شما در حال خواندن ارزیابی طرح‌‌ها بر اساس جابه‌جایی مواد هستید. این درس مربوط به مجموعه طرح‌ریزی است.

مطالعات حمل‌ونقل مواد برای ارزیابی طرح های کارخانه

در میان معیارهای متفاوتی که برای ارزیابی و مقایسه‌ی طرح‌های کارخانه (در فازهای اول، دوم و سوم) وجود دارد، مطالعه‌ی حمل‌ونقل از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. چرا که در فعالیت‌های تولیدی، بخش زیادی از هزینه‌ها مربوط به حمل‌ونقل است.در این درس با ساختارهای زیر برای ارزیابی حمل‌ونقل مواد آشنا می‌شوید:

۱-مدل مسافت

۲- مدل کار حمل‌ونقل یا مسافت-جریان

۳- مدل شاخص جریان

۴- مقایسه‌ی هزینه‌های حمل‌ونقل

برای استفاده از این مدل‌ها به چه اطلاعاتی نیاز داریم؟

در این درس اصلی‌ترین هدفی که دنبال می‌کنیم مقایسه‌ی طرح‌های مختلف از نظر وضعیت انتقال مواد است، بنابراین باید حدأقل دو طرح مختلف داشته باشیم. البته از این مدل‌ها می‌توانیم برای بررسی فقط یک طرح استفاده کنیم، اما در این حالت معیاری برای مقایسه نخواهیم داشت. برای استفاده از همه این مدل‌ها باید مسافت میان بخش‌ها را بدانیم؛ همچنین هر مدل متناسب با پارامتری که بررسی می‌کند به اطلاعات خاصی نیاز دارد که در ادامه فهرست کرده‌ایم.

۱- اگر بخواهیم از مدل مسافت استفاده می‌کنیم، باید بدانیم که مواد در واحد زمان (مثلاً هر ساعت) چند بار در میان بخش‌ها جابه‌جا می‌شوند.

۲- برای استفاده از مدل کار حمل‌ونقل باید شدت جریان میان هر دو بخش را بدانیم که در درس‌های جریان مواد روش محاسبه‌ی آن را توضیح دادیم.

۳- برای استفاده از روش شاخص جریان باید برای هر طرح دیاگرام جریان رسم کرده باشیم.

۴- برای تخمین هزینه‌های حمل‌ونقل بر اساس دقت مورد انتظارمان و پارامترهایی که بررسی می‌کنیم ممکن است به اطلاعاتی مثل روش‌ انتقال مواد بین بخش‌ها، نرخ هزینه‌ی انتقال و حجم مواد جابه‌جا شده نیاز داشته باشیم.

پیش نیاز:

روش‌های مختلف تعیین مسافت

همان‌طور که گفتیم برای تمام روش‌های این درس باید مسافت بین بخش‌ها (دپارتمان‌ها یا ماشین‌آلات) را محاسبه کنیم، اما گاهی به علت کافی نبودن اطلاعات یا محدودیت زمان، به جای تعیین مسافت دقیق میان محل بارگیری و تخلیه‌ی مواد از فواصل تقریبی آن‌ها استفاده می‌کنیم. بدیهی است که وقتی فاصله‌های واقعی را در نظر نمی‌گیریم از دقت محاسبات‌ کاسته می‌شود، اما چون هدف‌مان مقایسه‌ی دو یا چند طرح است، استفاده از فرضیات مشابه برای تعیین مسافت از میزان خطا کم می‌کند. برای این‌که ذهنیت بهتری از چالش تعیین مسافت داشته باشید، پاسخ دهید که فاصله‌ی دو بخش A و B چقدر است؟

سؤال‌مان پاسخ‌های زیادی دارد که فقط بعضی از آن‌ها را در تصویر زیر رسیم کردیم. در طرح ریزی منظورمان از مسافت صرفاً فاصله‌ی بلوک‌ها نیست، بلکه مسیر انتقال مواد را باید لحاظ کنیم.

