تعیین وابستگی بخش‌ها (جدول ارتباط)

پاسخ به سؤال دوم: وابستگی بخش‌ها از نظر سایر عوامل (به جز جریان مواد) چقدر است؟

گاهی جریان مواد به حدی ناچیز است که در برابر سایر عوامل کم‌اهمیت به‌نظر می‌رسد و به کلی آن را کنار می‌گذاریم؛ مثلاً موادی که برای تولید مدارهای الکتریکی استفاده می‌شوند ممکن است در حد تراشه‌های سبک یا چند مقاومت و خازن کوچک باشند و انتقال آن‌ها دشوار یا پرهزینه نیست، پس عوامل دیگر (به عیر از جریان مواد) را برای بررسی ارتباط بخش‌ها بررسی می‌کنیم.

این عوامل می‌توانند از جنس مواردی باشد که در معیارهای بخش‌بندی کارخانه گفتیم، مثلاً نیاز به تجهیزات یا خدمات یا نفرات مشترک یا نیاز به ارتباط نزدیک پرسنل می‌تواند معیاری برای ارتباط نزدیک‌تر بخش‌ها باشد اما به‌صورت کلّی قانون مشخصی برای انتخاب معیارهای وابستگی وجود ندارد.

در نتیجه گاهی تحلیل‌گر از تجربیاتش برای تعیین وابستگی بخش‌ها استفاده می‌کند یا از کارشناسان و متخصصین و مدیران مشورت می‌گیرد یا کار را شبیه‌سازی می‌کند یا از بعضی پارامترهای ریاضی برای سنجش وابستگی بخش‌ها استفاده می‌کند و نهایتاً نتیجه را به صورت شاخص‌های توصیفی در نمودار ارتباط (Relationship Chart) به تصویر می‌کشد که در ادامه آن را یاد می‌گیرید.

جدول ارتباط (Relationship Chart)

در جدول ارتباط (RC) تمام بخش‌هایی که بررسی می‌کنیم فهرست می‌شوند و ارتباط‌شان را به صورت دو‌به‌دو نمایش می‌دهیم، پس جدول ارتباط شامل اطلاعات زیر خواهد بود:

دلایل وابستگی آن دو بخش که به‌صورت یک عدد نشان داده می‌شود.

در تصویر زیر نشان دادیم که رابطه‌ی متناظر هر دو بخش چگونه و در کدام خانه توصیف می‌شود:

هر خانه به دو قسمت تقسیم می‌شود که در بخش بالایی میزان ارتباط یا وابستگی بخش‌ها و در بخش پایینی دلیل آن درج می‌شود.

در تصویر زیر ارتباط بخش‌های اول و دوم از نوع E است چون باید کارکنان‌ آن‌ها در ارتباط باشند و این موضوع را به‌عنوان یک دلیل (Reason) در جدول درج کردیم و شماره‌ی آن را در نیمه‌ی پایینی نوشتیم.

معمولاً شماره‌هایی که دلایل وابستگی را نشان می‌دهند به ترتیب اهمیت از چپ به راست نوشته می‌شوند، مثلاً در تصویر زیر برای حالت اول به ترتیب موارد ۱ و ۲ و ۴ و برای حالت دوم، موارد ۲ و ۴ و ۱ اولویت دارند.

کدهایی که برای نمایش وابستگی بخش‌ها استفاده می‌کنیم شباهت زیادی با آن‌چه قبلاً در درس‌های جریان مواد یاد گرفتیم دارند، با این تفاوت که جریان مواد نمی‌تواند معیاری برای دور کردن بخش‌ها باشد اما در بررسی سایر عوامل ممکن است با مواردی مثل آلودگی صوتی یا مجاورت نامطلوب مواد و فعالیت‌ها روبه‌رو شویم که برای نمایش آن‌ها از X (مجاورت نامطلوب) استفاده می‌کنیم.

پس در جدول ارتباط حروفی که قبلاً یاد گرفتید همان بار معنایی را دارند اما ترجمه‌شان کمی تغییر می‌کند:

A: Absolutely necessary

E: Especially Important

I: Important

U: Unimportant

X: Undesirable

توضیح فارسی حروف بالا عبارت است از:

A: ارتباط میان دو بخش مطلقاً ضروری است.

E: ارتباط میان دو بخش به‌طور ویژه‌ای مهم است.

I: ارتباط میان دو بخش مهم است.

U: ارتباط میان دو بخش مهم نیست. (قابل توجه نیست)

X: شبیه علامت ممنوع است و یعنی ارتباط این دو بخش مطلوب نیست و باید دور از هم باشند.

