شما در حال خواندن درس دیاگرام جریان (Flow Diagram) از مجموعه‌ی جریان مواد هستید که بخشی از دوره‌ی طرح‌ریزی کارخانه محسوب می‌شود.
به زودی در درس‌های طرح‌ریزی یاد می‌گیرید که برای چیدمان دپارتمان‌ها و ماشین‌آلات باید بخش‌های وابسته را در مجاورت یکدیگر قرار دهیم و شدت جریان یکی از معیارهای مهم برای تعیین این وابستگی است.
در درس‌های قبلی با مفاهیمی مثل جریان مواد و شدت جریان آشنا شدید که از نظر مفهومی برای طرح‌ریزی کافی هستند اما از نظر کاربردی هنوز به ابزارهای ضروری مجهز نیستید، چون در پروژه‌های واقعی با حجم زیادی از اطلاعات پراکنده روبه‌رو می‌شویم که تجزیه و تحلیل آن‌ها بدون ابزارهای کمکی بسیار دشوار یا حتی غیرممکن است.
البته این ابزارها به خودی خود موجودات خارق‌العاده‌ای نیستند اما باید به دو نکته‌ی زیر توجه کنیم:
طبیعت پروژه‌های طرح‌ریزی اقتضا می‌کند که بارها به اطلاعات قبلی رجوع کنیم یا از نو تصمیم بگیریم و زمانی که اطلاعات در ساختارها و فرمت‌های مشخصی باشد، انجام این کارها ساده‌تر است. البته شکّی نیست که خودمان هم می‌توانیم ابزارها و روش‌ها و استانداردهایی برای سامان‌دهی اطلاعات تعریف کنیم اما حالا که این ابزارها وجود دارد، ساده‌تر است که همان‌ها را یاد بگیریم و اگر نیازی به اصلاح بود، به‌جای اختراع دوباره‌ی چرخ و شروع از صفر، تغییراتی را روی ابزارهای موجود اعمال کنیم.
معمولاً طرح‌ریزی یک کار گروهی است و حتی اگر انفرادی انجام شود، نهایتاً باید برای تأیید به اطلاع کارفرمایان و مدیران برسد، پس به زبانی مشترک برای اشتراک اطلاعات با همکاران و ارائه‌ی طرح به کارفرمایان نیاز داریم و هر اقدامی خارج از این چهارچوب می‌تواند غیرحرفه‌ای و مبهم به نظر برسد.
این یادآوری کوتاه از این بابت بود که در مجموعه‌ی جریان مواد با ابزارهای زیادی آشنا شدید که هنوز کارایی آن‌ها را از نزدیک لمس نکرده‌اید و می‌خواهیم تأکید کنیم که آن‌ها را دست کم نگیرید چون کمی جلوتر به آن‌ها نیاز خواهید داشت.
در این میان دیاگرام جریان یا Flow Diagram ابزار دیگری است که شدت جریان و نزدیکی میان بخش‌های مختلف (دپارتمان‌ها، ماشین‌آلات یا هر ناحیه‌ی دیگری) را به تصویر می‌کشد و در درس‌های زیر مستقیماً از آن استفاده می‌کنیم:
– توصیف کیفی ارتباط بخش‌ها بر اساس جریان مواد
– دیاگرام ارتباط بخش‌ها
– ارزیابی چیدمان بر اساس جابه‌جایی مواد
– طرح‌ریزی جزئیات کارخانه
چگونه دیاگرام جریان ترسیم کنیم؟
برای رسم دیاگرام جریان یک فرضیه داریم که اغلب درست نیست اما مشکلی ایجاد نمی‌کند و در فرایند طرح‌ریزی اصلاح می‌شود: “نزدیکی بخش‌ها فقط براساس شدت جریان است.”
بر این اساس رسم دیاگرام را از بخش‌هایی شروع می‌کنیم که شدت جریان بیشتری میان آن‌ها وجود دارد و تلاش می‌کنیم که در مجاورت و نزدیکی هم قرار بگیرند و پس از آن بخش‌هایی با شدت جریان کمتر را اضافه می‌کنیم و کارمان را ادامه می‌دهیم تا تمام بخش‌ها به دیاگرام اضافه شوند.
قبل از ادامه‌ی توضیحات به دیاگرام زیر توجه کنید:
در دیاگرام جریان، تمام بخش‌ها به شکل مستطیل‌‌های هم‌اندازه نشان داده می‌شوند و هر مستطیل شامل اطلاعات زیر است:
عنوان بخش (عنوان دپارتمان‌ها، ماشین‌ها، کارخانجات، ساختمان‌ها، سوله‌ها یا المان‌های دیگری که جریان میان آن‌ها بررسی می‌کنیم)
شماره‌ی بخش
علامت مربوط به فعالیت آن بخش که مطابق سمبل‌های FPC انتخاب می‌شود؛ هر چند استفاده از این علائم در خیلی منابع نادیده گرفته شده است.