اگر بخواهیم فاصله‌ی بخش‌ها را تخمین بزنیم، بهتر است روش انتقال مواد را بدانیم. مثلاً اگر از تجهیزاتی مثل جرثقیل‌ها یا کانوایرها استفاده کنیم، مواد مستقیماً از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر منتقل می‌شوند (خط مستقیم) اما وقتی از لیفتراک یا گاری دستی استفاده می‌کنیم در امتداد راهروها جابه‌جا می‌شوند (خط شکسته). در تصویر زیر خطوط زرد رنگ مسیرهای واقعی و خطوط مشکلی فاصله‌ی مستقیم بخش‌ها را نشان می‌دهند، همچنین خط قرمز فاصله‌ی A تا B با خط شکسته را نشان می‌دهد. با این فرض که در تصویر از راهروها برای انتقال مواد استفاده شود (با وسیله‌ای مثل گاری یا لیفتراک)، استفاده از خطوط شکسته (مثل خط‌چین قرمز) دقیق‌تر و به واقعیت نزدیک‌تر است.

در تمام مدل‌های این درس بهتر است فاصله‌های واقعی را در نظر بگیریم. اما اگر بخواهیم از فواصل تقریبی استفاده کنیم باید متناسب با تجهیزات انتقال مواد، تکلیف‌‌مان روشن باشد که مواد در مسیرهای مستقیم جابه‌جا می‌شوند یا شکسته. همچنین باید مبنای مشخصی برای اندازه‌گذاری داشته باشیم. معمولاً استفاده از فاصله‌ی مرکز تا مرکز بخش‌ها ساده و منتاسب است. اما می‌توانیم استاندارد خاصی برای فاصله‌ی لبه‌ها تعریف کنیم، مثلا کوتاه‌ترین فاصله‌ی مرزی دو بخش را مبنا قرار دهیم. در تصویر زیر مسیر ۱ خط مستقیم (کوتاه‌ترین فاصله) و مسیر ۲ خط شکسته است که نحوه‌ی محاسبه‌ی هر کدامشان را نوشتیم و با کمک همین روابط می‌توانید در ادامه‌ی درس، فواصل را مشخص کنید.

یادآوری:

نمایش ارتباط بخش‌ها با جدول از-به

جدول از-به را قبلاً در درس‌های جریان مواد توضیح دادیم (کلیک کنید) و نیازی به تشریح کامل آن نیست. اما یادآوری می‌کنیم که این جدول برای نمایش وضعیت ارتباطی بخش‌ها از نظر یک یا چند پارامتر به کار می‌رود. در این درس از این جدول برای نمایش مسافت، شدت‌جریان، روش انتقال مواد یا دفعات انتقال مواد از آن استفاده می‌کنیم. در تصویر زیر مسافت بین بخش‌ها را به کمک نمودار از-به نمایش داده‌ایم. در این مثال فاصله‌ی مسیرهای رفت و برگشت یکسان است، اما شاید مسیری که برای رفتن مواد از A به B وجود دارد یا مسیر B به A یکسان نباشد. نمودار از-به کمک می‌کند مسافت هر دو مسیر رفت و برگشت را نشان دهیم.

ارزیابی با مدل مسافت

در این مدل فاصله‌ی هر دو بخش را در تعداد دفعات مبادله‌ی مواد ضرب می‌کنیم.، مثلاً اگر فاصله‌ی دو دپارتمان الف و ب ۲۰ متر باشد و روزانه ۵۰ بار مواد بین آن‌ها جابه‌حا شوند، ۲۰ و ۵۰ را ضرب می‌کنیم و به ۱۰۰۰ متر می‌رسیم.اگر همین مقدار را برای تمام بخش‌ها محاسبه کنیم، مجموع‌شان نشان می‌دهد که مواد مجموعاً چه مسافتی جابه‌جا می‌شوند. اولویت با طرحی خواهد بود که مجموع مسافت جابه‌جایی مواد در آن‌ کم‌تر باشد.

مثال: فرض کنید که فاصله‌ی بین بخش‌ها مطابق جدول بالا (بخش یادآوری) و تعداد جابه‌جایی‌ها مطابق جدول زیر باشد.

اگر این مقادیر را در مسافت‌ بین بخش‌ها ضرب کنیم مشخص می‌شود که روزانه چه مسافتی بین آن‌ها پیموده می‌شود:

اگر این مقادیر را جمع کنیم مجموعاً ۳۷۴۰ متر پیموده می‌شود و اگر همین محاسبات را برای طرح‌های دیگر انجام دهیم نهایتاً می‌توانیم ارزیابی کنیم که کدام طرح وضعیت مطلوب‌تری دارد.

