به مجموعه‌ی مالکیت فکری (Intellectual Property) خوش آمدید.

مجموعه مالکیت فکری (Intellectrual Property)

احتمالاً عباراتی مثل گواهی ثبت اختراع (Patent) یا علامت تجاری (Trade Mark) به گوش‌تان خورده است. هر کدام از این موارد راجع به نوع خاصی از دستاوردهای فکری هستند و ضمن حمایت از آن‌ها، زمینه را برای بهره‌برداری تجاری فراهم می‌کنند. مثلاً پژو طی قراردادهای متعدد به ایران‌خودرو اجازه داده است که در ازای پرداخت مبالغ مختلف، رعایت استانداردها و تحت نظارت آن شرکت، از بعضی علائم متعلق به پژو استفاده کند. همچنین گاهاً طراحان لباس، طرح‌های خاص و ویژه‌ی خود را ثبت می‌کنند تا دیگران اجازه‌ی استفاده از آن‌ها را نداشته باشند، سپس با تولیدکنندگان مطرح پوشاک وارد مذاکره می‌شوند و در ازای دریافت هزینه، مجوز استفاده از آن طرح را برای تولیدکننده صادر می‌کنند.

چهارچوب‌ها و قالب‌های مختلفی برای حمایت از دستاوردهای فکری وجود دارد که بسیار متنوع هستند. در این مجموعه اختراعات، طرح‌های صنعتی، علائم تجاری و نشانه‌های جغرافیایی را بررسی می‌کنیم و تمرکزمان روی مقررات داخلی کشورمان -نه قواعد بین‌المللی- است. علاوه بر این موارد، موضوعات دیگری مثل کپی‌رایت، اسرار تجاری و مدل‌های کاربردی حائز اهمیت هستند، اما به آن‌ها نمی‌پردازیم. در کشورمان مقررات منسجم و کاملی برای «اسرار تجاری» وجود ندارد و عملاً نحوه‌ی حمایت از آن‌ها باید از قواعد عمومی علم حقوق (مثلاً مبانی قراردادها یا مسئولیت مدنی) استخراج شود که امری کاملاً تخصصی است. همچنین در مقررات داخلی کشورمان به «مدل‌های کاربردی یا یوتیلیتی» توجه شایسته‌ای نشده است و به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد. «حقوق مؤلف» و «کپی‌رایت» بسیار پرکاربرد است، اما اساساً جنبه‌ی صنعتی ندارد و پرداختن به آن در مجموعه‌ای که با رعایت سادگی و اختصار برای مهندسان و تولیدکنندگان تنظیم می‌شود، توجیه‌پذیر نیست.

این مجموعه به نحوی تنظیم شده است که نیازی به اطلاعات حقوقی ندارد و برای عموم کاربران قابل استفاده است.

آشنایی با حقوق مالکیت فکری کمک می‌کند بدانیم که کدام دستاوردهای فکری‌مان قابل حمایت و کدام غیر قابل حمایت است. بسیاری کمان می‌کنند که الگوبرداری از ایده‌های دیگران مجاز نیست، یا با ثبت اختراعات و طرح‌های صنعتی می‌توانند از دستاوردهایشان حفاظت کنند و مانع از استفاده‌ی غیرمجاز دیگران شوند. آیا این تصورات درست است؟ در این صورت چگونه می‌توانیم از دارایی‌های غیرمادی خود محافظت کنیم و قلمرو حمایت از آن‌ها تا کجاست؟ اگر نوع فعالیت‌هایتان به نحوی است که گاهاً با چنین سؤالاتی روبه‌رو می‌شوید، مجموعه فکری می‌تواند پاسخ مفصل و دقیقی در اختیارتان قرار دهد. علاوه بر این، امروزه موضوعاتی مثل برندسازی، استفاده از برند دیگران (مثل لایسنسینگ) و درآمدزایی از اعطای مجوز بهره‌برداری، ذهن بسیاری از فعالان حوزه‌ی کسب‌وکار را به خود مشغول کرده است که برای فهمیدن آن‌ها به مطالب مجموعه‌ی مالکیت فکری نیاز خواهید داشت.

