شما در حال خواندن درس وسایل نقلیه و تراکهای صنعتی از مجموعهی حملونقل مواد هستید که بخشی از دورهی طرحریزی کارخانه محسوب میشود.
اکثرمان حتی اگر از مجربان و متخصصان تولید نباشیم با وسایل نقلیه و تراکهای صنعتی مثل انواع لیفتراک و کشندهها و گاریها آشنا هستیم اما این آشنایی معمولاً جامع نیست و بدیهی است که هر چه گزینههای ییشتری برای رفع نیازها در اختیار داشته باشیم، شانس بیشتری برای نزدیک شدن به راهکارهای ایدهآل خواهیم داشت.
البته واقعیت این است که شناخت تجهیزات حملونقل میتواند در حد مطالعهی اجزای تشکیلدهنده و مکانیزمها و کنترلها و محاسبات و ضوابط ایمنی و برنامههای نگهداری و میزان مصرف انرژی باشد اما از آنجایی که مجموعهی حملونقل مواد را با هدف تکمیل مباحث طرحریزی تالیف میکنیم (نه آموزش مهندسی انتقال مواد) تمرکزمان روی آشنایی کلّی با این تجهیزات است و به چنین جزئیاتی نمیپردازیم. ضمنا قلمرو مطالعات این درس به وسایل نقلیهی صنعتی (Industrial Vehicles) و تراکها محدود میشود و تجهیزات عمومی مثل وانتها و اتوبوسها و مترو و هواپیما بررسی نمیشوند، اما تا همین حد از بررسی میتواند تاثیر بهسزایی در بهبود عملکردمان داشته باشد.
برای تهیهی این درس منابع مختلفی را بررسی کردیم و نهایتا به این نتیجه رسیدیم که طبقهبندی ارائه شده در کتاب Introduction to Materials Handling (از سیدهارتا ری) برای عموم مخاطبان قابل درک و کاربردی است، لذا مطالب در ساختاری مشابه همین منبع ارائه میشود اما مطالب و محتوای درس الزاما مطابق آن نیست و برگرفته از دانستههای تجربی تیم تولید محتوا و چکیدهای از منابع دیگر است.
تراکها و وسایل نقلیه صنعتی از حیث نیروی محرک
برای اینکه مطالب ساختار بهتری داشته باشد و سادهتر در ذهن بمانند، لازم است وسایل نقلیه صنعتی را با معیارهای منطقی به مجموعههای کوچکتری تقسیم کنیم و با این تدبیر میتوانیم هر وسیله را به یکی از همین مجموعهها نسبت دهیم اما از طرفی باید پذیرفت که ماشینها و ابزارها دائما تغییر میکنند و الزاماً بر اساس گروههایی یاد شده طراحی نمیشوند و گاهی با ابزارآلاتی روبهرو میشویم که ویژگیهایشان با چند گروه مختلف همخوانی دارد یا حتی شبیه هیچ یک از آنها نیستند.
این نکته را گفتیم تا در مواجهه با مطالب سختگیری نکنید و این فرض را نداشته باشید که طبقهبندیهای ارائه شده به مثابه یک قانون یا استاندارد اجباری است بلکه صرفا تلاشی برای بررسی ساختارمند ابزارها محسوب میشود.
در این درس به تبعیت از بسیاری منابع دیگر، اولین و کلیترین معیاری که برای گروهبندی استفاده میکنیم، نیروی محرک است و بر این اساس میتوان گفت که تمام وسایل نقلیه و تراکهای صنعتی به دو دستهی بسیار بزرگ موتوری و دستی تقسیم میشوند که البته ترجیح دادیم بهجای واژهی (دستی) از واژهی غیرموتوری استفاده کنیم چون بعضی از تجهیزاتی که اصطلاحاً به آنها دستی میگویند (بنا به ترجمهی مستقیم از منابع لاتین) ممکن است با نیروی پا حرکت کنند و از طرفی بسیاری از همین تجهیزات به ماشینآلاتی مثل کشندهها متصل میشوند و با نیروی دست جابهجا نمیشوند.
در ادامه، مطالب در دو گروه تجهیزات موتوری و غیرموتوری ارائه میشود که تجهیزات گروه اول از نیروی محرکهی مستقل و اختصاصی برخوردار هستند اما گروه دوم از نیروی محرک سایر تجهیزات یا جسم انسان استفاده میکنند.
۱٫ وسایل نقلیه و تراکهای صنعتی غیرموتوری
با اینکه بالاتر گفتیم اما تأکید روی این مطلب ضروری است که تجهیزات غیرموتوری الزاماً با نیروی انسان جابهجا نمیشوند بلکه شاید آنها را به تجهیزات موتوری متصل کنند، با این حال در اکثر منابع فارسی و انگلیسی از عنوان وسایل نقلیه دستی یا تراکهای دستی برای آنها استفاده میشود.