ارزیابی با مدل مسافت-جریان یا کار حمل‌ونقل (Transportation work)

در فیزیک به ضرب نیرو در جابه‌جایی کار گفته می‌شود و برای محاسبه‌ی کار حمل‌ونقل باید مسافت هر دو بخش‌ را در شدت جریان بین آن‌ها ضرب کنیم. با محاسبه‌ی مجموع کاری که برای انتقال مواد بین هر دو بخش انجام می‌شود، مشخص می‌شود که در هر طرح مجموعاً چقدر کار انجام می‌شود و اولویت با طرحی است که به کار کمتری نیاز دارد.

مثال: فرض کنید که شدت جریان مواد بین چهار نقطه‌ی A و B و C و D  با واحد کیلوگرم در روز مطابق جدول زیر باشد.

اگر مسافت رفت و برگشت بین نقاط مساوی باشد، می‌توانیم برای محاسبه‌ی سریع‌تر از جدولی شبیه زیر استفاده کنیم و کل جریان میان هر دو نقطه را فارغ از جهت جریان مبنا قرار دهیم:

ارزیابی با شاخص جریان (Flow Index)

برای هر دو بخش، شاخص جریان بر اساس دیاگرام جریان و با: ضرب مسافت در تعداد خطوط جریان، محاسبه می‌شود. هر چه مجموع مقادیر شاخص جریان در طرحی کمتر باشد بهتر است. به دیاگرام زیر توجه کنید:

خطوط نقطه‌چین را می‌توانیم در نظر نگیریم، چون مقدارشان کم است و تأثیر زیادی در نتیجه‌ ندارند اما اگر بخواهیم آن‌ها را هم لحاظ کنیم مقدارشان ۰٫۵ است. همان‌طور که می‌بینید ۱۰ خط بین بخش‌های ۱ و ۲ رسم شده است که اگر آن را در مسافت بین این دو بخش ضرب کنیم، شاخص جریان محاسبه می‌شود و با جمع کردن شاخص جریان میان تمام بخش‌ها، مثل کاری که در دو روش قبلی کردیم، به عددی می‌رسیم که می‌تواند مبنای مقایسه‌ی طرح‌ها باشد.

مقایسه‌ی هزینه‌های حمل‌ونقل (Transportation Costs)

یکی از بدیهی‌ترین روش‌های مقایسه طرح‌ها این است که هزینه‌های حمل‌ونقل را مبنا قرار دهیم. اما محاسبه هزینه‌ها ساده نیست، مثلاً پارامترهایی مثل مصرف انرژی، دستمزد راننده، بیمه، آموزش، استهلاک و سرویس‌های دوره‌ای همه باید لحاظ شوند. به همین علت معمولاً وقتی می‌خواهند هزینه‌های حمل‌ونقل را مقایسه کنند، ساده‌سازی می‌کنند و بعضی هزینه‌ها را در نظر نمی‌گیرند. با توجه به این که هدف اصلی، مقایسه کردن طرح‌ها است، معمولاً ساده‌سازی خللی به وجود نمی‌آورد. زیرا بسیاری از هزینه‌ها در طرح‌های پیشنهادی یکسان هستند. در ادامه به بعضی فرض‌ها که به ساده‌سازی کمک می‌کنند، اشاره می‌کنیم.

می‌توانیم فرض کنیم وزن تمام محموله‌ها و روش انتقال‌شان یکسان است. با این فرض می‌توانیم با ضرب نتایج مدل مسافت در نرخ هزینه‌ی حمل‌ونقل به مسافت (مثلاً ۱۰ تومان به‌ازای هر متر) هزینه حمل‌ونقل را تخمین بزنیم.

می‌توانیم فرض کنیم که هزینه‌ انتقال هر کیلوگرم ماده در تمام بخش‌ها یکسان است(مثلاً ۱ تومان به‌ازای هر متر):

در پایان، فاصله‌ی دقیق بخش‌ها را لحاظ کردیم. ضمناً موادی که منتقل می‌شوند را بر اساس تجهیزاتی که نیاز دارند به گروه‌های مختلف تقسیم کردیم تا تخمین دقیق‌تری داشته باشیم. اما کمی هم ساده‌سازی کردیمو فرض‌مان این بوده که همه‌ی پالت‌ها با پالت‌تراک، جعبه‌ها با کانوایر و پروفیل‌های آهن با لیفتراک جابه‌جا می‌شوند.

