شما در حال خواندن شصت و سومین نوشته (در مشاوره تولید چه خدماتی ارائه می‌شود؟) از مجموعه‌ی نبض تولید هستید.
امروزه در کنار عناوین متنوعی مثل مشاوره حقوقی، مشاوره مدیریت و مشاوره کارآفرینی، گاهی از عنوان «مشاوره تولید» نیز استفاده می‌شود. البته شاید این عبارت برای بسیاری از افراد نامأنوس باشد، اما در تعداد زیادی از پیام‌های دریافتی ویکی‌تولید به چشم می‌خورد. با این حال، آیا در تعاملات حرفهای میان تولیدکنندگان و متخصصان، خدمتی با عنوان «مشاوره تولید» وجود دارد؟ اگر پاسخ مثبت است، این شاخه از مشاوره شامل چه خدماتی است؟
برای پاسخ به سؤال بالا، مناسب است ابتدا در مورد مفهوم مشاوره به اتفاق نظر برسیم. در کاربرد عام، مشاوره فرایندی تعاملی است که در آن شخص مشاور برای کمک به تعریف یا حلِّ مساله‌ی متقاضی، اطلاعات و نظرات خود را ارائه می‌کند. در تعاملات حرفهای، جایگاه مشاوران به واسطه‌ی دانش و تجربه‌شان در مورد یک یا چند حوزه‌ی تخصصی مشخص است. لذا عموماً عناوینی که بعد از کلمه‌ی مشاور می‌آیند، برای نشان دادن قلمرو تجربیات و دانش مشاور هستند. مثلاً از «مشاوران مالیاتی» انتظار می‌رود که مقررات مربوطه را بدانند و تجربیات مفیدی در مورد مسائل مالیاتی داشته باشند.
در این میان، بعضی مشاوران از عناوین شفاف و دقیقی برای توصیف حیطه‌ی کار خود استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، شخصی که خود را «مشاور فرایندهای جوشکاری فولادهای ساختمانی» می‌نامد، دقیقاً حیطه‌ی کار خود را تعیین کرده است. اما گاه بعضی مشاوران ترجیح می‌دهند از عناوین اجمالی استفاده کنند، مثلاً یک «مشاور مدیریتی» می‌تواند در ارتباط با: مدیریت بازاریابی، منابع انسانی، عملیات، فرایندها، امور مالی، امور بازرگانی، تدوین استراتژی و بسیاری از موضوعات دیگر صاحب‌نظر باشد. همچنین یک «مشاور حقوقی» حسب مورد ممکن است تخصص و تجربه‌ی بیشتری در مورد حقوق شرکت‌ها، مالکیت فکری، قانون کار و بیمه، مالیات یا خانواده داشته باشد.
استفاده از عناوین کلّی و اجمالی لزوماً اشتباه نیست و چه بسا می‌تواند مفید باشد. مثلاً گاهی متقاضی با یک مسأله‌ی مدیریتی یا حقوقی روبه‌رو است که نمی‌داند به کدام شاخه‌ی مدیریت یا حقوق مربوط می‌شود، لذا به «مشاور مدیریتی» یا «مشاور حقوقی» مراجعه می‌کند و از او کمک می‌گیرد. ضمن این که گاهی بعضی اشخاص، در چند شاخه مختلف از یک حوزه‌ی اصلی فعالیت می‌کنند و به جای اشاره کردن به همه‌ی آن‌ها بهتر است از یک عنوان کلّی استفاده کنند، مثلاً شرکت مک‌کنزی به مجموعه‌ای از مشاوران مختلف دسترس دارد که هر کدام در شاخه‌ای از مدیریت متخصص هستند، لذا از عبارت «مشاور مدیریتی» استفاده می‌کند تا بر همه‌ی آن‌ها دلالت داشته باشد.
در این میان، قلمرو «مشاوره تولید» نه تنها بسیار گسترده و وسیع است، که حتی نوع خدمات آن به یک رشته و حوزه‌ی تخصصی مشخص -مثلاً مدیریت یا حقوق- محدود نمی‌شود. به عبارت دیگر، عملاً عبارت «مشاوره تولید» هیچ رشته‌ی خاصی را به ذهن متبادر نمی‌کند و از دانش‌آموختگان حقوق و مدیریت و اقتصاد گرفته تا مهندسان صنایع، شیمی، مکانیک و برق می‌توانند از این عنوان برای خود استفاده کنند.