هم در تجهیزات غیرموتوری و هم در تجهیزات موتوری، قابلیت ابزار در بلند کردن یا پایین آوردن بار (جابهجایی بار در راستای ارتفاع) میتواند معیار مناسبی برای گروهبندی باشد که در ادامه آن را مبنا قرار دادیم و تجهیزات غیرموتوری را به دو گروه مجزا تقسیم کردیم که در یک گروه بارگیری و بارگذاری حتما در ارتفاع ثابتی انجام میشود و بار در راستای ارتفاع جابهجا نمیشود (مگر به اندازهی ناچیز) اما در گروه دوم این امکان وجود دارد.
لازم به ذکر است که امکان جابهجایی بار در راستای عمودی الزاماً یک مزیت به حساب نمیآید بلکه وسیلهای مناسب است که نیاز را به بهترین شکل و با کمترین هزینه برطرف کند، مثلاً در انبارداری برای دسترسی به رکهای مرتفع باید وسیلهای به کار گرفته شود که قابلیت جابهجایی در راستای ارتفاع را داشته باشد اما برای جابهجایی تعدادی قطعهی ماشینکاری بین دو ایستگاه کاری احتمالاً یک گاری دستی ساده مطلوب است و استفاده از ریچتراک توجیهپذیر نیست.
تجهیزات غیرموتوری که نمیتوانند بار را در راستای عمودی جابهجا کنند
آیا میتوانید نوعی وسیلهی نقلیهی صنعتی را به خاطر آورید که تنها دو چرخ داشته باشد؟ شاید تصور چنین ابزاری دشوار باشد چون اصولاً به ذهن متبادر میشود که برای حفظ تعادل به حدأقل سه چرخ نیاز است اما اگر به تصاویر زیر نگاه کنید با نمونههای متنوعی از وسایل نقلیه دو چرخ آشنا میشوید.
تراکهای دستی دو چرخ معمولاً بهصورت ایستاده هستند و طرحشان متناسب با نوع باری که جابهجا میکنند متغیر است. در یک نگاه کلی میتوان گفت که بعضی از این تراکها میتوانند برای تعداد زیادی از نوعی بار مشخص مثل جعبههای مختلف یا سیلندرهای گاز کارایی داشته باشند اما بعضیهای دیگر کاملا اختصاصی هستند و قید و بندهایشان طوری طراحی شده است که برای یک قطعهی خاص و مشخص، مثل نوع قطعهی خاص، کارایی دارد.
به جز تراکهایی که در تصویر بالا مشاهده کردید و نمونههای مشابهشان، وسایل نقلیه صنعتی دو چرخ یا حتی تکچرخ دیگری هم ارائه شده است که با توجه به موضوع تعادل سازه احتمالا ترکیبی از یک یا دو چرخ به همراه یک یا چند تکیهگاه هستند. فرقون (با فرغون) نمونهای از همین تجهیزات است که با آن آشنا هستیم و نیازی به ارائهی تصویر ندارد اما به جز آن با دستهی دیگری از تجهیزات موسوم به Semi-live روبهرو هستیم که کمی پایینتر نمونهی آن را مشاهده خواهید کرد؛ این تجهیزات در حالت ساکن روی یک یا دو چرخ و یک یا دو پایهی ثابت قرار میگیرند اما در زمان حرکت به آنها مجموعهی جداگانهای متشکل از دسته و یک الی دو چرخ اضافه میکنند و به این ترتیب پایهها از زمین بلند میشوند و تمام مجموعه روی سه الی چهار چرخ قرار خواهد گرفت تا به نقطهی مورد نظر جابهجا شود.
وسایل نقلیه صنعتی که بیشتر از دو چرخ دارند معمولاً به حالت ایستاده قرار نمیگیرند اما این یک قاعدهی کلّی نیست، چون گاهی برای حفظ تعادل تجهیزات ایستاده از چرخهای بیشتری استفاده میشود یا بعضی تجهیزات هم به حالت ایستاده و هم بهصورت خوابیده روی زمین قرار میگیرند، مثلاً یک ابزار ممکن است ابتدا بهصورت ایستاده بارگذاری شود (مثلاً سیلندر گاز روی آن قرار بگیرد) و سپس برای جابهجایی تا نقطهی دلخواه، وضعیت آن به حالت افقی تغییر کند.