پیشنهادمان این است که برای آشنایی کلی با مالکیت فکری، ابتدا دو درس اول را بخوانید. سایر درس‌ها در مورد «اختراعات»، «طرح‌های صنعتی»، «علائم تجاری» و «نشانه‌های جغرافیایی» هستند. اگر حسب مورد فقط می‌خواهید با یکی از این موارد آشنا شوید، مطالعه را از اولین درسی که راجع به تعریف و مفهوم آن است آغاز کنید؛ مثلاً برای آشنایی با علائم تجاری، ابتدا درس «علامت تجاری چیست؟» را بخوانید. به جز نشانه‌های جغرافیایی، در سایر موارد درسی با عنوان «فرایند ثبت» داریم، مثلاً «فرایند ثبت اختراعات» یا «فرایند ثبت علائم تجاری». مطالعه‌ی این درس‌ها صرفاً زمانی مفید است که قصد ثبت کردن اختراع، علامت یا طرح‌تان را داشته باشید. در نقطه‌ی مقابل، درس‌هایی راجع به «شرایط ماهوی» یا «شرایط حمایتی» داریم که اهمیت زیادی دارند و تعاریف را تکمیل می‌کنند. همچنین برای این که بدانید ثبت یک اختراع، علامت یا طرح صنعتی چه امتیازاتی دارد، لازم است «حقوق ناشی» از آن‌ها را بخوانید، مثلاً درس‌‌های «حقوق انحصاری پتنت» یا «حقوق ناشی از ثبت علامت» توضیح می‌دهند که با ثبت یک اختراع یا علامت، چگونه از آن حمایت می‌شود و چگونه می‌توانید از آن بهره‌برداری کنید.

مفهوم و تعریف مالکیت فکری

مالکیت فکری چیست؟ (Intellectual Property یا IP)

عناوین این درس عبارتند از:

۱- تعریف مالکیت فکری (Intellectual Property) و مرور کلیدواژه‌ها

۲- آشنایی مختصر با WIPO و سازمان تجارت جهانی

۳- بررسی مفهوم حقوقی مالکیت (Property) و مالکیت فکری



انواع مالکیت فکری

انواع مالکیت فکری

عناوین این درس عبارتند از:

۱- اصل سرزمینی بودن مالکیت فکری

۲- نقش مقررات در قلمرو مالکیت فکری

۳- مالکیت صنعتی و کپی‌رایت

۴- مروری اجمالی بر مفاهیم اختراع، اسرار تجاری، نشان‌های تجاری، مدل‌های کاربردی و طرح صنعتی



اختراع و گواهی ثبت اختراع

اختراع و گواهی ثبت اختراع (پتنت) چیست و چه تفاوتی دارند؟

عناوین این درس عبارتند از:

۱- تعریف اختراع (Invention)

۲- تعریف پتنت (Patent)

۳- تأثیر اصل سرزمینی بودن در پتنت

۴- دارندگان گواهی ثبت اختراع یا پتنت

۵- مدت اعتبار پتنت

۶- لزوم افشای کامل اختراعات برای صدور گواهینامه‌ی ثبت



حقوق انحصاری پتنت در قانون ایران

حقوق انحصاری پتنت و اختراعات در قانون ایران

عناوین این درس عبارتند از:

۱- بررسی حقوق انحصاری بهره‌برداری از اختراع در قانون ایران (به موجب گواهی ثبت یا پتنت)

۲- بررسی استثنائاتی که حقوق انحصاری به مالکان پتنت تعلق نمی‌گیرد

۳- شرایط و رویه‌ی اعطای لایسنس اجباری توسط دولت



معایب و مزایای ثبت اختراع

بر خلاف باور عموم، ثبت اختراع الزاماً گزینه‌ی مناسبی نیست و می‌تواند تبعات جبران‌ ناپذیری داشته باشد؛ در این درس با مهم‌ترین مزایا و معایب ثبت اختراع آشنا می‌شوید تا تصمیم دقیق‌تری در مورد آن اتخاذ کنید. ضمناً معمول است که مزایا و معایب را در ابتدا یا انتهای بحث مطرح کنند، اما به دو علت از این ترتیب پیروی نکردیم: اولاً مهم‌ترین مزیت ثبت اختراع، برخورداری از حقوق انحصاری است که لازم بود با حدود آن آشنا شوید، و دوماً مطالب زیادی در بحث اختراعات مانده است که شاید با خواندن این درس از آن‌ها صرف‌نظر کنید.



