نمودار فرایند جریان یا FPC

شما در حال خواندن درس نمودار فرایند جریان (FPC) هستید. این درس مربوط به مجموعه طرح‌ریزی است.

نمودار جریان مواد یا Flow Process Chart یا FPC همان نمودار جریان عملیات (OPC) است، با این تفاوت که علاوه بر فعالیت‌های عملیات و بازرسی، جزئیات بیشتری شامل: جابجایی‌ها، تأخیرها، انتقال مواد و انبار را نشان می‌دهد. پس هر چیزی که در راهنمای OPC گفتیم، مثل نحوه‌ی استفاده از علائم و نحوه‌ی نشان دادن جریان‌های آلترناتیو، شدت جریان، زمان، مسافت، ورودی‌ها و خروجی‌ها در این‌ جا هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته مجدداً در این درس، توضیحات را تکرار نمی‌کنیم و لازم است قبلاً درس OPC را مطالعه کرده باشید. ضمناً تفاوت دیگر این است که گاهی در FPC علاوه بر مواد سازنده‌، جریان ماشین‌آلات و افراد نشان داده می‌شود که نمونه‌ای از آن را در این درس مشاهده خواهید کرد.

جزئیات و علائم در FPC

در درس مربوط به نمودار OPC با با علائم مربوط به عملیات (Operation)، بازرسی (Inspection) و انبار (Storage) آشنا شدید. علائم دیگری که برای FPC کارایی دارند عبارتند از: حمل‌ونقل (Transportation)، انتقال (Handling) و تأخیر (Delay) که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شوید.

نمادها و علائم در نمودار جریان فرایند یا FPC

تأخیر (Delay) به معنای انتظار مواد برای ورود به مرحله‌ی بعدی است، مثل زمانی که برای کوئینچ شدن قطعات داغ یا خنک شدن قطعات ریخته‌گری باید صرف شود و فرایند را به تعویق می‌اندازد.

حمل‌ونقل (Transportation) به معنای جابه‌جایی مواد از بخشی به بخش دیگر است، مثل وقتی که قطعه‌ از واحد ریخته‌گری به ماشین‌کاری می‌رود.

انتقال (Handling) علامتی است که در بعضی استانداردها تعریف نشده، به همین علت بعضی طراحان به جای آن از علامت Transportation استفاده می‌کنند. علامت انتقال، برای جابجایی‌های نسبتاً کوتاه استفاده می‌شود، مثل انتقال مواد از یک دستگاه یه دستگاه کناری، یا جابه‌جا کردن آن‌ها برای نصب روی فیکسچر یا دستگاه. در حالی که حمل‌ونقل برای نمایش جابه‌جایی‌های طولانی‌تر، مثل حمل‌ونقل مواد از دپارتمانی به دپارتمان دیگر است.

چند مثال از نمودار FPC

در کتاب Plant Layout and Material Handling از آقای پمبرتون، دو مثال از نمودار جریان مواد وجود دارد که یکی از آن‌ها جریان مواد سازنده‌ی قهوه را نشان می‌دهد و دیگری جریان کارکنان (نوع دیگری از ماده) برای تهیه‌ی قهوه. با توجه به سادگی این مثال‌ها و تفاوت‌های جزئی که با استاندارد ASME دارند، مرور آن‌ها کمک می‌کند که با شیوه‌های دیگر رسم OPC و FPC آشنا شویم. ضمن این که در ادامه، مثالی از نمودار منطبق بر ASME هم ارائه کرده‌ایم.

نمودار زیر مراحل آماده‌سازی قهوه را با کمک یک نمودار جریان فرایند نشان می‌دهد:

مثالی از نمودار فرایند جریان برای تهیه‌ی یک فنجان قهوه

در تصویر زیر فرایند جریان بر اساس فردی که قهوه را آماده می‌کند تنظیم شده است؛ در این حالت هیچ‌ ماده‌ای به فرایند اضافه نمی‌شود.

نمودار جریان فرایند برای اشخاص - مثالی برای تهیه‌ی یک فنجان قهوه در کافی‌شاپ

مثال بعدی را از مستندات استاندارد ASME انتخاب کردیم که جریان مواد در قالب‌ریزی با ماسه را نشان می‌دهد و تفاوت‌های آن با نمودار قبلی (که از منبع دیگری بود) به وضوح مشخص است:

مثالی برای FPC

جدول فرایند جریان یک ستونه

در مثال فرایند فردی تهیه قهوه، دیدیم که می‌توان فرایند را فقط بر اساس یک شخص، قطعه یا دستگاه ترسیم کرد. در این حالت، خطوط افقی و عمودی وجود ندارند و می‌توانیم اطلاعات را با جدول زیر نشان دهیم. به این جدول اصطلاحاً «جدول فرایند جریان یک ستونه» می‌گویند.

نمودار تک ستونه برای جریان مواد

در جدول بالا می‌توانیم جای استفاده از علایم، فقط نام فعالیت (مثلاً Operation یا Storage) را درج منیم. ستون Charted Unit برای تعیین حالت ماده است که در درس OPC توضیح دادیم و به جای استفاده از خطوط موازی، حالت ماده را در این ستون می‌نویسیم. ستون‌های Distance و Time اطلاعات مربوط به مسافت میان فعالیت‌ها و زمان مجاز را نشان می‌دهند. ضمناً می‌توانیم ستون‌هایی برای درج دفعات جابجایی، وزن مواد، دپارتمان نجام دهنده‌ی کار و هزینه در نظر بگیریم.

در زیر ستون علائم، بخشی اضافه شده است که نشان می‌دهد مجموعاً هر فعالیت چند بار انجام می‌شود. مجموع زمان‌ و مسافت پیمایش مواد هم زیر ستون‌های مربوطه درج می‌شوند. این جدول می‌تواند به اشکال متفاوتی تنظیم شود، مثلاً در زیر جدول دیگری می‌بینید که برای محاسبه‌ی مجموع زمان هر فعالیت طراحی شده است.