طبیعتاً تجهیزاتی که روی بیشتر از دو چرخ قرار میگیرند در طرحهای بسیار متنوعی هستند و نمیتوانیم همهی آنها را به چند گروه مشخص تقسیم کنیم، چون اولاً نوع و ترتیب چرخها میتواند متفاوت باشد، دوماً برای جابهجایی بارهای مختلفی استفاده میشوند که روی طرح کلّی آنها (شامل شکل و جنس و ابعاد و موضوعات دیگر) اثر میگذارد و سوماً ممکن است توسط نیروی دست انسان یا سایر ماشینآلات جابهجا شوند و به جز این موارد، پارامترهای متعدد دیگری هم وجود دارد که مجموعهی آنها باعث میشود گروههای در هم تنیدهی زیادی شکل بگیرد و لذا برای تسهیل یادگیری، به جای تلاش برای گروهبندی این تجهیزات صرفاً به چند نمونهی بسیار رایج و کلّی آنها اشاره میکنیم که اکثر تجهیزات حملونقل صنعتی و غیرموتوری به یکی از این موارد نزدیک هستند.
وقتی مجموعه روی سه، چهار یا تعداد بیشتری چرخ قرار میگیرد اصولا دو بحث مهم قابل توجه است که یکی شکل محل قرارگیری بار است و طبیعتا متناسب با نوع کارکرد وسیله انتخاب میشود و دیگری آرایش و نوع چرخهاست که آثار متفاوتی دارد و روی کنترلپذیری و قدرت مانور اثر میگذارد.
دالیها (Dollies)
معمولاً کلمهی دالی به پلتفورمها یا فریمهای چرخداری اطلاق میشود که فاقد دستگیره برای جابهجایی هستند و نمونههایی از آن را در تصاویر زیر مشاهده میکنید.
تراکهای پلتفورمی
تراکهای پلتفرمی (Platform Trucks) که معمولاً با عنوان تراکهای دستی (Hand Trucks) از آنها یاد میشود شامل یک سطح معمولاً فلزی هستند که زیر آن چرخ قرار میگیرد و در یک یا هر دو سمت کناری آن، دستگیرههایی جهت فشردن یا کشیدن وجود دارد.
خیلی وقتها در این تراکها از یک سطح معمولی استفاده نمیشود بلکه جای آن از یک حامل یا یک جعبهی روباز یا حتی رک استفاده میشود تا برای انتقال بارهای متفاوت قابل استفاده باشد، مثلاً برای جابهجایی پروفیلها یا لولههای آهنی احتمالاً بهتر است که از طرح رک استفاده شود اما برای جابهجایی فلهای بعضی مواد، استفاده از حاملها گزینهی مساعدتری خواهد بود و به این ترتیب از حیث شکل بدنه این تراکها به انواع متنوعی تقسیم میشوند که بعضی از آنها را در تصویر بالا مشاهده میکنید.
همچنین همانطور که گفتیم، آرایش چرخها میتواند کارکردها و شرایط متفاوتی را رقم بزند، مثلاً استفاده از سه چرخ باعث میشود که تراک مانورپذیری بالاتر اما تعادل کمتری داشته باشد و مثلاً قرار گرفتن دو چرخ غیردورانی در ناحیهی میانی تراک و دو چرخ دورانی در دو سوی تراک موجب افزایش مانورپذیری میشود که اصطلاحاً به این چیدمان Tilt یا متمایل میگویند، ضمناً گاهی تمام چرخها دورانی انتخاب میشوند یا گاهی فقط چرخهای جلو از نوع دورانی هستند و همچنین ممکن است تمام چرخها بهصورت همزمان هدایت شوند که هر یک از این حالتها میتواند برای شرایط خاصی قابل استفاده باشد؛ در تصاویر بالا دو تراک با شش چرخ وجود دارد که هر دوی آنها مطابق ساختار Tilt هستند و طبیعتاً سایر موارد غیرمتمایل محسوب میشوند.
تریلر (Trailer)
تریلرها وسایل نقلیه چرخدار یا ماشینهای بدون نیروی محرکه هستند که برای کشیده شدن توسط تراکتورها یا تراکها طراحی شدهاند و به دو گروه اصلی نیمهتریلرها (Semi-Trailers) و تمام تریلرها (Full Trailers) تقسیم میشوند؛ نیمه تریلرها طوری طراحی میشوند که بخشی از وزن آنها توسط تراکتور تحمل میشود اما وزن تمام تریلرها توسط خودشان نگاه داشته میشود. در زیر نمونههای مختلفی از تریلرها را مشاهده میکنید که دو تصویر اول از نوع نیمهتریلر و مابقی تمام تریلر هستند.
در ادامه نمونههای دیگری را برایتان آماده کردیم که همگی نیمهتریلر هستند:
تراکهای غیرموتوری با بالابر (لیفتراکهای غیرموتوری)
به تراکهای غیرموتوری با قابلیت بلند کردن بار (Lifting) اصطلاحاً لیفت تراک دستی (Hand Lift Truck) یا در اصطلاح این درس لیفتتراک غیرموتوری گفته میشود که تفاوت بارز آنها با گروه قبلی در همین ویژگی است.
