شما در حال خواندن درس نقشه ذهنی (Mind Map) از کارگاه ایده هستید.
Mind Map ابزاری بصری برای سازماندهی اطلاعات مختلف و نمایش ارتباط میان آنها است. Mind Map را نقشه ذهنی یا نگاشت ذهنی ترجمه میکنند. این ابزار به اندازهای ساده و معمولی است که شاید همه ما، از چیزی شبیه آن استفاده کرده باشیم. برای رسم نقشه ذهنی، موضوع اصلی را مینویسیم و موضوعات فرعی مرتبط به آن را به شکل شاخههایی در کنار آن رسم میکنیم؛ هر شاخه ممکن است به شاخههای کوچکتر تبدیل شود. اولین بار تونی بوزان، نویسنده حوزههای یادگیری و تفکر خلاق، این ابزار ساده را با چند دستورالعمل و توصیه آمیخت و از عنوان نقشه ذهنی برای معرفی آن استفاده کرد.
نقشه ذهنی، ابزاری عمومی است و برای کارهای مختلفی میتوانیم از آن استفاده کنیم. مثلاً یکی از کارکردهای مهم آن، کمک به یادگیری است. نقشه ذهنی با بهرهگیری از المانهای تصویری، کمک میکند اطلاعات را بهتر به یاد بسپاریم؛ زیرا مغز ما نسبت به اطلاعات تصویری حساستر است. همچنین نقشه ذهنی، ساختار سلسلهمراتبی دارد که به درک عمیقتر ارتباط میان موضوعات مختلف کمک میکند.
یکی دیگر از کارکردهای نقشه ذهنی، کمک به ایدهپردازی و خلاقیت است. نقشه ذهنی با نمایش اطلاعات در یک قالب ساختار یافته، کمک میکند به ابعاد مختلف مساله توجه کنیم. دیدن ارتباط میان موضوعات مختلف میتواند ذهنمان را برای ایدهپردازی تحریک کند. ضمناً با کمک نقشه ذهنی، مسائل به اجزای کوچکتر و دقیقتری تقسیم میشوند و میتوانیم راهکارهای مستقلی برای هر کدام ارائه کنیم. راهکار نهایی میتواند از ترکیب همین راهکارهای کوچک به دست آید و به حل مساله منتهی شود.
مراحل ایجاد نقشه ذهنی
برای ایجاد نقشه ذهنی، مراحل زیر را به ترتیب انجام میدهیم.
۱- تعیین و نوشتن عنوان اصلی
اولین مرحله ایجاد نقشه ذهنی، انتخاب موضوع است.
باید موضوعی انتخاب کنیم که بیش از حد کلی نباشد. اگر موضوع بیش از حد کلی باشد، باید شاخههای بیشتری برای آن رسم کنیم که: اولاً زمانبر است و نمودار را شلوغ میکند و ثانیاً شامل اطلاعات بیفایدهای است. از سوی دیگر، موضوع را نباید بیش از حد محدود انتخاب کنیم؛ زیرا در این حالت بعضی جوانب مهم از قلم میافتند. مثلاً اگر بخواهیم ملاحظات سفر به فرانسه را به تصویر بکشیم، استفاده از عنوان «سفر به اروپا» نامناسب است. این عنوان سفر به کشورهای دیگر را هم شامل میشود و حجم زیادی از اطلاعات بیفایده را به نقشهمان اضافه میکند. اما از طرفی عنوان «تور فرانسه» هم نامناسب است؛ زیرا باعث میشود تمرکزمان بیشتر روی خدمات تور باشد و کمتر به گزینههای دیگر توجه کنیم.
اگر قصد ایدهپردازی یا حل مساله داریم، عنوان را باید خنثی و بدون جهتگیری انتخاب کنیم تا ذهنمان را به ایدهی خاصی همگرا نکند. مثلاً اگر مسألهمان «کاهش هزینههای تولید است» و مدیر تولید را نالایق میدانیم، نباید عنوان را «کاهش هزینه تولید با اصلاح سیاست مدیران» انتخاب کنیم. شاید راههای زیادی برای کاهش هزینههای تولید وجود داشته باشد که خیلی از آنها مؤثرتر از سیاست مدیران باشند. شاید عملکرد ضعیف مدیر تولید یا سایر مدیران، به دلیل عوامل خارج از کنترل ایشان باشد. به همین علت اگر هنوز به این نتیجه نرسیدهایم که هزینههای زیاد تولید ناشی از سیاست اشتباه مدیران است، باید موضوع را طوری انتخاب کنیم که جهتگیری خاصی در ذهن ایجاد نکند و چشمان ما را به روی حقایق نبندد.
نکته دیگر این است که عنوان را باید به شکل انتزاعی انتخاب کنیم. یعنی شاید مسألهای داریم که چند خط توضیحات دارد، اما آن را انتزاعیتر مینویسیم تا چکیده آن در حد چند کلمه و به شکل یک عنوان کلی درآید. نهایتاً این عنوان را در مرکز برگه درج میکنیم. مثلاً در زیر، یک برگه زرد میبینید که موضوع اصلی را در وسط آن درج کردهایم.
۲- ترسیم شاخههای اصلی
در ارتباط با موضوع اصلی، مهمترین موضوعات را در اطراف آن مینویسیم و با خط به آن وصل میکنیم تا شاخههای اصلی ایجاد شوند. مثلاً میتوانیم برای سفر به فرانسه، مواردی مثل: ویزا، بلیط هواپیما، محل اسکان، وعدههای غذایی و امثالهم را به عنوان شاخههای اصلی در نظر بگیریم. بدیهی است که هر کسی، اصلی یا فرعی بودن شاخهها را با صلاحدید خود تعیین میکند. پس شاید شخصی دیگر، شاخههای اصلی را انتخاب نفرات، وسایل مورد نیاز و مواردی از این دست بداند.