اختراعات قابل ثبت در ایران (شرایط ماهوی ثبت اختراع)

شرایط ثبت اختراع در ایران (چه اختراعاتی را می‌توانیم در ایران ثبت کنیم؟)

عناوین این درس عبارتند از:

۱- مقایسه‌ی شرایط ماهوی و شکلی ثبت اختراع

۲- ارائه‌ی نمودار سیستماتیک برای شناسایی اختراعات قابل ثبت

۳- بررسی اختراعات از حیث فرایند و فرآورده بودن

۴- بررسی اختراعات غیرقابل ثبت مطابق ماده‌ی چهار

۵- بررسی شرایط جدید بودن، گام ابتکاری و کاربرد صنعتی

۶- مهلت ارفاقی و شرایط استفاده از آن در قانون ایران

۷- بررسی مفهوم و کارکرد حق تقدم (Priority Right)



آشنایی با روش‌های ثبت یک اختراع در چند کشور

ثبت منطقه‌ای یا بین‌المللی اختراع

عناوین این درس عبارتند از:

۱- بررسی اصول ثبت اختراع در یک کشور

۲- آشنایی کلی با ثبت جداگانه‌ی اختراعات در چند کشور

۳- آشنایی کلّی با ثبت منطقه‌ای اختراعات

۴- آشنایی کلّی با ثبت بین‌المللی اختراعات و سیستم PCT



فرایند ثبت اختراع در ایران

فرایند ثبت اختراع در ایران

در این درس طولانی، فرایند ثبت اختراع در ایران از مرحله‌ی تسلیم اظهارنامه تا صدور گواهینامه را بررسی می‌کنیم. لطفاً پیش از مطالعه‌ی این درس، حتماً مباحث مربوط به مفاهیم اختراع و پتنت، و حقوق انحصاری را مظالعه کنید.



طرح صنعتی (Industrial Design) چیست؟

طرح صنعتی (Industrial Design) از نظر حقوقی (حقوق مالکیت فکری) چیست و چه کاربردی دارد؟

در این درس با مفهوم طرح صنعتی (Industrial Design) و تفاوت‌های آن با سایر ابزارهای مالکیت فکری (مثل گواهینامه‌ی ثبت اختراع یا علایم تجاری) آشنا می‌شوید.



شرایط ثبت طرح‌های صنعتی

شرایط ثبت طرحهای صنعتی (شرایط ماهوی مطابق با قانون ایران و کنوانسیون پاریس)

یک طرح صنعتی زمانی قابل ثبت است که شرایط ماهوی آن را داشته باشد، مثلاً ویژگی‌های آن با تعریف ارائه شده در ماده‌ی ۲۰ همخوانی داشته باشد و مطابق ماده‌ی ۲۱ اصیل یا جدید باشد. در این درس فهرست کامل‌ و دقیق شرایط ماهوی ثبت طرح صنعتی در ایران را ارائه می‌کنیم که اولاً برای درک بهتر مفهوم طرح صنعتی و دوماً برای یادگیری فرایند ثبت طرح ضروری است.



حقوق ناشی از طرح صنعتی

حقوق ناشی از طرح صنعتی

صاحبان طرج صنعتی با ثبت کردن آن به چه امتیازاتی دست پیدا می‌کنند؟ آگاهی از این حقوق و امتیازات کمک می‌کند تا بتوانید در مورد ثبت کردن یا ثبت نکردن طرح‌هایتان، تصمیم‌های دقیق‌تری اتخاذ کنید.



فرایند تنظیم اظهارنامه و ثبت طرح صنعتی

فرایند تنظیم اظهارنامه و ثبت طرح صنعتی

برای ثبت طرح صنعتی باید اظهارنامه پر شود. در این درس، با روش تنظیم اظهارنامه و ضمائم آن و رویه‌ی ثبت طرح‌های صنعتی آشنا می‌شوید.



علامت تجاری چیست؟

علامت تجاری یا Trade Mark چیست و چه تفاوتی با ابزارهای دیگر مالکیت فکری، مثل طرح‌های صنعتی یا کپی‌رایت دارد؟

علامت تجاری یا Trade Mark یکی دیگر از ابزارهای مالکیت فکری است که در این به ارائه‌ی تعریف و مفهوم و انواع آن می‌پردازیم.



