روش‌های تعیین فضا برای بخش‌های کارخانه

در این روش فضای مورد نیاز برای ماشین‌آلات و اپراتور و انباشت مواد و تجهیزات جانبی و کارهای خدماتی با فضای مورد نیاز برای مواردی مثل راهروها و ستون‌ها به‌صورت مستقیم (محاسبه‌ی دقیق) یا غیرمستقیم (استفاده از ضرایب) جمع می‌شود تا کلّ فضای مورد نیاز محاسبه شود.

این محاسبات می‌تواند در قالب کاربرگ‌ باشد که دو نمونه از آن را برای شما آماده کردیم.

در نمونه‌ی اول، فضای مربوط به تمام اجزای مختلف را محاسبه می‌کنیم که با کاربرگ موجود در کتاب Systematic Layout Planning از ریچارد موتر مطابقت دارد.

در نمونه‌ی دوم، فضای مربوط به ماشین‌آلات و خدمات را محاسبه می‌کنیم اما برای راهروها و ستون‌ها و … یک ضریب جبرانی در نظر می‌گیریم که با کاربرگ موجود در کتاب Plant Layout and Material Handling از جیمز اپل مطابقت دارد.

قبل از تشکیل کاربرگ‌ها باید در مورد نوع یا تعداد ماشین‌آلات تصمیم‌گیری کرده باشیم که موضوعات مربوط به آن را در یک دوره‌ی تکمیلی جداگانه بررسی کردیم، ضمناً ابعاد ماشین‌آلات و تجهیزات معمولاً در کاتالوگ‌های سازندگان درج می‌شود یا اگر دستگاه موجود است می‌توانیم خودمان اندازه‌گیری کنیم یا از فروشندگان استعلام بگیریم.

کاربرگی که شبیه آن در کتاب Systematic Layout Planning آقای موتر مثال زده شده است:

در این کاربرگ سه ماشین را بررسی کردیم که بیشترین طول و عرض آن‌ها درج شده است و با ضرب‌شان می‌توانیم مساحتی که اشغال می‌کنند را محاسبه کنیم (ستون ششم). اگر بعضی اجزای ماشین متحرک باشند باید حالتی را مبنا قرار دهیم که دستگاه بیشترین طول و عرض را دارد، شبیه خودرویی که ابتدا درب‌های آن را باز می‌کنیم و بعداً ابعادش را اندازه می‌گیریم.

به جای واژه‌های بیشترین طول و عرض، از فاصله‌ی چپ تا راست و جلو تا عقب استفاده کردیم (با الگوبرداری از کتاب موتر) با این فرض که اپراتور روبه‌روی دستگاه قرار گرفته است و می‌خواهد اندازه‌گیری کند، مثل تصویر زیر:

در ستون هفتم مساحت مورد نیاز برای کار با دستگاه یا سرویس و تعمیر آن را نوشتیم و آن را به نحوی محاسبه کردیم که برای اپراتور محدودکننده یا خطرآفرین نباشد. این مقادیر برای تجهیزات و شرایط کاری مختلف فرق می‌کند و برای دسترسی به آن‌ها نحوه‌ی کار با دستگاه را شبیه‌سازی می‌کنیم یا از نظرات کارگرانی استفاده کنیم که تجربه‌ی کار با آن را دارند و گاهی هم توصیه‌هایی توسط سازندگان در مورد فواصل و اندازه‌های مجاز ارائه می‌شود که مفید است.

در ستون هشتم مساحت مورد نیاز برای قرارگیری مواد و تجهیزات جانبی را مشخص کردیم. معمولاً علاوه بر قطعه‌کاری که پردازش می‌شود، مواد دیگری هم در کنار دستگاه هستند تا به نوبت روی آن‌ها کار شود یا قطعات ساخته شده موقتاً در کنار دستگاه قرار می‌گیرند تا بعداً به بخش‌ دیگری منتقل شوند، همچنین ممکن است اپراتور به تجهیزات جانبی مثل انواع آچار و کولیس و فیکسچر نیاز داشته باشد که باید فضای همه‌ی این موارد را لحاظ کنیم.

با جمع کردن مقادیر هر ردیف از ستون‌های ششم و هفتم و هشتم که با سبز نشان دادیم، فضای مورد نیاز برای هر دستگاه تعیین می‌شود و می‌توانیم فضای مورد نیاز ماشین‌ها را شناسایی کنیم، اما برای محاسبه‌ی کلّ فضای مورد نیاز باید مساحت مربوط به راهروها و ستون‌ها و بخش‌های خدماتی مثل میزهای اداری و سرویس‌های بهداشتی و اتاق‌های ابزار و سایر موارد را هم اضافه کنیم.

با جمع کردن فضای تمام ماشین‌آلات می‌توانیم کل مساحت مربوط به آن‌ها را محاسبه کنیم اما المان‌های دیگری مثل راهروها و ستون‌ها و میزهای اداری و سرویس‌های بهداشتی و اتاق ابزار وجود دارد که آن‌ها را هم به مساحت ماشین‌آلات اضافه کردیم و نهایتاً به ۱۰۴ متر مربع رسیدیم.

دوباره یادآوری می‌کنیم که با توجه به تنوع زیاد المان‌های خدماتی نمی‌توانیم رویه‌ی مشترکی برای محاسبه‌ی آن‌ها داشته باشیم و هر کدام به ملاحظات خاصی دارد که در دوره‌های تخصصی‌تر بررسی می‌کنیم، با این حال گاهی می‌توانیم فضای ماشین‌آلات را محاسبه کنیم اما برای بخش‌های خدماتی از روش‌های دیگری مثل تبدیل (Converting)  استفاده کنیم.

کاربرگ اصلی که موتر مثال زده است را در تصویر زیر می‌بینید. در این کاربرگ علاوه بر فضا، سایر نیازمندی‌های هر دستگاه مثل بخار آب، آب، لوله‌های گاز و سیستم‌های تهویه مشخص می‌شود.

کاربرگی که شبیه آن در کتاب Plant Layout and Material Handling آقای جیمز اپل مثال زده شده است:

در این کاربرگ به جای محاسبه‌ی مساحت راهروها و ستون‌ها و … مساحت محاسبه شده برای ماشین‌ها در یک ضریب جبرانی، مثلاً ۱۵۰% ضرب می‌شود که قاعدتاً به‌اندازه‌ی کاربرگ قبلی دقیق نیست، ضمن این‌که گاهی ضرایب جبرانی دیگری هم در نظر گرفته می‌شود و به‌صورت کلی زمانی مناسب است که بخواهیم فضاها را دست بالا تخمین بزنیم یا در مورد جزئیات طرح تصمیم‌گیری نکرده باشیم.

البته برای بخش‌های خدماتی نمی‌توانیم از ضرایب جبرانی استفاده کنیم چون ممکن است یک بخش عملیاتی به خدمت خاصی نیاز نداشته باشد اما بخشی دیگر شامل خدمات متعدد باشد و در نتیجه باید آن‌ها را جداگانه محاسبه کنیم یا از روشی مثل تبدیل (Converting) استفاده کنیم.