به مجموعه‌ی مالکیت فکری (Intellectual Property) خوش آمدید.
مالکیت فکری در مورد چیست؟ (به زبان ساده)
شاید در مورد گواهی ثبت اختراع (Patent)، نشان تجاری (Trade Mark)، طرح صنعتی (Industrial Designation)، کپی‌رایت (Copy Right) و امثالهم شنیده باشید. تمام این موارد به استفاده‌ی انحصاری از یک دستاورد فکری کمک می‌کنند، مثلاً کسی اجازه‌ی استفاده از یک نشان تجاری ثبت شده را ندارد (در قلمروی که از آن حمایت می‌شود)، مگر صاحب آن باشد یا از صاحبان آن اجازه گرفته باشد. این ابزارهای حمایتی، علاوه بر اینکه به حفاظت از دستاوردهای فکری اشخاص کمک می‌کنند، زمینه‌ساز تبادلات تجاری هستند، مثلاً پژو در ازای دریافت پول و مزایا به ایران‌خودرو اجازه داده است که از آرم پژو و بعضی اختراعات و دانش فنی و طرحهای صنعتی آن شرکت استفاده کند یا یک طراح لباس، می‌تواند در ازای دریافت هزینه، اجازه‌ی استفاده از طرحهای خود را به یک تولیدکننده‌ی پوشاک اعطاء کند. همه‌ی این موارد، موضوعات مالکیت فکری هستند. اگر بخواهید از دستاوردهای فکری‌تان حفاظت کنید یا با آن‌ها معاملات تجاری انجام دهید یا از دستاوردهای فکری دیگران (مثل برند، اختراعات، طرحهای صنعتی) استفاده کنید، باید با شاخه‌های مختلف مالکیت فکری آشنا شوید که مهم‌ترین آن‌ها را در این مجموعه بررسی می‌کنیم.
آیا در ایران از مالکیت‌های فکری حمایت می‌شود؟
بله در ایران هم بعضی از انواع مالکیت فکری مورد حمایت قرار می‌گیرند. بعضی از این حمایت‌ها صرفاً در قلمرو کشور خودمان هستند. مثلاً ایران عضو کنوانسیون برن نیست و از آثار علمی و ادبی و هنری خارجی حمایت نمی‌کند، اما آثاری که در کشورمان منتشر می‌شوند، تحت حمایت مقررات داخلی کشورمان هستند. همچنین ایران در مورد بعضی از انواع مالکیت فکری (مثل اختراعات و طرحهای صنعتی و نشان‌های تجاری) عضو معاهدات بین‌المللی است و در محدوده‌ی آن‌ها از مالکیت‌های فکری حمایت می‌کند. البته در بحث مالکیت فکری نباید به مقررات کشورمان یا عضویت آن در پاره‌ای از معاهدات محدود بمانیم. گاهاً لازم است که بعضی از دستاوردههای فکری (مثل اختراع یک شرکت ایرانی که در قالب یک محصول به فرانسه صادر می‌شود) در کشورهای دیگر ثبت شوند و به همین علت معمولاً در مطالعه‌ی این شاخه، علاوه بر مقررات داخلی، مقررات بین‌المللی و کشورهای دیگر هم مورد توجه قرار می‌گیرد.
در این مجموعه، مالکیت فکری را از چه جنبه‌ای بررسی می‌کنیم؟
مالکیت فکری را می‌توانیم از جنبه‌های مختلفی مثل مدیریت، حقوق، اقتصاد، حسابداری و جامعه‌شناسی مطالعه کنیم، با این حال در ویکی‌تولید تمرکزمان روی جنبه‌ی حقوقی است.
یادگیری این مجموعه چه پیش‌نیازهایی دارد؟
این مجموعه به نحوی تنظیم شده است که نیازی به اطلاعات پایه‌ی حقوقی (مثل مالکیت) نداشته باشد، اما مطالعه‌ی درس‌های مقدماتی مجموعه‌ی مدل کسب‌وکار (علی‌الخصوص درس الگوهای مدل کسب‌وکار) به درک بهتر کارکردهای مالکیت فکری کمک می‌کند.