۳- ترسیم زیرشاخهها
هر شاخه اصلی را میتوانیم به چند شاخه فرعی تقسیم کنیم تا اطلاعات و جزئیات بیشتری را در مورد آن به تصویر بکشیم. این شاخههای فرعی را اصطلاحاً زیرشاخه مینامیم. زیرشاخهها را نیز میتوانیم به شاخههای دیگر تقسیم کنیم و به توسعه نقشه ذهنی ادامه دهیم. مثلاً گفتیم برای سفر به فرانسه، محل اسکان را یکی از شاخههای اصلی فرض میکنیم. این شاخه را میتوانیم به شاخههای فرعی مثل هتل، مسافرخانه و خانههای اجارهای تقسیم کنیم. زیر شاخه هتل را هم میتوانیم به سه دسته گران، متوسط و ارزان تقسیم کنیم. حتی برای هتلهای گران هم میتوانیم، دستههای کوچکتر مثل هتلهای مرکز شهر و هتلهای بیرون شهر به وجود بیاوریم. همین کارها را میتوانیم برای هر شاخه اصلی یا زیر شاخه دیگری انجام دهیم.
۴- افزودن جلوههای بصری و اطلاعات تکمیلی
نقشه ذهنی علاوه بر این که اطلاعات را ساماندهی میکند و در ساختار سلسلهمراتبی نشان میدهد، بهتر است بتواند آن چه واقعاً در ذهن داریم را هم به تصویر بکشد. برای این کار میتوانیم از نمادها، رنگها، نقاشیها و تصاویر استفاده کنیم. ضمن این که کوشش برای استفاده از این المانها و توجه به ظاهر نقشه ذهنی باعث میشود که ذهنمان بیشتر با موضوع ارتباط بگیرد و خلاقانهتر عمل کنیم.
مثالی از نقشه ذهنی برای تالیف کارگاه ایده
قبل از تهیه کارگاه ایده، برای این که تصمیم بگیریم چه مطالبی را ارائه کنیم، نقشهای شبیه زیر تهیه کردیم. تصمیم گرفتیم که سه هدف اصلی را دنبال کنیم. اول این که مفاهیم مهم و کلیدی مثل ایده، طوفان فکری، خلاقیت و امواج مغزی را ارائه کنیم. دوم این که مهمترین و رایجترین تکنیکها و ابزارهای مرتبط مثل نقشه ذهنی، اسمکپر و طوفان فکری کلاسیک آموزش دهیم. سوم این که برای مطالب هر درس، تمرینهای تئوری و عملی تهیه کنیم.
مثالی از نقشه ذهنی برای بررسی مکان کارخانه
فرض کنید قصد راهاندازی یک واحد صنعتی داریم و مکانی در یک واحد صنعتی برای آن پیشنهاد شده است. برای ارزیابی اولیه این مکان، مهمترین پارامترها را به شکل یک نقشه ذهنی به تصویر کشیدیم. سپس توضیح دادیم که مکان پیشنهادی، چه وضعیت نسبت به هر پارامتر دارد. برای آشنایی بیشتر با پارامترهای مؤثر بر انتخاب مکان کارخانه میتوانید به این درس مراجعه کنید.
تمرین
۱- نقشههای این درس را با کمک نرمافزار Wondershare EdrawMind تهیه کردیم؛ اما نرمافزارهای زیادی برای این کار وجود دارند. یک اپلیکیشن یا نرمافزار برای ایجاد نقشه ذهنی دانلود کنید و تمرینها را با کمک این نرمافزار انجام دهید.
۲- یک موضوع به زبان انگلیسی انتخاب کنید. مثلاً میتوانید طراحی محصول، خرید ملک، طرح تجاری یا هر عنوان کلی را انتخاب کنید. ببینید آیا میتوانید در اینترنت، یک نقشه ذهنی آماده در مورد آن بیابید؟ سایتهای زیادی هستند که موضوعات مختلف را در قالب نقشه ذهنی ارائه کردهاند. شبیه آن نقشه را با نرمافزاری که دانلود کردید، ترسیم کنید. اگر هیچ نقشهای پیدا نکردید یا به انگلیسی مسلط نیستید، یکی از نقشههای همین درس را دوباره ترسیم کنید.
۳- با توجه به رشته تحصیلیتان، یک موضوع کلی و نسبتاً ساده انتخاب کنید. قرار است این موضوع را در دانشگاه تدریس کنید. با کمک نقشه ذهنی، تصمیم بگیربد که چه مباحثی را در کلاس ارائه کنید.
۴- در متن درس، مثالی از سفر به پاریس زدیم، اما هیچ برای آن نقشهای رسم نکردیم. فرض کنید قصد سفر به پاریس دارید. تا قبل از سفر چه اقداماتی باید انجام دهید؟ برای پاسخ از نقشه ذهنی استفاده کنید.
شما درس 5 از کارگاه ایده را مطالعه کردید. درسهای این مجموعه به ترتیب عبارتند از: |
---|
درس 1- ایده چیست؟ |
درس 2- خلاقیت و عادتهایی برای تقویت آن |
درس 3- امواج مغز از دلتا تا گاما |
درس 4- طوفان فکری کلاسیک |
درس 5- معرفی چند ابزار طوفان فکری |
درس 6- تکنیکهای اسکمپر (SCAMPER) |
درس 7- تکنیک ارتباط اجباری |
درس 8- نقشه ذهنی (Mind Map) |
درس 9- تکنیک چرا و نمودار استخوان ماهی |
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.