مشخصاً اصلی‌ترین انتظار ما از دیاگرام جریان آن است که شدت جریان میان هر دو بخش را نشان دهد و این‌کار را به دو روش انجام می‌دهد:
یک یا چند خط موازی میان هر دو بخش رسم می‌شود که هر خط معادل مقدار خاصی از جریان است، مثلاً در تصویر بالا هر خط را معادل ۲۰۰ واحد در نظر گرفتیم و چون جریان میان بخش‌های اول و دوم ۲۰۰۰ واحد است، ۱۰ خط رسم کردیم.
علاوه بر خطوط موازی، شدت جریان میان هر دو بخش، به‌صورت عدد در میان خطوط جریان نوشته می‌شود.
در مورد خطوط موازی جریان لطفاً به نکات زیر توجه کنید:
قاعده‌ی خاصی برای تعیین مقدارِ خطوط جریان وجود ندارد، مثلاً در تصویر بالا هر خط را ۲۰۰ واحد در نظر گرفتیم اما شاید در مثال‌های دیگر آن را ۵ یا ۴۰۰ یا ۱۰۰۰ واحد در نظر بگیریم.
گاهی دیاگرام جریان با دیاگرام ارتباط فعالیت‌ها (به زودی با آن آشنا می‌شوید) اشتباه گرفته می‌شود و بر مبنای آن استنباط می‌کنند که تعداد خطوط جریان باید حتماً بر اساس کدهای U و O و I و E و A از صفر تا چهار عدد باشد، در حالی‌که خود آقای موتر به عنوان توسعه‌دهنده‌ی دیاگرام جریان، در مثال‌های خود گاهی از ۱۲ یا حتی ۱۴ خط استفاده کرده است. (مثلاً به صفحه‌ی ۲-۶ از Systematic Layout Planning ویراست ۲۰۱۵ مراجعه کنید)
اغلب وقتی شدت جریان را در مبنای انتخاب شده برای هر خط (۲۰۰ در مثال این درس) تقسیم می‌کنیم به اعداد اعشاری می‌رسیم که جواب دقیقی برای تعیین تعداد خطوط جریان نیستند و مجبوریم آن را گرد کنیم، مثلاً برای ارتباط بخش‌های دوم و سوم اگر ۱۹۰۰ را در ۲۰۰ تقسیم کنیم به ۹٫۵ می‌رسیم که آن را با ده خط نشان دادیم یا برای ارتباط بخش‌های سوم و چهارم به ۶٫۱ می‌رسیم که برای آن از ۶ خط استفاده کردیم.
وقتی شدت جریان کمتر از مبنا باشد (در این مثال مبنا ۲۰۰ واحد است) دو حالت پیش روی ما قرار دارد. اگر مقدار جریان بیشتر از نصف مبنا باشد (مثلاً ۱۱۰ یا ۱۲۰ یا ۱۸۰) از یک خط معمولی برای نمایش آن استفاده می‌کنیم و اگر کمتر از نصف مبنا باشد (مثلاً ۲۰ یا ۴۰ یا ۹۸) آن را به شکل خط چین نشان می‌دهیم؛ مثل ارتباط بخش‌های ماشین‌کاری و کنترل کیفیت.
اگر به جزئیات تصویری که رسم کردیم دقت کنید، پیکانی در کنار خطوط جریان قرار گرفته است که جهت جریان را مشخص می‌کند اما برای نقطه چین‌ها این پیکان را مستقیماً روی خودشان رسم کردیم.
عددی که قبل از شروع هر پیکان نوشته می‌شود، ترتیب جریان‌ها از زیاد به کم را نشان می‌دهد و عدد ۱ به جریانی تعلق دارد که شدت آن از تمام جریان‌های دیگر بیشتر است.
در آخر این نکته‌ی مهم را اضافه می‌کنیم که در مثال بالا، مجموع جریان میان هر دو بخش را نوشتیم اما گاهی جریان مربوط به گروه‌های مختلف مواد را از هم جدا می‌کنند و هر کدام را با رنگی متفاوت (یا ضخامت خطوط متفاوت) نشان می‌دهند.
مثلاً در دیاگرام این درس فرض کردیم که مجموعاً ۲۰۰۰ واحد از مواد در هر ساعت میان بخش‌های اول و دوم جریان دارند اما در عمل ممکن است این مقدار ترکیبی از جریان دو گروه مختلف با شدت ۱۲۰۰ و ۸۰۰ باشد. برای نمایش جداگانه‌ی این جریان‌ها می‌توانیم ۶ خط آبی (معادل ۱۲۰۰ واحد) و ۴ خط قرمز (معادل ۸۰۰ واحد) بین بخش‌های اول و دوم رسم کنیم.
درسی که خواندید از مجموعه‌ی جریان مواد بود؛ این مجموعه بخشی از دوره‌ی طرح‌ریزی کارخانه است.
درسی که در این برگه مطالعه کردید: دیاگرام جریان (Flow Diagram)
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.