روش امتیازدهی وزن‌دار برای ارزیابی طرح‌ها

مراحل استفاده از روش امتیازدهی وزنی

برای استفاده از روش امتیازدهی وزنی در تعیین مکان کارخانه باید اقدامات زیر را به ترتیب انجام دهیم.

گام اول. تعیین طرح‌هایی که باید ارزیابی شوند

برای حل مسائلی مثل طرح‌ریزی که جواب مشخصی ندارند و هیچ راهکاری در موردشان ایده‌آل نیست، فرایند عمومی این است که چند راهکار مختلف را شناسایی کرده، سپس با ارزیابی و مقایسه‌ی آن‌ها به بهترین راهکار برسیم. پس برای طرح‌ریزی اصولاً نباید فقط یک طرح داشته باشیم و همان را پیاده‌سازی کنیم؛ بلکه چند طرح مختلف را پیشنهاد می‌دهیم. برای مقایسه‌ی این طرح‌ها، روش‌های متفاوتی وجود دارد که معمولاً باید مجموعه‌ای از آن‌ها را به کار بگیریم. در این میان روش ارزیابی وزن‌دار کمک می‌کند که طرح‌ها را از نظر چند پارامتر مقایسه کنیم و به آن‌ها امتیاز دهیم. بنابراین باید از ابتدا بدانیم که کدام طرح‌ها قرار است با کمک این روش ارزیابی شوند.

گام دوم. تعیین معیارهای مهم

در گام دوم، باید مشخص کنیم که قرار است از چه معیارهایی برای مقایسه‌ی طرح‌ها استفاده کنیم. برای استفاده از روش امتیازدهی وزن‌دار، محدودیتی برای انتخاب پارامترهای ارزیابی نداریم و حتی می‌توانیم پارامترهای کمّی مثل هزینه‌ی سرمایه‌گذاری طرح را در کنار معیارهای کیفی مثل ایمنی و انعطاف‌پذیری بررسی کنیم. معمولاً وقتی از این روش استفاده می‌کنیم که قبلاً بعضی پارامترها را با کمک روش‌های دیگر بررسی کرده‌ایم و حالا می‌خواهیم با کنار هم قرار دادن آن‌ها به جمع‌بندی برسیم.

گام سوم. تعیین میزان اهمیت معیارها

در این مرحله باید مشخص کنیم که اهمیت هر کدام از پارامترهای تعیین شده در گام دوم به نسبت پارامترهای دیگر چقدر است. مثلاً می‌توانیم ضریب منظم بودن طرح را “۱” و ایمن بودن آن را “۴” تعیین کنیم. یعنی اگر امتیاز یک طرح از حیث ایمنی برابر ۵۰ و امتیاز طرحی از حیث نظم ۱۰۰ باشد، نهایتاً طرح اول مناسب‌تر تشخیص داده می‌شود.

گام چهارم. امتیازدهی به طرح‌ها بر اساس معیارها

در این بخش باید مشخص کنیم که هر طرح در ازای هر پارامتر چه امتیازی می‌گیرد. با توجه به این که معمولاً امتیازدهی بر اساس نظرات شخصی و سلایق طراحان تعیین می‌شوند، مناسب‌تر است که این کار به صورت گروهی انجام شود. گاهی فرم‌های ارزیابی در اختیار متخصصان و تصمیم‌گیرندگان مختلف قرار می‌گیرد، هر کدام امتیاز می‌دهند، از امتیارات‌شان میانگین می‌گیرند و آن را به عنوان نتیجه در جدول درج می‌کنند. در تصویر زیر، سه طرح مختلف را مقایسه کرده‌ایم. بهترین گزینه طرح شماره‌ی سه با ۴۰۰ امتیاز است و بعد از آن طرح‌های دو و یک با ۳۹۳ و ۳۷۳ امتیاز در اولویت‌های دوم و سوم هستند.

نکته‌ی اول:

هم‌پوشانی پارامترها

یکی از اتفاقات تأثیرگذار در دقت ارزیابی، هم‌پوشانی پارامترها است، مثلاً معیارهای «هزینه‌های حمل‌ونقل» و «هزینه‌های مصرف انرژی» هم‌پوشانی دارند، چرا که “هزینه‌ی انرژی تجهیزات حمل‌ونقل” در آن‌ها مشترک است. بنابراین اگر در یک طرح مقدارش زیاد باشد، هم‌زمان روی دو پارامتر مختلف تأثیر می‌گذارد و از نمره‌ی نهایی بیش از حد کم می‌شود. برای پیشگیری از این اتفاق باید هم‌پوشانی‌ها را شناسایی کنیم و آن‌ها را در تعیین وزن هر پارامتر در نظر بگیریم.

نکته دوم:

بررسی جزئی‌تر بعضی معیارها

بعضی معیارها را می‌توانیم به اجزای کوچک‌تری تقسیم کنیم، بدین منظور می‌توانیم از راه‌های زیر استفاده کنیم.

۱- می‌توانیم به جای پارامتر مورد نظر (مثلاً ایمنی با وزن ۴)، معیارهای کوچک‌تری که روی آن اثر می‌گذارند را در جدول وارد کنیم (مثل ایمنی ماشین‌آلات و وجود راهروهای اضطراری). مجموع وزن این معیارهای باید با وزن معیار اصلی مساوی شود.

۲- می‌توانیم چنین پارامترهایی را در جدولی جداگانه بررسی کنیم و نهایتاً امتیازشان را به جدول اصلی منتقل می‌کنیم،. مثلاً می‌توانیم معیاری با عنوان اثربخشی راهروها داشته باشیم و امتیاز آن را مطابق جدول زیر به دست آوریم. سپس نتیجه را به جدول اصلی انتقال دهیم.