شما درس 6 از مجموعه طرح‌ریزی را مطالعه کردید. درس‌های این مجموعه به ترتیب عبارتند از:
درس 1- مفهوم و اهمیت طرح ریزی واحدهای صنعتی

فاز اول: تعیین موقعیت مکانی واحد صنعتی

قدم اول- انتخاب چند گزینه برای مکان واحد صنعتی

درس 2- معیارهایی برای انتخاب مکان واحد صنعتی
درس 3- مکان‌یابی با روش مرکز ثقل

قدم دوم- انتخاب بهترین گزینه

درس 4- روش نقطه‌ سربه‌سر برای انتخاب مکان واحد صنعتی
درس 5- روش امتیازدهی وزنی برای انتخاب مکان واحد صنعتی

فاز دوم: طرح‌ریزی کلیات

قدم اول- تعیین بخش‌ها و نواحی کلی واحد صنعتی

درس 6- استقرار محصولی
درس 7- استقرار فرایندی
درس 8- استقرار ثابت
درس 9- استقرار بر اساس تکنولوژی گروهی (GT)
درس 10- تعیین استقرار با منحنی محصول-مقدار و منحنی هزینه-مقدار
درس 11- معیارهایی برای بخش‌بندی واحد صنعتی

قدم دوم- تعیین میزان وابستگی بخش‌ها

درس 12- جریان مواد چیست و چه اهمیتی دارد؟
درس 13- نمودار فرایند عملیات (OPC)
درس 14- نمودار فرایند جریان (FPC)
درس 15- نمودار فرایند چند محصولی (MPPC)
درس 16- ماتریس از-به (From-To)
درس 17- چیدمان نقاط ورود و خروج
درس 18- الگوهای جریان مواد
درس 19- شدت جریان مواد
درس 20- نمایش شدت جریان مواد
درس 21- توصیف وابستگی بر اساس شدت جریان
درس 22- توصیف وابستگی بر اساس شدت جریان و سایر عوامل
درس 23- نمایش وابستگی با دیاگرام ارتباط

قدم سوم- تخمین فضای مورد نیاز

درس 24- روش‌های تخمین فضا
درس 25- ترسیم دیاگرام ارتباط فضا و دیاگرام بلوکی

قدم چهارم- تبدیل نتایج طرح‌ریزی به طرح‌های کاربردی

قدم پنجم- انتخاب طرح نهایی

فاز سوم: طرح‌ریزی جزئیات

قدم اول- تعیین جزئیات

در مورد ماشین‌آلات
درس 26- معیارهای عمومی برای انتخاب ماشین‌آلات
درس 27- محاسبه تعداد ماشین‌آلات مورد نیاز
درس 28- آشنایی با خط تولید و بالانس آن
در مورد انتقال مواد
درس 29- مفهوم و اهمیت Material Handling
درس 30- مواد، حرکات و روش‌ها در انتقال مواد
درس 31- اصول انتقال مواد
درس 32- گروه‌بندی مواد برای طراحی سیستم انتقال
درس 33- طبقه‌بندی تجهیزات انتقال مواد
درس 34- انواع بار واحد و تجهیزات واحدسازی
درس 35- تراکها و وسایل نقلیه صنعتی
در مورد سایر المان‌ها
درس 36- واحدهای ارسال و دریافت
درس 37- انبارها
درس 38- راهروها
درس 39- فضاهای اداری
درس 40- ایستگاه‌های کاری

قدم دوم- تعیین میزان وابستگی المان‌ها

قدم سوم- محاسبه دقیق‌تر فضاهای مورد نیاز

قدم چهارم- تبدیل نتایج طرح‌ریزی به طرح‌های کاربردی

درس 41- تبدیل نتایج اولیه به طرح‌های کاربردی
درس 42- خروجی گرفتن از پروژه طرح‌ریزی

قدم پنجم- انتخاب طرح نهایی

درس 43- ارزیابی طرح‌ها بر اساس جابه‌جایی مواد
درس 44- ارزیابی طرح‌ها بر اساس هزینه
درس 45- ارزیابی طرح‌ها با روش امتیازدهی وزن‌دار
درس 46- شاخص‌های پرکاربرد در ارزیابی طرح‌ها
0 پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟
در گفتگو ها شرکت کنید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *