شما در حال خواندن درس تکنیک چرا و نمودار استخوان ماهی (ایشیکاوا) از کارگاه ایده هستید.
تکنیک چرا یک روش ساده تحلیلی بر اساس روابط علت و معلول است که برای اجرای آن، با پرسیدن مکرر «چرا؟» می‌کوشیم که از علل سطحی دور شویم و علل یا پارامترهای اصلی را بیابیم.
نمودار ایشیکاوا (Ishikawa Diagram) ابزاری برای نمایش روابط علت و معلولی است که علاوه بر کاربردهای عمومی، گزینه مناسبی برای نمایش نتایج حاصل از تکنیک چرا است. این نمودار به دلیل شباهت با استخوان‌بندی ماهی، به نمودار استخوان ماهی (Fish Bone Diagram) مشهور است.
تکنیک چرا و نمودار ایشیکاوا هر دو مبتنی بر روابط علت و معلول هستند. اگر بتوانیم ریشه‌های اصلی یک مساله را در سایه‌ی روابط علت و معلولی جستجو کنیم، راهکارها و ایده‌های موثرتری به ذهن‌مان می‌رسند. در این درس با هر دو ابزاری که نام بردیم، آشنا خواهید شد. دلیل ارائه‌ی هر دو تکنیک در قالب درسی مشترک، این است که ماهیت مشابهی دارند و می‌توانیم هم‌زمان از آن‌ها استفاده کنیم. در واقع، تکنیک چرا می‌تواند راهی برای رسم دقیق‌تر نمودار ایشیکاوا باشد و از طرفی، نمودار ایشیکاوا راهی برای نمایش دادن نتایج به دست آمده با تکنیک چرا است.
تکنیک چرا
تکنیک چرا توسط ساکیشی تویودا، یکی از مخترعان برجسته‌ی ژاپن و بنیانگذار شرکت تویوتا، معرفی شده است. او می‌گفت که از این روش در کارخانه تویوتا برای رفع مشکلات استفاده می‌کرده است.
این روش بر یک اصل ساده استوار است: هر مسأله‌ای که با آن مواجهیم، ناشی از علل مختلف است و می‌تواند در سطوح مختلف حل شود. برای مثال، ممکن است فکر کنیم که با دستگیری قاچاقچیان مواد مخدر، مشکل اعتیاد حل می‌شود. اما این مسأله دارای ریشه‌های عمیق‌تری است که اگر آن‌ها را نیابیم، معضل اعتیاد به اشکال دیگر ادامه می‌یابد.
پس مناسب است که مسائل را از ریشه حل کنیم. اما چگونه می‌توانیم ریشه‌های مساله را بیابیم؟ یکی از روش‌های موثر، تکنیک چرا است. در این روش، سعی می‌کنیم با پرسیدن چرا به صورت متوالی، به علل عمیق‌تر مسأله برسیم. تویودا باور داشت که معمولاً با طرح پنج چرای متوالی، علل اصلی شناسایی می‌شوند. بدین جهت، این تکنیک را پنج چرا هم می‌نامند؛ با این حال تعداد پرسش‌ها ممکن است متناسب با مساله کمتر یا بیشتر باشد.
فرض کنید که صفحه اینستاگرام ما مورد توجه مخاطبان قرار نگرفته و می‌خواهیم مشکل را حل کنیم. بدین منظور سوالات زیر را به ترتیب می‌پرسیم:
۱- چرا تعداد دنبال‌کنندگان صفحه‌ی اینستاگرام ما کم است؟ چون محتوای جذابی ارائه نمی‌دهیم.
۲- چرا محتوای جذابی ارائه نمی‌دهیم؟ چون پست‌ها، مطابق با نیاز و علاقه مخاطبان نیست.
۳- چرا محتوایی ارائه نمی‌دهیم که مطابق با نیاز و علاقه مخاطبان باشد؟ چون به اطلاعات کافی در مورد نیاز و علاقه مخاطبان دسترسی نداریم.
۴- چرا به اطلاعات کافی در مورد نیاز و علاقه‌ی مخاطبان دسترسی نداریم؟ چون وقت کافی برای جستجو و بررسی منابع مرتبط نداریم.
۵- چرا وقت کافی برای جستجو و بررسی منابع مرتبط نداریم؟ چون درگیر کارهای مهم‌تر هستیم و فرصتی برای این کار نداریم.
