شما در حال خواندن درس نمودار فرایند عملیات (OPC) از مجموعه‌ی جریان مواد هستید که بخشی از دوره‌ی طرح‌ریزی کارخانه محسوب میشود.
نمودار فرایند عملیات یا Operation Process Chart فرایند و توالی عملیات برای تولید محصول و نقاط ورود و خروج مواد مختلف (مثل مواد خام یا ضایعات یا محصولات) را نشان می‌دهد، اما چه ارتباطی با جریان مواد دارد؟
جریان مواد همان مسیر حرکت مواد از میان دپارتمان‌ها و ماشین‌آلات و ایستگاه‌های مختلف است که بخش زیادی از آن‌ها برای انجام عملیات (مثلاً تراشکاری یا ریخته‌گری یا پرس‌کاری یا مونتاژ) یا بازرسی هستند و OPC توالی آن‌ها را نشان می‌دهد، ضمن این‌که مشخص می‌کند در هر مرحله چه موادی به فرایند اضافه یا از آن خارج می‌شوند.
البته به جز بخش‌های عملیاتی و بازرسی، ممکن است مواد در یک لیفتراک قرار بگیرند یا انبار شوند یا توسط یک روبات در وضعیت خاصی بمانند که همگی بخشی از جریان به حساب می‌آیند و اگر به نمودار OPC اضافه کنیم، نمودار دیگری به‌نام فرایند جریان (Flow Process Chart) تشکیل میشود. در حقیقت FPC نسخه‌ی کامل‌تر و دقیق‌تری از OPC است که آن را هم در درسی جداگانه بررسی می‌کنیم.
توجه کنید که هر دوی این نمودارها، شامل توالی ایستگاه‌ها و محل ورود و خروج مواد هستند اما مسیر واقعی حرکت را نشان نمی‌دهند و برای این مورد باید با الگوهای جریان مواد آشنا شوید که برای آن هم درس مستقلی داریم. (ورود به درس الگوهای جریان مواد)
آشنایی با اجزای اصلی نمودار OPC
اجزای اصلی OPC عبارتند از خطوط افقی و عمودی، علائم و جدول مشخصات که در ادامه با هرکدام آشنا می‌شوید.
علائم استاندارد در OPC
در OPC از علائم زیر برای نمایش جریان استفاده میشود:
دو علامت اول برای نمایش عملیات و بازرسی‌ها هستند.
علامت سوم ترکیبی است و زمانی استفاده میشود که عملیات و بازرسی هم زمان یا در محل مشترکی انجام شوند، مثلاً قطعه‌ای ماشین‌کاری و همان‌جا اندازه‌گیری میشود تا اگر دقیق بود به بخش بعدی ارسال شود و هم‌زمانی تراشکاری و اندازه‌گیری را می‌توانیم با علامت سوم نشان دهیم.
علامت چهارم به معنای محل انبار است و در اصل برای FPC کارایی دارد اما گاهی هم در OPC استفاده میشود تا مشخص شود کدام ورودی‌های جریان از انبارها می‌آیند و کدام خروجی‌ها به سمت انبارها می‌روند.
به جز این موارد، محدودیتی در طراحی و استفاده از علائم جدید یا علائم دیگر نداریم، طوری که شاید یک طراح تصمیم بگیرد تا برای عملیات حرارتی به‌جای دایره (به‌عنوان علامت عمومی عملیات) از سمبل دیگری استفاده کند تا از بقیه‌ی فعالیت‌ها جدا شود یا برای بازرسی چشمی به‌جای مربع از سمبلی شبیه چشم استفاده کند.
خطوط فرایند و مواد
در OPC خط مورب نداریم بلکه افقی یا عمودی هستند و کارایی هر کدام فرق می‌کند.
هر کدام از خط‌های عمودی، توالی عملیات و بازرسی برای تولید محصول (قطعه، مجموعه و …) مشخصی را نشان می‌دهند و به همین علت خطوط فرایند نامیده می‌شوند.
خط‌های افقی ورود و خروج مواد به فرایند تولید را نشان می‌دهند و به همین علت خطوط مواد نامیده می‌شوند.
