به مجموعه جریان مواد (Material Flow) خوش آمدید. برای طرح‌ریزی واحدهای واحدهای صنعتی به روش SLP باید میزان ارتباط میان بخش‌ها و المان‌های مختلف را بسنجیم. خیلی وقت‌ها این ارتباط بر اساس جریان موادی که میان بخش‌ها وجود دارد سنجیده می‌شود. بنابراین این مجموعه یکی از مباحث طرح‌ریزی است که معمولاً در فازهای دوم و سوم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در این درس تعریف جریان مواد (Material Flow) و اهمیت یادگیری آن را توضیح خواهیم داد. همچنین با روش‌های کمی و کیفی تحلیل آن آشنا خواهید شد.
نمودار فرایند عملیات یا Operation Process Chart توالی عملیات برای تولید محصول و نقاط ورود و خروج مواد مختلف (مثل مواد خام یا ضایعات یا محصولات) را نشان می‌دهد. در ویکی‌تولید، این نمودار را به عنوان یکی از مباحث جریان مواد آموزش می‌دهیم. زیرا همانطور که قبلاً توضیح دادیم، جریان مواد به معنای جابه‌جایی مواد است و نمودار فرایند عملیات می‌تواند بخش مهمی از جابه‌جایی‌ها را به تصویر بکشد.
نمودار جریان مواد یا Flow Process Chart یا FPC همان نمودار جریان عملیات (OPC) است، با این تفاوت که علاوه بر فعالیت‌های عملیات و بازرسی، جزئیات بیشتری شامل: جابجایی‌ها، تأخیرها، انتقال مواد و انبار را نشان می‌دهد.
قبلاً با نمودار فرایند جریان (FPC) آشنا شدید. این نمودار می‌تواند جریان مواد در فرایند ساخت یک محصول و زیرمجموعه‌های آن، مثل فرایند ساخت متعلقات کوچک‌تر آن، را نشان دهد. اما اگر بخواهیم جریان مواد را به طور جداگانه برای چند محصول نشان دهیم و آن‌ها را مقایسه کنیم، نمودار چند محصولی یا Multi Product Process Chart گزینه‌ی مناسب‌تری است.
در تحلیل جریان مواد گاه لازم است که وضعیت المان‌های مختلف را به صورت دو به دو ارزیابی کنیم. مثلاً ببینیم مسافت انتقال، مقدار ماده یا هزینه حمل‌ونقل بین هر دو ایستگاه چقدر است. برای این کار می‌توانیم از ابزاری به اسم ماتریس از-به (ترجمه‌ی From-To) استفاده کنیم. این ماتریس، کاربرد زیادی در پروژه‌های طرح‌ریزی دارد و اکثراً به آن آشنا هستند.
در مطالعه جریان مواد چگونگی «ورود مواد به فرایند» و همچنین «خروج مواد از فرایند» اهمیت دارند؛ زیرا چیدمان نقاط ورود و خروج روی شکل کلی جریان تأثیرگذارند. در این درس، چند طرح مختلف از محل قرارگیری نقاط ورود و خروج و چگونگی تأثیرشان بر جریان را بررسی خواهیم کرد.
در مورد تعیین چگونگی حرکت مواد در واحد صنعتی، بعضی طرح‌ها بسیار پرکاربرد هستند و به عنوان الگوهای جریان مواد (Material Flow Pattern) شناخته می‌شوند. در این درس با تعدادی از این الگوها آشنا خواهید شد. اولین فایده‌ی این آشنایی، شناخت ویژگی‌های مهم این طرح‌ها و الگوبرداری صحیح از آن‌ها است.
در این درس با مفهوم شدت جریان ماده و روش‌های اندازه‌گیری آن آشنا خواهید شد. می‌دانیم که در طرح‌ریزی باید میزان نزدیکی و ارتباط بخش‌ها و المان‌های مختلف را بسنجیم. برای این کار، جریان مواد یکی از معیارهای مهم است. اما صرف دانستن ترتیب انجام عملیات و مسیر کلی جریان مواد -که اتفاقاً خودش تحت تاثیر طرح‌ریزی قرار می‌گیرد- کافی نیست، بلکه باید بدانیم مواد با چه شدتی بین بخش‌ها جابه‌جا می‌شوند.
در این درس یکی از روش‌های رایج برای به تصویر کشیدن شدت جریان مواد میان المان‌ها را ارائه می‌کنیم. گفتنی است که در رویه طرح‌ریزی SLP، همین روش برای به تصویر کشیدن شدت جریان پیشنهاد شده و در بسیاری از مستندات طرح‌ریزی، نمونه‌هایی از آن به چشم می‌خورد.
برای تعیین چیدمان المان‌ها -یا همان لی‌اوت- باید میزان وابستگی و ارتباط میان آن‌ها را بسنجیم. برای تعیین میزان وابستگی، پارامترهای زیادی باید مورد توجه قرار بگیرد که معمولاً شدت جریان مواد یکی از مهم‌ترین آن‌هاست. در این درس با الگوبرداری از SLP، روشی را معرفی خواهیم کرد که برای توصیف و نمایش وابستگی المان‌ها فقط بر اساس شدت جریان کارایی دارد.
در این درس توضیح می‌دهیم که چگونه می‌توانیم میزان وابستگی را بر اساس عوامل مختلف توصیف کنیم. گفتنی است که در درس قبل، روشی را معرفی کردیم که برای توصیف وابستگی فقط بر اساس شدت جریان بود. اما برای تعیین وابستگی المان‌ها بر اساس سایر عوامل، یا برای توصیف وابستگی آن‌ها بر اساس شدت جریان و سایر عوامل، می‌توانیم از روش ارائه شده در این درس استفاده کنیم.
در این درس با دیاگرام ارتباط آشنا خواهید شد. یادآور می‌شویم که سه رویکرد برای سنجش وابستگی المان‌ها وجود دارد. اول این که میزان ارتباط را فقط بر اساس جریان مواد بسنجیم. دوم این که جریان مواد را کنار بگذاریم و سایر عوامل را مبنا قرار دهیم. سوم این که هم جریان مواد و هم سایر عوامل را لحاظ کنیم. اگر راه اول را انتخاب کرده باشیم، برای نمایش شدت ارتباط بخش‌ها از دیاگرام جریان (Flow Diagram) استفاده می‌کنیم. اما اگر بخواهیم سایر عوامل را هم در نظر بگیریم، باید از دیاگرام ارتباط (Relationship Diagram) استفاده کنیم.