یک رشته‌ی خاص- قابل استفاده باشند. خوشبختانه هیچ دانش و مهارتی، آنقدر سخت نیست که قابل ساده‌سازی نباشد.
ایدهی ویکی تولید از کجا آمد؟
اکثراً در کارآفرینی موفق نمی‌شوند، چون بسیاری از آموخته‌هایشان به کار نمی‌آید و بسیاری از آموزه‌هایی که به کار می‌آید را در کلاس‌های درس یاد نمی‌گیرند. البته حتی اگر سرفصل‌ها و شیوه‌ی آموزش عوض شود، کماکان هیچ رشته‌ی دانشگاهی برای تولید کافی نیست.
یک واحد تولیدی برای پاگرفتن به تخصص‌های مختلفی نیاز دارد. کارآفرین چگونه با کارگران و تامین‌کنندگان و مشتریان قرارداد منعقد می‌کند؟ تکلیف مالیات و مجوزها و حفاظت از طرح‌ها و دارایی‌های فکری چه می‌شود؟ محصولات چگونه طراحی می‌شوند و برای ساختن آن‌ها به چه تجهیزاتی نیاز است؟ تجهیزات چگونه تامین می‌شوند؟ مکان کارخانه چگونه انتخاب شود؟ محصولات چگونه به دست مشتریان می‌رسد؟ قیمت‌گذاری چگونه انجام می‌شود؟ سفارش مواد در چه زمان‌ها و با چه مقداری باشد؟ عملکرد کارخانه چگونه ارزیابی می‌شود؟
این سوالات، تنها بخش کوچکی از چالش‌های تولید را نشان می‌دهند و پاسخ آن‌ها به تخصص‌های مختلفی نیاز دارد. به همین علت، می‌گویند تولید یک فعالیت گروهی است نه انفرادی. در حقیقت، صاحبان یک واحد تولیدی قرار نیست به همه‌ی حوزه‌های مهندسی و مدیریت و بازاریابی و حقوق مسلط باشند، بلکه مجموعه‌ای از افراد، با تخصص‌های مختلف، در حل مسائل کارخانه همکاری می‌کنند. با این حال آیا همه‌ی علاقمندان تولید به متخصصان و مشاوران دسترسی دارند؟ خیلی‌ها ایدهی خوبی دارند اما توان مالی برای استخدام دیگران ندارند، تکلیف آن‌ها چیست؟ تولید فقط برای پولدارهاست؟
سال‌ها قبل، همین سؤال به ذهنم رسید. ایده‌ای داشتم و آن چه در دانشگاه یاد گرفتم برای اجرا کافی نبود. تنها راهکار این بود که برای یادگیری ضروریات، از کتاب‌ها و مقالات استفاده کنم، اما سه چالش اساسی داشتم:
چالش اول این بود که نمی‌دانستم برای حل مسائل به چه منابعی مراجعه کنم. پای تخصص‌های مختلف در میان بود و ارتباط‌شان را نمی‌فهمیدم. خیلی وقت‌ها سوالاتی که داشتم، در حوزه‌ی تخصصی خودشان با عناوین خاصی بررسی می‌شدند و چون آن‌ها را نمی‌دانستم، جستجوهایم به نتیجه نمی‌رسید.
چالش دوم لحن نوشتاری کتاب‌ها بود که برای متخصصان همان حوزه نوشته می‌شدند و درک‌شان سخت بود (اما می‌شد ساده و قابل فهم باشند). گاهی برای فهمیدن یک عنوان ساده، باید تمام یک کتاب و احتمالاً چند کتاب دیگر را می‌خواندم.
چالش سوم، حجم زیاد مطالب بود که نمی‌دانستم کدام بخش‌ها واقعاً ضروری هستند و کدامشان برای حجیم‌تر شدن کتاب نوشته شده‌اند. البته حال و روز کتاب‌های امروز بهتر است و نویسندگان بیشتری به مفیدنویسی روی آورده‌اند.
ایدهی ویکی‌تولید از همین چالش‌ها به ذهنم رسید. بارها در سایت‌های ایرانی و خارجی جستجو کردم تا شاید همه‌ی ضروریات را ساده و مختصر توضیح داده باشند و نیازی به کلنجار رفتن با منابع پراکنده و دشوار نباشد. قبول دارید که اگر نیازی بی‌جواب مانده باشد، فرصتی برای خلق ارزش است؟ علاقمندان تولید به اطلاعاتی از رشته‌های مختلف نیاز دارند. آن‌ها اگر پول کافی داشته باشند، می‌توانند برای دریافت اطلاعات از متخصصان و مشاوران استفاده کنند. اگر پولشان کافی نباشد، باید از منابع آموزشی ارزان قیمت استفاده کنند، که راندمان آن‌ها به دلایلی که بالاتر گفتم، پایین است. اما ایده چه بود؟ سایتی که چالش‌های منابع سنتی را حل کند و اطلاعات ضروری را با کمترین هزینه و بیشترین راندمان در اختیار علاقمندان بگذارد.