در ادامه توضیحات مربوط به خط‌های افقی و عمودی را روی تصویر نشان دادیم که به درک بهتر آن کمک می‌کند.
مسیرهای طولانی و محدودیت فضا
همان‌طور که گفتیم هر خط عمودی نهایتاً به یک محصول ختم میشود اما اگر تعداد عملیات و بازرسی‌ها زیاد باشد تکلیف چیست؟ مخصوصاً که خیلی وقت‌ها باید این نمودارها را چاپ کنیم و ترجیح می‌دهیم که بهینه‌تر از فضای کاغذ استفاده کنیم.
در این شرایط می‌توانیم از شیوه‌های زیر برای نمایش استفاده کنیم و مسیر یک خط عمودی را در چند ستون مختلف نشان دهیم. البته نوشته‌ی زیر ستون (Continued Next Column) یک متن استاندارد و ثابت نیست و می‌توانیم هر چیز دیگری جای آن بنویسیم یا از متن فارسی استفاده کنیم.
مراحل رسم نمودار جریان عملیات (OPC)
در ادامه روش ترسیم OPC را به‌صورت مرحله‌ای توضیح می‌دهیم.
۱٫ تعیین یک قطعه (محصول) برای آغاز ترسیم OPC
در قدم اول باید یکی از قطعات سازنده‌ی محصول را انتخاب کنیم تا نقطه‌ی آغازین رسم OPC باشد و نکات زیر به انتخاب‌مان کمک می‌کند:
اگر قطعه‌ای وجود دارد که سایر قطعات روی آن نصب می‌شوند یا زیرمجموعه‌ی آن هستند، همان را برای شروع انتخاب می‌کنیم.
اگر چند مجموعه یا قطعه‌ی مختلف و جدا از هم وجود دارد، مجموعه‌ای را انتخاب می‌کنیم که محصولات بیشتری زیرمجموعه‌ی آن باشند.
اگر قدم اول مبهم به نظر می‌رسد نگران نباشید، تنها شرطی که باید رعایت کنید آن است که قطعه‌ی انتخاب شده زیرمجموعه‌ی محصول بزرگ‌تری نباشد یا اگر هست، قصد بررسی آن را در نمودارمان نداشته باشیم؛ با رعایت همین شرط ساده، حتی اگر انتخابتان ایده‌آل نباشد، نمودار به درستی رسم میشود.
به مرور و با کسب تجربه یاد می‌گیرید فرایندهایی را برای شروع انتخاب کنید که نهایتاً باعث نموداری منظم‌تر و شکیل‌تر شوند.
۲٫ نمایش مواد ورودی به اولین فرایند تولید
می‌خواهیم ترسیم نمودار را از قطعه یا مجموعه‌ای که در قدم اول انتخاب کردیم، شروع کنیم.
در مسیر تولید، حتماً باید موادی وجود داشته باشد که با پردازش یا اتصال آن‌ها به محصول نهایی برسیم و به صورت کلّی تمام خط‌های عمودی OPC با ورود مواد (خط‌های افقی) آغاز می‌شوند.
مثلاً تصویر زیر می‌تواند نقطه‌ی آغازین یک فرایند باشد که ورود ورق ۸ میلیمتری فولادی با DIN 1016 را نشان می‌دهد.
همان‌طور که می‌بینید عنوان ماده‌ی ورودی و استاندارد آن را بالای خط افقی نوشتیم، اما از شیوه‌های دیگری هم برای نمایش اطلاعات استفاده میشود.
اگر ماده‌ی ورودی یکی از محصولات کارخانه باشد، خط افقی که رسم کردیم از سمت چپ به فرایند تولید آن محصول متصل میشود، وگرنه مثل تصویری که در بالا می‌بینید از سمت چپ آزاد می‌ماند؛ این نکته را در مثال‌هایی که از OPC می‌نویسیم به وضوح می‌بینید.