عناوین این درس عبارتند از:
۱- تعریف مالکیت فکری (Intellectual Property) و مرور کلیدواژه‌ها
۲- آشنایی مختصر با WIPO و سازمان تجارت جهانی
۳- بررسی مفهوم حقوقی مالکیت (Property) و مالکیت فکری
عناوین این درس عبارتند از:
۱- اصل سرزمینی بودن مالکیت فکری
۲- نقش مقررات در قلمرو مالکیت فکری
۳- مالکیت صنعتی و کپی‌رایت
۴- مروری اجمالی بر مفاهیم اختراع، اسرار تجاری، نشان‌های تجاری، مدل‌های کاربردی و طرح صنعتی
عناوین این درس عبارتند از:
۱- تعریف اختراع (Invention)
۲- تعریف پتنت (Patent)
۳- تأثیر اصل سرزمینی بودن در پتنت
۴- دارندگان گواهی ثبت اختراع یا پتنت
۵- مدت اعتبار پتنت
۶- لزوم افشای کامل اختراعات برای صدور گواهینامه‌ی ثبت
عناوین این درس عبارتند از:
۱- بررسی حقوق انحصاری بهره‌برداری از اختراع در قانون ایران (به موجب گواهی ثبت یا پتنت)
۲- بررسی استثنائاتی که حقوق انحصاری به مالکان پتنت تعلق نمی‌گیرد
۳- شرایط و رویه‌ی اعطای لایسنس اجباری توسط دولت
بر خلاف باور عموم، ثبت اختراع الزاماً گزینه‌ی مناسبی نیست و می‌تواند تبعات جبران ناپذیری داشته باشد؛ در این درس با مهم‌ترین مزایا و معایب ثبت اختراع آشنا می‌شوید تا تصمیم دقیق‌تری در مورد آن اتخاذ کنید. ضمناً معمول است که مزایا و معایب را در ابتدا یا انتهای بحث مطرح کنند، اما به دو علت از این ترتیب پیروی نکردیم: اولاً مهم‌ترین مزیت ثبت اختراع، برخورداری از حقوق انحصاری است که لازم بود با حدود آن آشنا شوید، و دوماً مطالب زیادی در بحث اختراعات مانده است که شاید با خواندن این درس از آن‌ها صرف‌نظر کنید.
عناوین این درس عبارتند از:
۱- مقایسه‌ی شرایط ماهوی و شکلی ثبت اختراع
۲- ارائه‌ی نمودار سیستماتیک برای شناسایی اختراعات قابل ثبت
۳- بررسی اختراعات از حیث فرایند و فرآورده بودن
۴- بررسی اختراعات غیرقابل ثبت مطابق ماده‌ی چهار
۵- بررسی شرایط جدید بودن، گام ابتکاری و کاربرد صنعتی
۶- مهلت ارفاقی و شرایط استفاده از آن در قانون ایران
۷- بررسی مفهوم و کارکرد حق تقدم (Priority Right)
عناوین این درس عبارتند از:
۱- بررسی اصول ثبت اختراع در یک کشور
۲- آشنایی کلی با ثبت جداگانه‌ی اختراعات در چند کشور
۳- آشنایی کلّی با ثبت منطقه‌ای اختراعات
۴- آشنایی کلّی با ثبت بین‌المللی اختراعات و سیستم PCT
در این درس طولانی، فرایند ثبت اختراع در ایران از مرحله‌ی تسلیم اظهارنامه تا صدور گواهینامه را بررسی می‌کنیم. لطفاً پیش از مطالعه‌ی این درس، حتماً مباحث مربوط به مفاهیم اختراع و پتنت، و حقوق انحصاری را مظالعه کنید.
در این درس با مفهوم طرح صنعتی (Industrial Design) و تفاوت‌های آن با سایر ابزارهای مالکیت فکری (مثل گواهینامه‌ی ثبت اختراع یا علایم تجاری) آشنا می‌شوید.
یک طرح صنعتی زمانی قابل ثبت است که شرایط ماهوی آن را داشته باشد، مثلاً ویژگی‌های آن با تعریف ارائه شده در ماده‌ی ۲۰ همخوانی داشته باشد و مطابق ماده‌ی ۲۱ اصیل یا جدید باشد. در این درس فهرست کامل و دقیق شرایط ماهوی ثبت طرح صنعتی در ایران را ارائه می‌کنیم که اولاً برای درک بهتر مفهوم طرح صنعتی و دوماً برای یادگیری فرایند ثبت طرح ضروری است.
صاحبان طرج صنعتی با ثبت کردن آن به چه امتیازاتی دست پیدا می‌کنند؟ آگاهی از این حقوق و امتیازات کمک می‌کند تا بتوانید در مورد ثبت کردن یا ثبت نکردن طرح‌هایتان، تصمیم‌های دقیق‌تری اتخاذ کنید.
برای ثبت طرح صنعتی باید اظهارنامه پر شود. در این درس، با روش تنظیم اظهارنامه و ضمائم آن و رویه‌ی ثبت طرحهای صنعتی آشنا می‌شوید.
علامت تجاری یا Trade Mark یکی دیگر از ابزارهای مالکیت فکری است که در این به ارائه‌ی تعریف و مفهوم و انواع آن می‌پردازیم.
در این درس، شرایط ماهوی ثبت علائم تجاری در ایران را بررسی می‌کنیم. بخشی از این شرایط، ناظر بر ماده‌ی ۳۰ قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری است که ویژگی‌های کلی علامت از جمله قابل رؤیت بودن و قدرت ایجاد تمایز را نشان می‌دهد و بخش دیگر آن ناظر بر ماده‌ی ۳۲ همین قانون در مورد علائم غیرقابل ثبت در ایران است.
در این درس بررسی می‌کنیم که با ثبت علامت تجاری، چه امتیازات قانونی و حقوقی به صاحب علامت تعلق می‌گیرد. مهم‌ترین این امتیازات شامل حق استفاده‌ی انحصاری، حق صدور مجوز بهره‌برداری، حق انتقال مالکیت و حق تقدم هستند. همچنین علاوه بر این موارد، شرایط «لغو علامت و اسقاط حقوق ناشی از علامت به درخواست اشخاص ثالث» را نیز بررسی خواهیم کرد.