ایستگاه کاری

ایستگاه کاری به عنوان سیستم

مفید است که ایستگاه کاری را به عنوان یک سیستم در نظر بگیریم. ورودی این سیستم می‌تواند عناصری مثل: مواد اولیه، قطعات نیم‌ساخته، قطعات آماده‌ مونتاژ، روغن‌ها، روان‌کارها، آب، برق، نقشه‌های فنّی و دستورالعمل‌ها باشد. درون این سیستم، نفرات یا تجهیزات کار می‌کنند. خروجی آن عناصری مثل اطلاعات، محصولات، ضایعات و مواد آلاینده (دود، زباله، صدا) هستند. المان‌های محیطی مثل دما، رطوبت، سیاست‌های کارخانه و عملکرد بخش‌های دیگر می‌توانند روی عملکرد این سیستم موثر باشند؛ پس با توجه به این که هر ایستگاه بخشی از زنجیره‌ی فرایند تولید یا ارائه‌ی خدمات است، باید با جریان مواد، انرژی و اطلاعات محیط هماهنگ باشد.

ملاحظاتی برای طراحی ایستگاه کاری

برای طراحی ایستگاه کاری، ملاحظات مختلفی باید رعایت شود. ویندال و همکارانش در کتاب Factory Planning and Design، ملاحظات طراحی ایستگاههای کاری را به چهار جنبه‌: تسهیلات، تکنولوژی، سازمان و ارگونومی تقسیم کرده‌اند.

تسهیلات: در هر ایستگاه کاری باید متناسب با فعالیت‌هایی که در آن انجام می‌شود، مجموعه‌ای از تسهیلات انتخاب یا طراحی شوند و با چیدمان مناسب کنار هم قرار بگیرند. مثلاً شاید در یک ایستگاه به میز، کامپیوتر، کمد، صندلی و پرینتر نیاز باشد که باید نوع‌ و چگونگی چیدمان‌شان تعیین شود.

تکنولوژی: در طراحی ایستگاه کاری باید  متناسب با انتظاراتی که از آن وجود دارد، تکنولوژی مناسبی به کار گرفته شود. منظور از تکنولوژی، مجموعه‌ای از: روش‌ها، مهارت‌ها، راهکارها و فرایندها برای دستیابی به بعضی اهداف مشخص است. در ایستگاه‌های عملیاتی، معمولاً پارامترهای: کیفیت تولید، هزینه‌ی تولید و سرعت تولید، اهمیت زیادی در تعیین تکنولوژی دارند. مثلاً در تولید پیج، تکنولوژی آهنگری نسبت به تراشکاری می‌تواند کیفیت و ظرفیت تولید بیشتری ارائه دهد و هزینه‌ تولید را کاهش دهد، اما هزینه‌ی پیاده‌سازی آن بیشتر است. در درس انتخاب ماشین‌آلات توضیح دادیم که از لحاظ تکنولوژی، چه ملاحظاتی برای انتخاب ماشین‌آلات وجود دارد. همچنین تکنولوژی را به عنوان یک عامل محیطی مؤثر بر کسی‌وکار در درس تحلیل محیط کسب‌وکار (بخش PESTEL) بررسی کردیم.

ملاحظات سازمانی: ایستگاه باید با ملاحظات مدیران و سیاست‌های سازمان هماهنگ باشد. مثلاً برای بعضی نفرات، تسهیلات جذاب‌تری در نظر گرفته شود. در بعضی ایستگاه‌ها، تمهیداتی برای جلوگیری از درز اطلاعات و ورود افراد غیرمرتبط پیش‌بینی شود. بعضی ایستگاه‌ها در مجاورت هم باشند. اگر ساعات کار طولانی است، فضای بزرگ‌تری پیش‌بینی شود و اگر استاندارد سازمانی خاصی وجود دارد، در طراحی ابستگاه‌ها اعمال شود. ضمن این که حتی برنامه‌های استخدام سازمان می‌تواند عامل مهمی در طراحی ایستگاه‌های کاری باشد. چرا که تسهیلات حتی‌المقدور باید با توانمندی، جنسیت و سن کارکنان مطابقت داشته باشد. مثلاً اگر دستگاهی برای کاربر خانم طراحی می‌شود، بهتر است تغییر وضعیت فرمان‌ها و پدال‌ها به نیروی کم‌تر نیاز داشته باشد یا دکمه‌ها در ارتفاع کم‌تری قرار بگیرند. همچنین شاید در مورد کارکنان کم‌تجربه بهتر باشد که از تجهیزات ساده‌تر و ایمن‌تر استفاده شود.