۳٫ نمایش عملیات و بازرسی‌هایی که روی ماده‌ی ورودی انجام میشود
در تصویر زیر یک شفت مدل EKM با قطر ۲۴ میلیمتر وارد فرایند شده و به ترتیب عملیات روتراشی و آج‌زنی و رزوه‌زنی روی آن انجام شده است. همین نمودار را در قدم‌های بعدی تکمیل خواهیم کرد.
در تصویر بالا، زمان لازم برای روتراشی (Turning) را ۲٫۵ دقیقه منظور کردیم و معمول است که آن را در محل‌هایی که با آبی و قرمز مشخص کردیم بنویسند، اما همیشه این‌طور نیست و گاهی از روش‌های دیگری برای درج اطلاعات استفاده می‌کنند یا حتی گاهی از زبان فارسی برای نمایش توضیحات استفاده میشود.
همچنین نوع فعالیت‌ها (Turning، Knurling، Threading، Dimensional Inspection) را در سمت راست علائم (دایره و مربع) مشخص کردیم و دپارتمانی که آن‌ها را انجام می‌دهد زیر آن نوشتیم.
اگر بخواهیم نام فرد یا گروهی که فعالیت‌ها را انجام می‌دهند اضافه کنیم، آن را زیر دپارتمان‌ها بنویسیم و برای نمایش مسافتی که مواد از فعالیتی تا فعالیت دیگر طی می‌کنند، می‌توانیم آن را در سمت چپ خط عمودی و در فاصله‌ی میان آن فعالیت‌ها بنویسیم. توجه داشته باشید که گاهی زمان یا مسافت میان چند فعالیت به‌صورت یک‌جا نوشته میشود (به‌جای نوشتن جداگانه).
۴٫ نمایش فرایند ساخت و ورود سایر محصولات زیرمجموعه
برای ادامه‌ی رسم نمودار لازم است که درک درستی از اقدامات انجام شده داشته باشیم. تا این لحظه، شفتی داریم که روی آن تراشکاری شده، از یک سمت رزوه خورده و از سمت دیگر آج‌زنی شده است اما در ادامه می‌خواهیم دیسکی روی آن قرار بگیرد و با مهره سفت شود، پس باید دیسک و مهره هم به فرایند اصلی اضافه کنیم.
از طرفی چون دیسک هم یکی از محصولات کارخانه است باید فرایند تولید آن هم در OPC رسم کنیم و به تصویری شبیه زیر می‌رسیم:
برای فرایند تولید دیسک، یک ورق فولادی ۸ میلیمتر وارد فرایند شده است و به شکل دیسک برش خورده، وسط آن سوراخ و عملیات حرارتی شده و نهایتاً در واحد نقاشی رنگ شده است؛ این قطعه در آخر به فرایند اصلی (شفت) اضافه میشود.
ادامه‌ی این درس (حدود ۷۵ درصد از مطالب باقیمانده) تنها در دسترس مشترکین ویژه‌ی ویکی‌تولید قرار می‌گیرد.
. . .
در حال حاضر شما به‌عنوان مهمان در ویکی‌تولید حضور دارید اما اگر از کاربران‌مان هستید، لطفاً وارد سامانه شوید تا امتیاز حضورتان را منظور کنیم.
درسی که خواندید از مجموعه‌ی جریان مواد بود؛ این مجموعه بخشی از دوره‌ی طرح‌ریزی کارخانه است.
در ادامه فهرست سایر درس‌های همین مجموعه را مشاهده می‌کنید. دسترسی به عناوین قرمز فقط برای عزیزانی امکان‌پذیر است که اشتراک دوره‌ی طرح‌ریزی یا اشتراک نامحدود ویکی‌تولید را تهیه کرده باشند.
درسی که در این برگه مطالعه کردید: نمودار فرایند عملیات (OPC)
باورم نمیشه این حجم از زحمت !
خدا قوت واقعا
کم نظیر بود
خوشحالیم که رضایت داشتید
مطمن هستم نویسنده‌ی عزیز با خوندن چندین منبع و آسان سازیشون تونسته به چنین کار خوبی برسه. دست مریزاد
خوشحالیم که از کیفیت این محتوا رضایت داشتید.