چرا از کلمه ویکی استفاده کردیم؟
در سایت‌های ویکی، مخاطبان می‌توانند نوشته‌ها را اصلاح کنند و توسعه دهند یا نوشته‌های جدیدی بنویسند، مثل سایت ویکی‌پدیا که مطالب آن را کاربران می‌نویسند و امروز به یک دانشنامه‌ی بسیار کامل تبدیل شده است.
بعضی دوستان می‌پرسند که چرا از عنوان ویکی استفاده می‌کنید؟ مگر مطالب را خودتان نمی‌نویسید؟ سؤال این دوستان کاملاً درست است، ما ویکی نیستیم، اما چاره‌ای جز ویکی شدن نداریم. حوزه‌ی تولید بسیار گسترده است. اگر قرار باشد که همه‌ی مطالب را خودمان توسعه دهیم، هدف اصلی ویکی‌تولید -ارائه‌ی تمام ضروریات تولید- محقق نمی شود، اما در حال حاضر به دلایل زیر، شرایط ویکی شدن را نداریم:
اگر قرار به ساده‌نویسی باشد، محتویات کاربران باید ویراستاری شود. ویراستاری کار پرهزینه‌ای است. با ویکی شدن، محتویات بسیار بیشتری به ویکی‌تولید اضافه می‌شود و طبیعتاً هزینه‌های ویراستاری به صورت تصاعدی افزایش میابد که توان مالی آن را نداریم.
ویکی‌پدیا به زبان انگلیسی است و صدها میلیون کاربر در سراسر جهان دارد. تعداد زیاد کاربران ویکی‌پدیا باعث می‌شود که نظارت جمعی قدرتمندی روی مطالب وجود داشته باشد و اشتباهات، سریعاً شناسایی و اصلاح شوند. این در حالی است که مطالب ویکی‌تولید به زبان فارسی ارائه می‌شوند و تعداد مخاطبان‌مان بسیار کمتر است، به همین علت نگرانیم که با ویکی شدن، توانایی نظارت بر صحت محتویات را نداشته باشیم و اعتماد کاربران خدشه‌دار شود. (ویکی‌پدیای فارسی هم با چنین مشکلی روبه‌رو است)
البته هر دو مسأله‌ای که اشاره کردیم با سرمایه‌گذاری بیشتر حل می‌شوند، به همین علت ویکی شدن را به زمانی موکول می‌کنیم که قدرت مالی ویکی‌تولید به اندازه‌ی کافی رسیده باشد.
چرا ویکی‌تولید رایگان نیست؟
تولید محتوا هزینه دارد. اگر کارمان موقت بود، حتماً دوست داشتیم که همه چیز رایگان باشد، اما توسعه‌ی ویکی‌تولید به زمان زیادی احتیاج دارد و ادامه‌ی این مسیر طولانی بدون منابع مالی امکان‌پذیر نیست. البته راهکارهای دیگر هم بررسی کردیم. تبلیغات و رپورتاژ آگهی و مشارکت در فروش، می‌توانست هزینه‌ها را جبران کند تا نیازی به فروش اشتراک نداشته باشیم، اما به نظر می‌رسید که اعتماد کاربران را سلب می‌کند. مثلاً فرض کنید که راهنمای انتخاب ماشین‌آلات را می‌خوانید و بالای صفحه، بنر ماشین‌سازی الف نشان داده شود و کمی پایین‌تر، دستگاه‌های شرکت ب را با تخفیف ویژه پیشنهاد کنیم، چه احساسی می‌کنید؟ از کجا می‌فهمید که مطالب واقعی هستند یا برای فروش دستگاه‌ها و ماشین‌ها؟
از طرفی اگر درآمدزایی ویکی‌تولید فقط به مصرف‌کنندگان وابسته باشد، بسیار سریع‌تر رشد می‌کند. فرمول سودمان بسیار ساده است. هر چقدر کاربران بیشتری داشته باشیم، حق اشتراک بیشتری می‌خرند و بیشتر سود می‌کنیم. چگونه مشترکان بیشتری داشته باشیم؟ طبیعتاً همه چیز به تجربه‌ی کاربران خلاصه می‌شود و هر چقدر عملکردمان بهتر باشد، افراد بیشتری علاقمند می‌شوند. این در حالی است که اگر منابع درآمدی ویکی‌تولید بر پایه‌ی تبلیغات و اسپانسرشیپ و امثالهم باشد، موضوعات دیگری به جز رضایت کاربران در اولویت قرار می‌گیرند.
چگونه از ویکی‌تولید استفاده کنید؟
استفاده از ویکی‌تولید، پیچیدگی خاصی ندارد. محتویات رایگان، برای همه رایگان است و نیازی به عضویت ندارد (به استثنای چالش‌های تولید)، اما سایر محتویات در اختیار کاربرانی قرار می‌گیرد که حق اشتراک داشته باشند. برای استفاده‌ی بهتر از ویکی‌تولید، توصیه می‌کنم که راهنمای سایت را بخوانید: ورود به راهنمای استفاده از ویکی‌تولید