فاز سوم طرح‌ریزی: تعیین موقعیت مکانی کارخانه

قدم دوم. ارزیابی گزینه‌ها و انتخاب گزینه‌ی مطلوب

در قدم اول بررسی کردیم که چه گزینه‌هایی به خواسته‌هایمان نزدیک هستند و حالا باید آن‌ها را مقایسه کنیم تا مطلوب‌ترین گزینه انتخاب شود. روش کار در قدم دوم نسبتا ساده است و باید ابتدا معیارهای موثر و میزان تاثیرشان را شناسایی و در قدم بعدی از آن‌ها برای مقایسه‌ی گزینه‌ها استفاده می‌کنیم.

روشن است که اگر بخواهیم از همان ابتدا و در قدم اول تمام گزینه‌ها را از نظر معیارهای مختلف بررسی کنیم نیازمند صرف زمان و هزینه‌‌ی زیادی است و برای همین ابتدا با تکیه بر بعضی معیارهایی که ساده‌تر شناسایی می‌شوند و آشکار هستند، گزینه‌های محدودتری را به مرحله‌ی ارزیابی دقیق‌تر می‌رسانیم؛ هر چند همان‌طور که گفتیم معمولا از همان ابتدا گزینه‌ها آنقدر محدود هستند که اکثرشان به مرحله‌ی دوم راه پیدا می‌کنند.

به‌صورت کلی معیارهای ارزیابی به دو گروه قابل اندازه‌گیری و غیرقابل اندازه‌گیری تقسیم می‌شوند که مواردی مثل دستمزد کارگران در یک منطقه (حسب قانون یا عرف)، قیمت خرید منابع مورد نیاز، قیمت حامل‌های انرژی و قیمت خدمات حمل‌ونقل از نوع معیارهای قابل اندازه‌گیری و مواردی مثل شرایط زندگی در محدوده‌ی کارخانه یا امکانات ضروری برای مدیریت پسماندها غیرقابل اندازه‌گیری هستند.

از آن‌جایی که مقایسه‌ی معیارهای قابل اندازه‌گیری ساده‌تر و دقیق‌تر انجام می‌شود باید حتی‌المقدور تلاش کنیم که معیارهای غیرقابل اندازه‌گیری هم با شاخص‌های کمی توصیف شوند، مثلاً شرایط آب‌وهوایی منطقه یک پارامتر غیر قابل اندازه‌گیری به نظر می‌رسد (اقلیم سرد و خشک یا گرم و مرطوب) اما می‌توانیم آن را بر اساس میانگین دما یا تعداد روزهایی که دما زیر ۰ است یا میانگین بارش سالیانه توصیف کنیم تا مقایسه‌ی آن برای گزینه‌های مختلف تسهیل شود.

همچنین تعدد معیارها و پارامترهای مهم باعث می‌شود که مقایسه‌ی جداگانه‌ی آن‌ها دشوار باشد و لذا استفاده از شاخص‌های جامع که در برگیرنده‌ی چند معیار مختلف هستند راهکار مناسبی به نظر می‌رسد؛ مثلا در اکثر موارد به جای بررسی جداگانه‌ی حداکثر شدت جریان یا هزینه‌های جابه‌جایی یا فواصل انتقال مواد از پارامتر کلی‌تر “وضعیت حمل‌ونقل مواد” استفاده می‌کنند یا به جای مقایسه‌ی هزینه‌های خرید زمین و احداث سوله‌ها و دستمزد کارگران و خرید مواد اولیه به‌صورت کلی “تمام هزینه‌ها” را مبنا قرار می‌دهند.

هر دو تحلیلی که گفتیم (حمل‌ونقل و هزینه‌ها) در مطالعات مکان‌یابی بسیار پرکاربرد هستند و روش‌ها و ملاحظات زیادی از سطح مقدماتی تا پیشرفته برای آن‌ها وجود دارد که روش مطلوب متناسب با شرایط و حساسیت پروژه انتخاب می‌شود.

معمولا برای مطالعه‌ی وضعیت حمل‌ونقل به مواردی مثل روش‌ حمل و مسیرها و حجم تبادلات و سرعت انتقال توجه می‌شود که شاید در حد یک تخمین ساده باشند یا از مدل‌های ریاضی و تکنیک‌های شبیه‌سازی برای آن‌ها استفاده شود؛ بعضی از تکنیک‌های پایه و مقدماتی تحلیل وضعیت حمل‌ونقل در فاز اول ارائه شدند که می‌توانید از لینک زیر به آن‌ها دسترسی داشته باشید.

مطالعه‌ی درس مقایسه‌ی طرح‌ها از نظر وضعیت حمل‌ونقل

همچنین گفتیم که “تحلیل هزینه‌ها” یکی دیگر از ارزیابی‌های مهم در انتخاب مکان کارخانه است و با این‌که در مطالعه‌ی حمل‌ونقل بخش مهمی از هزینه‌ها (هزینه‌ی حمل‌ونقل) را ارزیابی می‌کنیم اما در تحلیل هزینه‌ها باید موارد دیگری هم لحاظ شود که در ادامه به بعضی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره کردیم.

هزینه‌های ساخت‌وساز

هزینه‌های تأمین مواد اولیه

دستمزد کارگران

مالیات

بیمه

حمل‌ونقل کارگران

اسکان کارگران

هزینه‌های انرژی

هزینه‌های مخابراتی

در یک ارزیابی ساده می‌توانیم مجموع هزینه‌های سرمایه‌گذاری و هزینه‌های جاری را در مورد مکان‌های پیشنهادی مقایسه کنیم یا نتایج تحلیل نقطه‌ی سربه‌سر را مبنا قرار دهیم؛ روش مقایسه‌ی هزینه‌ها را در فاز اول بررسی کردیم که می‌توانید از لینک زیر به آن دسترسی داشته باشید:

مطالعه‌ی درس مقایسه‌ی هزینه‌ی طرح‌ها از فاز اول

همچنین درس کوتاهی را به روش استفاده از تحلیل نقطه‌ی سربه‌سر (برای مقایسه‌ی مکان‌های پیشنهادی) اختصاص دادیم که می‌توانید از باکس زیر به آن دسترسی داشته باشید.