پس می‌توانیم بگوییم عواملی که باعث کمبود دنبال‌کننده برای صفحه‌ی اینستاگرام ما شده‌اند، عبارتند از: بار کاری زیاد، نداشتن وقت کافی برای تحقیق، عدم دسترسی به اطلاعات مورد نیاز مخاطبان، محتوای نامناسب و در نهایت عدم جذابیت پست‌ها. بر اساس این تحلیل، می‌توانیم راه‌حل‌هایی را پیشنهاد کنیم که ریشه‌ای تر باشند و مشکل وقت نداشتن را رفع کنند. مثلاً می‌توانیم تولید محتوا را به کسانی که تخصص و تجربه‌ی بیشتری دارند واگذار کنیم یا زمان مشخصی را به جستجو و بررسی منابع اختصاص دهیم.
نمودار ایشیکاوا یا استخوان ماهی
نمودار استخوان ماهی یا نمودار علت و معلول توسط کائورو ایشیکاوا، شیمیدان ژاپنی، ابداع شد؛ بدین جهت آن را نمودار ایشیکاوا هم می‌نامند. این نمودار برای شناسایی و نمایش علت‌ها و پارامترهای موثر در ارتباط با یک معلول است. وقتی از این نمودار با هدف حل مساله استفاده می‌کنیم، منظور از معلول همان مساله‌ای است که می‌خواهیم حل کنیم. برای رسم نمودار ایشیکاوا، اقدامات زیر را انجام می‌دهیم.
۱- مسأله را تعریف می‌کنیم و عنوانش را در ناحیه‌ی سر ماهی می‌نویسیم.
۲- ستون فقرات ماهی را می‌کشیم و هر کدام از موضوعات اصلی را به شکل یکی از شاخه‌های استخوان ماهی (یا تیغ‌های آن) رسم می‌کنیم.
۳- هر پارامتر یا علت می‌تواند به پارامترهای کوچک‌تر تقسیم شود، پس آن‌ها را توسعه می‌دهیم تا نمودار کامل‌تر شود.
۴- هر یک از المان‌های جزئی یا همان شاخه‌های استخوان ماهی را با روش پنج چرا ریشه‌یابی می‌کنیم تا به پارامترهای دقیق‌تر و جزئی‌تر تقسیم شوند.
در زیر، مثالی از نمودار ایشیکاوا را مشاهده می‌کنید که شاخه‌های آن تا مرحله سوم توسعه یافته‌اند. این نمودار با هدف شناسایی پارامترهایی ایجاد شده است که باعث پایین آمدن کیفیت محصول شده‌اند.
گفتیم که در نمودار بالا، خیلی از علت‌ها را ریشه‌یابی نکردیم. اما فرض کنید بخواهیم در موضوع مدیریت، شاخه جدیدی با عنوان ضعف مدیریت توسعه دهیم. برای این کار می‌توانیم از تکنیک چرا استفاده کرده و نتیجه را به نمودار اضافه کنیم.
تمرین
۱- هیچ کسی نمی‌تواند ادعا کند که بهترین مسیر شغلی را پیش گرفته و به بهترین نحو از استعدادها و فرصت‌های خود استفاده می‌کند. بر این اساس، یک نمودار استخوان ماهی با موضوع «بهبود مسیر شغلی» رسم کنید و آن را توسعه دهید. این نمودار قرار نیست به صورت عمومی و برای همه افراد باشد، بلکه باید پارامترهای آن را متناسب با شرایط خودتان ریشه‌یابی کنید. ضمناً برای رسم نمودار استخوان ماهی می‌توانید از نرم‌افزار EdrawMind استفاده کنید.
۲- می‌خواهیم با کمک تکنیک چرا، راهکاری برای افزایش نرخ ازدواج بیابیم. به نظرتان مهم‌ترین دلایلی که باعث کاهش تمایل جوانان به ازدواج شده چیست؟ سوالات را ادامه دهید و به ایده‌هایی برسید که مساله را از ریشه حل کنند.
| شما درس 6 از کارگاه ایده را مطالعه کردید. درس‌های این مجموعه به ترتیب عبارتند از: |
|---|
| درس 1- ایده چیست؟ |
| درس 2- خلاقیت و عادت‌هایی برای تقویت آن |
| درس 3- امواج مغز از دلتا تا گاما |
| درس 4- طوفان فکری کلاسیک |
| درس 5- معرفی چند ابزار طوفان فکری |
| درس 6- تکنیک‌های اسکمپر (SCAMPER) |
| درس 7- تکنیک ارتباط اجباری |
| درس 8- نقشه ذهنی (Mind Map) |
| درس 9- تکنیک چرا و نمودار استخوان ماهی |
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.