نکتهی بسیار مهمی که باید توجه کنیم این است که منظور از غیرموتوری بودن تراک، نیرویی است که برای جابهجای افقی آن استفاده میشود و بر این اساس جابهجایی عمودی (بلند کردن بار) ممکن است بهصورت دستی یا خودکار باشد و تأثیری در طبقهبندی تراک ندارد، به عبارت دیگر شاید تراکی داشته باشیم که با نیروی دست از نقطهای به نقطهی دیگر منتقل میشود اما سیستم بالابر آن از یک پمپ هیدرولیکی استفاده کند و با این حال چنین تراکی را بهعنوان غیرموتوری طبقهبندی میکنیم.
با توجه به نکتهای که گفتیم حالا میتوانیم اضافه کنیم که لیفتتراکهای غیرموتوری ممکن است از مکانیزمهای هیدرولیکی یا مکانیکی یا الکترونیکی برای جابهجاییهای عمودی استفاده کنند و ضمناً مشابه بخش قبلی، این تراکها ممکن است برای جابهجایی گروه خاصی از بارهای مشابه یا صرفاً نوع خاصی از بار استفاده شوند که روی طرح و جنس و ابعادشان اثر میگذارد، مثلاً بعضی از این تراکها مختص جابهجایی پالتها و اسکیدها هستند (اصطلاحاً پالتتراکهای دستی) و بعضیهای دیگر شامل سکویی برای قرارگیری بارهای مختلف مثل جعبهها و حتی پالتها هستند (اصطلاحاً لیتفراکهای سکودار دستی) و بعضیها برای نوع خاصی از بار مثل کویلها یا لاستیکها یا قطعات خاص کارایی دارند (اصطلاحاً لیتفراکهای دستی مخصوص)؛ در تصاویر زیر نمونههای مختلفی از این لیتفراکها را مشاهده میکنید.
۲٫ تجهیزات موتوری
. . .
مطالب مربوط به وسایل نقلیه و تراکهای موتوری فقط برای مشترکین ویکیتولید نمایش داده میشود.
. . .
مطالب مربوط به وسایل نقلیه و تراکهای موتوری فقط برای مشترکین ویکیتولید نمایش داده میشود.
تراکتورها (Tractor)
خیلی اوقات در منابع برای ترجمهی واژهی تراکتور از کشنده استفاده میکنند که کاملا صحیح است چون اصولا تراکتورها در قلمرو حملونقل مواد برای کشیدن وسایل دیگر علیالخصوص تریلرها استفاده میشوند اما به هر حال کاربردهای دیگری هم میتوانند داشته باشند که موضوع صحبتمان نیستند.
برای بررسی تراکتورهای صنعتی نیازی نیست که از معنای عرفی فاصله بگیریم چون تراکتورهای کشاورزی یا فرودگاهی یا عمرانی هم ساختار مشابهی دارند و اعم فعالیتهایشان با کشیدن سایر تجهیزات انجام میشود، به تصاویر زیر نگاه کنید.
با اینکه بعضی از تراکتورها قدرتمندترین وسایل نقلیهی موجود هستند اما انواع الکتریکی آن هم وجود دارد که برای جابهجاییهای سبکتر قابل استفاده هستند و حتی انواع واکی آن هم وجود دارد اما تراکتورهای بزرگ عموماً از سوخت دیزلی استفاده میکنند و فضایی برای نشستن راننده دارند، همچنین باید توجه داشته باشیم که اگر قرار به جابهجایی محمولههای نه چندان سنگین از یک نوع خاص باشد، احتمالاً تراکهای موتوری که در بخشهای قبلی بررسی کردیم گزینههای مقرون بهصرفهتری هستند اما زمانی که بخواهیم مجموعههایی از بارهای مختلف را همزمان جابهجا کنیم (مثلاً تیرآهن و سیلندرهای گاز و جعبهها) تراکتورها با قابلیت کشیدن چندین وسیلهی مختلف میتوانند راهکار مطلوبی باشند.
درسی که خواندید از مجموعهی حملونقل مواد بود؛ این مجموعه بخشی از دورهی طرحریزی کارخانه است.
در ادامه فهرست سایر درسهای همین مجموعه را مشاهده میکنید. دسترسی به عناوین قرمز فقط برای عزیزانی امکانپذیر است که اشتراک دورهی طرحریزی یا اشتراک نامحدود ویکیتولید را تهیه کرده باشند.
درسی که در این برگه مطالعه کردید: وسایل نقلیه و تراکهای صنعتی
درس اول | مقدمهی حملونقل مواد |
درس دوم | گروهبندی مواد |
درس سوم | اصول حملونقل مواد |
درس چهارم | طبقهبندی تجهیزات انتقال (بولتز) |
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.