دیاگرام جریان (Flow Diagram)

چگونه دیاگرام جریان ترسیم کنیم؟

برای رسم دیاگرام جریان یک فرض داریم که شاید درست نباشد، اما بعداً در فرایند طرح‌ریزی اصلاح می‌شود: «نزدیکی بخش‌ها فقط براساس شدت جریان است». بر این اساس: رسم دیاگرام را از بخش‌هایی شروع می‌کنیم که شدت جریان بیشتری میان آن‌ها وجود دارد. این بخش‌ها را باید در نزدیکی و مجاورت هم قرار دهیم. سپس بخش‌هایی با شدت جریان کم‌تر را اضافه می‌کنیم و کار را ادامه می‌دهیم تا تمام بخش‌ها به دیاگرام اضافه شوند. نهایتاً قرار است دیاگرامی شبیه زیر ترسیم کنیم:

در دیاگرام تمام بخش‌ها به شکل مستطیل‌‌های هم‌اندازه نشان داده می‌شوند. هر مستطیل شامل اطلاعات زیر است:

عنوان بخش یا المان، یعنی حسب مورد عنوان: دپارتمان، ماشین‌، کارخانه، ساختمان، سوله یا المان‌های دیگری که جزو بررسی‌مان هستند.

شماره‌ی بخش

علامت مربوط به فعالیت آن بخش که مطابق سمبل‌های FPC انتخاب می‌شود؛ هر چند بعضی ترجیح می‌دهند که جهت رسم دیاگرام از این علائم استفاده نکنند.

اصلی‌ترین انتظار ما از دیاگرام جریان آن است که شدت جریان میان هر دو بخش را نشان دهد. این مقصود به دو روش محقق می‌شود:

یک یا چند خط موازی میان هر دو بخش‌ رسم می‌شود که هر خط معادل مقدار خاصی از جریان است، مثلاً در تصویر بالا هر خط را معادل ۲۰۰ واحد در نظر گرفتیم و چون جریان میان بخش‌های اول و دوم ۲۰۰۰ واحد است، ۱۰ خط رسم کردیم.

علاوه بر خطوط موازی، شدت جریان میان هر دو بخش، به‌صورت عدد در میان خطوط جریان نوشته می‌شود.

در مورد خطوط موازی جریان به نکات زیر توجه کنید:

قاعده‌ی خاصی برای تعیین ارزش خطوط وجود ندارد، مثلاً در تصویر بالا هر خط را ۲۰۰ واحد در نظر گرفتیم اما شاید در مثال‌های دیگر آن را ۵ یا ۴۰۰ یا ۱۰۰۰ واحد در نظر بگیریم.

بعضی دیاگرام جریان را با دیاگرام ارتباط اشتباه می‌گیرند و تصور می‌کنند تعداد خطوط باید حتماً بر اساس کدهای U و O و I  و E و A از صفر تا چهار عدد باشند. در حالی‌ که چنین قاعده‌ای در کتاب SLP مقرر نشده و مثال‌هایی وجود دارد که در آن‌ها تعداد خطوط بسیار بیشتر است (مثلاً به صفحه‌ی ۲-۶ از Systematic Layout Planning  ویراست ۲۰۱۵ مراجعه کنید)

معمولاً وقتی شدت جریان را در ارزش تعیین شده برای هر خط تقسیم می‌کنیم به اعداد اعشاری می‌رسیم؛ در این موارد عدد را گرد می‌کنیم تا از حالت اعشاری خارج شود. مثلاً اگر ارزش هر خط ۲۰۰ و شدت جریان ۱۰۰ باشد، از تقسیم ۱۹۰۰ به ۲۰۰ به عدد ۹٫۵ می‌رسیم. ما در مثال‌مان این عدد را با ۱۰ خط نشان دادیم.

وقتی شدت جریان کمتر از ارزش تعیین شده برای هر خط است، دو حالت وجود دارد. اگر شدت جریان بیش از نصف ارزش تعیین شده است، یک خط معمولی رسم می‌کنیم. اما اگر کمتر از نصف باشد، آن را به شکل نقطه‌چین نشان می‌دهیم، مثل ارتباط بخش‌های ماشین‌کاری و کنترل کیفیت.

در مثال، پیکانی در کنار خطوط جریان قرار گرفته که جهت جریان را مشخص می‌کند. اما در مورد نقطه‌چین‌ها، پیکان را روی خودشان رسم قرار دادیم. عددی که قبل از شروع هر پیکان نوشته می‌شود، ترتیب جریان‌ها را از زیاد به کم نشان می‌دهد. عدد ۱ به جریانی تعلق دارد که شدت آن بیش از جریان‌های دیگر است.

در مثال بالا، شدت جریان میان هر دو المان، مجموع جریانی است که از المان اول به المان دوم، و از المان دوم به المان اول شکل می‌گیرد. اما گاهی جریان‌ها را از هم تفکیک می‌کنند، یعنی خطوط مربوطه را با رنگ‌های متفاوتی نمایش می‌دهند. مثلاً در مثال فرض کردیم که در هر ساعت مجموعاً ۲۰۰۰ واحد ماده میان بخش‌های اول و دوم جریان دارد، اما در عمل شاید این مقدار ترکیبی از دو جریان با شدت‌های ۱۲۰۰ و ۸۰۰ باشد. برای نمایش جداگانه‌ی این جریان‌ها می‌توانیم ۶ خط آبی (معادل ۱۲۰۰ واحد) و ۴ خط قرمز (معادل ۸۰۰ واحد)  بین بخش‌های اول و دوم رسم کنیم.