ارگونومی: توانایی فیزیکی و روحی کارکنان محدود است و شرایط کاری نامناسب، اثرات نامطلوبی بر سلامت و عملکردشان دارد. مثلاً کوچک بودن فضا، سنگین بودن وسایل، خطرناک بودن ماشین‌آلات، کافی نبودن نور، فقدان تهویه‌ مناسب و مواردی از این قبیل می‌توانند سلامت افراد را به مخاطره بیاندازند یا از بهره‌وری آن‌ها بکاهند. مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار دستورالعمل‌های متعددی برای تضمین ایمنی کارکنان ارائه کرده است که از این لینک می‌توانید به آن‌ها دسترسی داشته باشید. همچنین راجع به ارگونومی، راهنمایی توسط مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت ارائه شده که از  این لینک قابل دانلود است. راهنمای دیگری با تلاش مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست شرکت ملی نفت تدوین شده که روی اصول ارگونومی در ایستگاه‌های اداری تمرکز دارد و می‌توانید از این لینک به آن دسترسی داشته باشید.

طرح‌ریزی ایستگاه‌های کاری چگونه انجام می‌شود؟

تمام آموزه‌هایی که در مجموعه طرح‌ریزی ارائه کردیم، برای طرح‌ریزی ایستگاه‌های کاری نیز مفید هستند. در واقع ایستگاه کاری تفاوت خاصی با سایر المان‌ها ندارد. پس مطابق رویه‌ی معمول در SLP، میزان وابستگی اجزای به کار رفته در آن را سنجده و اجزای وابسته‌تر را نزدیک هم قرار می‌دهیم. در تصویر زیر، طرح لی‌اوت یک ایستگاه کاری را مشاهده می‌کنید که به روش SLP طرح‌ریزی شده است. گفتنی است که دایره شماره ۱۸، اپراتور را نشان می‌دهد.

برای نمایش لی‌اوت ایستگاه‌های کاری می‌توانیم از ابزارهای ارائه شده در درس خروجی گرفتن از پروژه‌ی طرح‌ریزی استفاده کنیم. معمولاً برای نمایش لی‌اوت ایستگاه کاری، المان‌های زیر به تصویر کشیده می‌شوند.

تسهیلات و المان‌های داخلی ایستگاه

مواد ورودی به ایستگاه

خروجی‌های ایستگاه

فضای کار اپراتور و نحوه‌ دسترسی به تجهیزات

مکان قرارگیری قطعات مرجوعی و ضایعات

ابزارها و فیکسچرها

مسیر جابه‌جایی اجزای متحرک مثل درب قفسه‌ها یا بازوها

در ادامه دو تصویر از کتاب طراحی کارخانه ویندال را مشاهده می‌کنید که بسیاری از المان‌های بالا در آن‌ها نشان داده شده‌اند.

تصاویر زیر خروجی‌های دوبعدی از ایستگاه‌های کاری مختلف هستند که از کتاب طرح‌ریزی استفن و میرز انتخاب شده‌اند‌.

تصویر زیر، طرح ایستگاه کاری را به شکل ایزومتریک نشان می‌دهد.

در تصویر زیر نقشه‌ی مونتاژی یک ایستگاه کاری را مشاهده می‌کنید.