برای این که تا حدی با قلمرو وسیع مشاوره تولید آشنا شویم و مصادیق آن را بشناسیم، بهتر است از تعریف تولید آغاز کنیم. در مفهوم عام: «تولید فرایند تبدیل ورودی‌ها، مثل دانش و اطلاعات یا مواد فیزیکی، به یک یا چند خروجی مفید و با ارزش است». مطابق این تعریف، فرایند تبدیل تصورات ذهنی به یک نوشته را می‌توانیم «تولید محتوای نوشتاری» و فرایند تبدیل پلاستیک به اسباب‌بازی را «تولید اسباب‌بازی» بنامیم. در این حالت، مربیان نویسندگی و نقاشی و خوانندگی را نیز می‌توانیم مشاور تولید بدانیم. اما اگر بخواهیم تعریفی پیدا کنیم که به ایجاد محصول در کارگاه و کارخانه نزدیک‌تر باشد، این عبارت مناسب‌تر است: «تولید فرایند تبدیل مواد اولیه به محصول است». در این تعریف سه کلیدواژه «محصول»، «فرایند» و «مواد» به چشم می‌خورد. اگر فقط از دید فنی به این واژگان نگاه کنیم و سایر جوانب را نادیده بگیریم، فعالیت‌ها و تخصص‌های متفاوتی در مورد هر کدام قابل تصور است.
به عنوان مثال، اگر محصول مورد نظرمان باتری باشد، در مرحله‌ی طراحی باید جزئیات فنی آن توسط مهندسان برق، شیمی، مکانیک و جزئیات ظاهری و بسته‌بندی آن توسط طراحان صنعتی انتخاب شود. کیفیت و عملکرد این محصول تا حد زیادی به مواد سازنده‌ی آن بستگی دارد، طوری که می‌توان با انتخاب مواد مناسب و بهبود آن‌ها به ارتقای کیفیت کمک کرد؛ بنابراین مشاوران انتخاب و طراحی مواد می‌توانند به توسعه‌ی این محصول کمک کنند. برای تولید باتری در مقیاس صنعتی، باید دید که کدام فرایندها و تجهیزات مناسب‌تر هستند؟ مهندسان و طراحان لزوما فرایندهای تولید و ماشین‌آلات مختلف را نمی‌شناسند، لذا برای تصمیم‌گیری باید از کارشناسان فرایندهای تولید و مشاوران تامین ماشین‌آلات کمک گرفت. ضمن این که برای تولید و عرضه‌ی این محصول در بازار، باید بعضی استانداردهای فنی رعایت شده باشند که شناسایی و پیاده‌سازی آن‌ها در قلمرو کار مشاوران استاندارد است. علاوه بر این موارد، می‌توان به تهیه اسناد فنی، شبیه‌سازی، آزمون، ماشین‌سازی و احراز توجیه‌پذیری فنی اشاره کردد که حسب مورد ممکن است به مشاوران متفاوتی نیاز داشته باشد.
یکی از مسائل چالشی و رایج برای سرمایه‌گذاران حوزه‌ی تولید، تهیه‌ی مکان مناسب برای استقرار نفرات و تجهیزات است که در اصطلاح رایج واحد تولیدی، کارخانه یا کارگاه نامیده می‌شود. این مکان می‌تواند شامل ساختمان‌ها و سوله‌های مختلف، تجهیزات تولید و حمل‌ونقل، انبارها، موتورخانه، بخش‌های اداری و سایر المان‌ها باشد. انتخاب مکان جغرافیایی، تعیین مساحت مورد نیاز و نحوه‌ی قرارگیری این ادوات تأثیر زیادی در کیفیت انجام کار و هزینه‌ها دارد. به همین علت بهتر است این امور با کمک کارشناسان لجستیک و مشاوران طرح‌ریزی انجام شود. همچنین ساختن بناها و پیاده‌سازی تاسیسات (مثل موتورخانه‌ها، منابع تامین انرژی، سیستم‌های روشنایی) در حیطه‌ی کار مهندسان عمران و سایر رشته‌های تاسیساتی است.