برای دقیق‌تر شدن توصیف‌ها می‌توانیم از علائم + و – برای حروف استفاده کنیم و به این ترتیب وابستگی بخش‌ها از زیاد به کم عبارت است از A+ و A- ‌ و E+ و E- و I+ و I- و O+  و O-  و U.

از آن‌جایی که U به معنای بی‌اهمیت بودن رابطه است، استفاده از + و – برای آن کارایی ندارد، همچنین برای X به جای این علامت‌ها می‌توانیم از XX به معنای مجاورت بسیار نامطلوب استفاده کنیم.

در توصیف ارتباط بخش‌ها محدودیتی برای استفاده از شاخص‌های توصیفی وجود ندارد، اما آقای موتر پیشنهاد می‌کند که حدود ۲ تا ۵ درصد روابط با حرف A و ۳ تا ۱۰ درصد با حرف E و  ۵ تا ۱۵ درصد با حرف I  و  ۱۰ تا ۲۵ درصد با حرف O نمایش داده شود و سایر ارتباطات هم که از نوع U  و X خواهند بود.

گاهی تصور می‌شود که برای استفاده از U نباید هیچ‌ ارتباطی میان بخش‌ها وجود داشته باشد، در حالی که تمام وابستگی‌های ضعیف یا قابل چشم‌پوشی را می‌توانیم با آن توصیف کنیم. همچنین حرف X به معنای بی‌اهمیت بودن ارتباط نیست، بلکه تأکید می‌کند دو بخش در مجاورت هم نباشند و دور بمانند.

در ادامه یک نمودار ارتباط را مشاهده می‌کنید که پاسخ سؤال دوم (وابستگی بر اساس عواملی غیر از جریان مواد) است:

در جدول دلایل، اولین دلیل را جریان مواد انتخاب کردیم که علت را در بخش پایانی درس توضیح می‌دهیم، اما شما آن را در نظر نگیرید.

استفاده از رنگ‌ها در نمودار ارتباط اجباری نیست اما در نمودارهای شلوغ به تشخیص ساده‌تر و سریع‌تر ارتباطات کمک می‌کند، ضمن این‌که انتخاب رنگ‌ها سلیقه‌ای نیست و ساختار مشخصی وجود دارد که مطابق آن A را با قرمز، E را با نارنجی یا زرد، I را با رنگ سبز، O را با آبی، U را بدون رنگ و X را با قهوه‌ای نشان می‌دهیم.

البته روش‌های دیگری هم برای رنگ کردن خانه‌ها وجود دارد تا بتوانیم آن را در فرمت‌های مختلف دیجیتال یا برگه‌های سیاه و سفید (با کمک خطوط هاشور) و نمودارهای دست‌نویس و … نشان دهیم اما چون ضروری نیست به آن‌ها اشاره نکردیم.

در مورد ترتیب فهرست کردن بخش‌ها در جدول (سمت چپ) دقت کنید که ابتدا بخش‌های عملیاتی و تولیدی فهرست می‌شوند (مثلاً واحد ماشین‌کاری، واحد جوشکاری، واحد مونتاژ یا دستگاه تراش و فرز و مته)، بعد خدمات پشتیبانی (مثلاً واحد ساخت فیکسچر، واحد برنامه‌ریزی روبات‌ها یا اتاق ابزار) و نهایتاً بخش‌های مربوط به ساختمان (مثل موتورخانه و سرویس‌های بهداشتی) و سایر موارد.

البته مثال‌هایی که زدیم در مورد فاز اول طرح ریزی بود و در فاز دوم، تجهیزات تولیدی می‌تواند شامل ایستگاه‌های کاری و ماشین‌آلات یا خدمات پشتیبانی شامل انبارهای موقت و تجهیزات انتقال مواد باشد و همچنین اجزایی مثل روشویی‌ها و درب‌های ورود و خروج و پنجره‌ها، اجزای ساختمانی هستند.

در ادامه می‌توانید فرمت‌ تصویری نمودار ارتباط (Relationship Chart)  را دانلود کنید:

دانلود جدول ارتباط برای ۵ بخش

دانلود جدول ارتباط برای ۶ بخش

دانلود جدول ارتباط برای ۷ بخش

دانلود جدول ارتباط برای ۸ بخش

دانلود جدول ارتباط برای ۱۲ بخش

دانلود جدول ارتباط برای ۲۰ بخش

در آخر اگر نیازی به بررسی جریان مواد نباشد، جدول ارتباطی که رسم کردیم خروجی این درس است و می‌توانیم با کمک آن سایر مراحل طرح‌ریزی را در درس‌های دیگر دنبال کنیم.