شرایط ثبت علامت تجاری در ایران

شرایط ماهوی ثبت علامت تجاری در قانون ایران، منطبق با آخرین تغییرات قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری

در این درس، شرایط ماهوی ثبت علائم تجاری در ایران را بررسی می‌کنیم. بخشی از این شرایط، ناظر بر ماده‌ی ۳۰ قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری است که ویژگی‌های کلی علامت از جمله قابل رؤیت بودن و قدرت ایجاد تمایز را نشان می‌دهد و بخش دیگر آن ناظر بر ماده‌ی ۳۲ همین قانون در مورد علائم غیرقابل ثبت در ایران است.



حقوق ناشی از ثبت علامت تجاری در ایران

حقوق ناشی از ثبت علامت تجاری در ایران

در این درس بررسی می‌کنیم که با ثبت علامت تجاری، چه امتیازات قانونی و حقوقی به صاحب علامت تعلق می‌گیرد. مهم‌ترین این امتیازات شامل حق استفاده‌ی انحصاری، حق صدور مجوز بهره‌برداری، حق انتقال مالکیت و حق تقدم هستند. همچنین علاوه بر این موارد، شرایط «لغو علامت و اسقاط حقوق ناشی از علامت به درخواست اشخاص ثالث» را نیز بررسی خواهیم کرد.



ثبت علامت در چند کشور

روش ثبت منطقه‌ای و بین المللی علامت تجاری یا برند

در این درس «روش‌های ثبت بین‌المللی علامت» مثل ثبت جداگانه‌ی علامت در چند کشور  یا استفاده از سیستم مادرید، و «روش‌های ثبت منطقه‌ای علامت» مثل اقدام از طریق اتحادیه‌ی اروپا را بررسی می‌کنیم. هدف اصلی این روش‌ها، ثبت علامت در دو یا چند کشور مختلف است و هر کدام، مزایا و معایب خاص خودشان را دارند.



فرایند ثبت علامت تجاری در ایران

چگونه میتوانیم علامت تجاری خود را در ایران ثبت کنیم؟ (فرایند ثبت علامت تجاری در کشورمان)

به استثنای علائم مشهور، در کشورمان فقط از علائمی حمایت می‌شود که ثبت شده باشند. ثبت علامت با ارسال اطهارنامه انجام می‌شود. در این درس فرایند تنظیم و ارسال و بررسی اظهارنامه‌ی ثبت علامت تجاری را توضیح می‌دهیم.



علائم جمعی در حقوق ایران

علامت تجاری جمعی،‌یا علامت جمعی یا Collective Mark چیست؟

علامت جمعی یکی از انواع علامت تجاری است که می‌تواند مطابق یک آیین‌نامه توسط مجموعه‌ای از اشخاص مورد استفاده قرار بگیرد. این علامت در حقوق ایران به رسمیت شناخته شده است و در این درس، بعضی از مهم‌ترین مقررات آن را بررسی می‌کنیم.



تعریف و مفهوم نشانه‌های جغرافیایی

منظور از نشانه جغرافیایی، GI یا Geographical Indication چیست؟

نشانه جغرافیایی، ارتباط میان یک کالای مشخص با یک محدوده‌ی جغرافایی مشخص را نشان می‌دهند و یکی از اابزارهای مالکیت فکری است. در این درس، تعریف و مفهوم این نشانه‌ها را بررسی می‌کنیم.



شرایط حمایت و استفاده از نشانه جغرافیایی

شرایط حمایت و نحوه استفاده از نشانه های جغرافیایی مطابق قانون ایران

در این درس بررسی می‌کنیم که مطابق قانون ایران، چگونه از نشانه‌های جغرافیایی حمایت می‌شود و چه کسانی مجوز اسنفاده از آن‌ها را دارند؟ بر خلاف علائم تجاری، استفاده از نشانه‌های تجاری در انحصار یک یا چند شخص محدود نیست و کلیه‌ی اشخاص واجد شرایط، فارغ از این که علامت را چه شخصی ثبت کرده است، می‌توانند از آن استفاده کنند.