اصولاً فعالیت‌های تولیدی با انگیزههای اقتصادی انجام می‌شوند، لذا تصمیم‌های مربوط به آن‌ها نیز باید ناظر بر ملاحظات اقتصادی اتخاذ شوند. مثلاً قبل از تاسیس یک واحد تولیدی باید دید که آیا سرمایه‌گذاری روی آن توجیه‌پذیر است یا گزینه‌های مناسب‌تری وجود دارد؟ همچنین برای تصمیم‌گیری راجع به تولید یک محصول جدید، انتخاب بهترین تجهیزات (از میان گزینه‌های مختلف)، یا انتخاب مناسب‌ترین لی‌اوت (از میان طرح‌های مختلف) باید هزینه‌ها، سود و ریسک هر گزینه لحاظ شود. در مقیاس بزرگ‌تر، برای تدوین استراتژی و برنامه‌ریزی برای کسب‌وکارهای تولیدی، آگاهی از پارامترهای اقتصادی و پیش‌بینی تغییرات‌شان بسیار حائز اهمیت است. مثلاً شاید در سال آینده به واسطه‌ی تصمیم‌های جدید دولت، میزان تقاضا برای یک محصول به شدت کاهش یابد و لازم باشد که تولیدکننده، سیاست‌های جدیدی نسبت به آن اتخاذ کند. بدین جهت مشاوران اقتصادی می‌توانند نقش مفیدی در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان داشته باشند.
از لحاظ مدیریتی، تمام شاخه‌های «مشاوره مدیریت» از جمله: بازاریابی، منابع انسانی، مالی، عملیاتی، استراتژیک و فناوری می‌توانند برای تولیدکنندگان مفید باشند. البته هر یک از این موارد را -که صرفاً به عنوان نمونه نام بردیم- می‌توانیم به شاخه‌های کوچک‌تر و دقیق‌تری تقسیم کنیم. مثلاً بعضی از مشاوران مدیریت عملیات، فقط در مورد «برنامه‌ریزی و کنترل تولید» و بعضی در مورد «زنجیره‌ی تامین» خدمت‌رسانی می‌کنند. همچنین مشاوران بازاریابی ممکن است فقط در مورد یک فعالیت خاص مثل «قیمت‌گذاری»، «تحقیقات بازار»، «کانال‌های فروش» یا «بازاریابی دیجیتال» صاحب‌نظر باشند. همانطور که اشاره شد، مشاره مدیریت شامل فعالیت‌های بسیار متنوعی است؛ حال آن که تمام این شاخه‌ها تحت عنوان «مشاوره تولید» نیز قابل ارائه هستند.
در کنار موارد اخیر، تولیدکنندگان با مجموعه‌ای از مسائل حقوقی روبه‌رو هستند که حل آن‌ها مستلزم دانش حقوقی و مراجعه به کارشناسان و مشاوران است. تعدادی از مهم‌ترین مسائل حقوقی تولیدکنندگان را قبلاً در این درس تشریح کردیم که شامل مواردی همچون: اخذ مجوز، شرکت‌ها، مالیات، قراردادها، مالکیت فکری، قانون کار و بیمه هستند. بنابراین، عبارت «مشاوره تولید» علاوه بر جوانب فنی، اقتصادی و مدیریتی می‌تواند در ارتباط با مسائل حقوقی نیز موضوعیت پیدا کند.
مواردی که اشاره کردم، صرفاً چند نمونه از خدمات مشاوران به تولیدکنندگان بودند. اما همین تعداد کفایت می‌کند تا ادعا کنیم که عبارت «مشاوره تولید» بیش از اندازه کلّی و اجمالی است؛ به همین علت معمولاً در تعاملات میان متخصصان و تولیدکنندگان، از این عنوان استفاده نمی‌شود. با این حال، اگر اصرار به استفاده از چنین عنوان کلّی و مبهمی داشته باشیم، به نظر می‌رسد که عبارتی مثل مشاوره ساخت (Manufacturing) مناسب‌تر است، چرا که حدأقل شامل موضوعاتی مثل تولید آهنگ یا تیزر تبلیغاتی نمی‌شود. ناظر بر همین توضیحات، برای خدمات مشاوره‌ای که به زودی در ویکی‌تولید ارائه خواهد شد، ترجیح دادیم به جای عبارت مشاوره تولید در جستجوی عبارات دقیق‌تری مثل «همراهی با سازندگان» یا «همراهی با تولیدکنندگان صنعتی» باشیم یا حتی شاخه‌های مختلف خدمات را جداگانه نام ببریم.
چند سالی است که بیشتر ساعات عمرم با روایت از تولید می‌گذرد و زمان کم‌تری برای حرفهای دیگر می‌ماند. نبض تولید را بهانه کرده‌ام برای نوشتن از حرف‌هایی که معمولاً ناگفته می‌مانند. ارادتمندتان، میلاد اسمعیلی.