شما در برگه‌ی سنجش ارتباط میان بخش‌ها هستید و تمام مطالب این برگه هم برای فاز اول (طرح‌بندی کلیات کارخانه) و هم برای فاز دوم (طرح‌بندی جرئیات کارخانه) قابل استفاده است. در صورتی که به کلّی با مفهوم طرح‌ریزی و فازهای آن آشنا نیستید لازم است به برگه‌ی راهنمای طرح‌ریزی مراجعه کنید، همچنین اگر مفهوم طرح‌ریزی را می‌دانید اما ضرورت سنجش ارتباط میان بخش‌ها را نمی‌دانید باید ابتدا مطالب راهنمای فاز اول طرح‌ریزی را بخوانید.
برای تعیین ارتباط میان بخش‌ها چه می‌کنیم؟
همان‌طور که در فاز اول گفتیم، میزان ارتباط بخش‌های مختلف مبنای خوبی برای تعیین نحوه‌ی قرارگیری آنها در کنار یکدیگر است، اما از چه معیارهایی برای سنجش وابستگی میان بخش‌ها استفاده می‌شود؟ مثلاً از کجا بدانیم که شدت رابطه‌ی انبار و کارگاه تراش‌کاری بیشتر است یا رابطه‌ی میان انبار و واحد تحویل؟
در پاسخ به این سؤال می‌توان گفت که قطعاً عوامل بسیار متعدد و متفاوتی در سنجش وابستگی بخش‌ها مؤثر هستند اما مطابق SLP تمام این عوامل به دو گروه (۱) جریان مواد و (۲) هر چیزی به غیر از جریان مواد تقسیم‌بندی می‌شوند و بر این اساس در تعیین ارتباط و وابستگی بخش‌ها می‌توانیم یکی از سه رویکرد زیر را بر حسب شرایط انتخاب کنیم:
رویکرد اول: گاهی وابستگی بخش‌ها را فقط بر اساس مقدار جریان موادی که میان آنها برقرار است تعیین می‌کنیم؛ در این حالت برای به تصویر کشیدن ارتباط بخش‌ها از دیاگرام جریان (Flow Diagram) استفاده می‌کنیم و به کمک آن مسیرمان در فاز اول یا فاز دوم طرح‌ریزی را ادامه می‌دهیم.
رویکرد دوم: گاهی جریان مواد ناچیز است یا اصلاً وجود ندارد، در این حالت آن را به کلّی کنار می‌گذاریم و بر اساس سایر عوامل ارتباط میان بخش‌ها را ارزیابی می‌کنیم و نهایتاً با رسم دیاگرام ارتباط (Relationship Diagram) مسیر طرح‌ریزی را ادامه می‌دهیم.
رویکرد سوم: گاهی لازم است که هم جریان مواد و هم سایر عوامل را در کنار هم بررسی کنیم و در این حالت هم (مثل حالت قبلی) می‌توانیم برای نمایش ارتباط میان بخش‌ها از دیاگرام ارتباط (Relationship Diagram) استفاده کنیم.
در ادامه‌ی این برگه ابتدا با مفهوم و روش‌های تجزیه‌وتحلیل جریان مواد (Material Flow) و روش ترسیم دیاگرام جریان (Flow Diagram) آشنا می‌شوید، سپس یاد می‌گیرید که چگونه تأثیر سایر عوامل میزان وابستگی بخش‌ها را بسنجید و به این ترتیب انتظار داریم که پس از پایان مطالعه‌ی این برگه بتوانید بنا به شرایط از هر سه رویکردی که گفتیم استفاده کنید.
آشنایی با مفهوم و روش‌های تجزیه‌وتحلیل جریان مواد
یکی از مبانی اصلی برای سنجش میزان ارتباط و وابستگی بخش‌ها، علی‌الخصوص بخش‌های عملیاتی، تحلیل و ارزیابی مقدار ماده‌ای است که در واحد زمان میان آنها جابه‌جا می‌شود و به این جابه‌جایی اصطلاحاً جریان مواد (Material Flow) گفته می‌شود؛ مثلاً اگر روزانه ۱۰۰۰ کیلوگرم ماده بین واحدهای ماشین‌کاری و برش‌کاری و ۲۰۰ کیلوگرم بین واحدهای ماشین‌کاری و آهنگری جابه‌جا شود، به نظر می‌رسد که احتمالاً واحدهای ماشین‌کاری و برش‌کاری ارتباط نزدیک‌تری دارند یا اگر چهل قطعه‌کار بین دستگاه‌های تراش و فرز و ده قطعه کار بین دستگاه‌های تراش و مته جابه‌جا شود به این معناست که ترجیحاً دستگاه فرز باید در موقعیت نزدیک‌تری نسبت به ماشین تراش قرار بگیرد.
البته همان‌طور که گفتیم جریان مواد (Material Flow) تنها عاملی نیست که روی وابستگی و ارتباط بخش‌ها اثر می‌گذارد اما با توجه به اهمیت و ضرورتی که دارد باید با مفاهیم و ابزارهای اندازه‌گیری و تحلیل آن آشنا شویم و یکی از مهارت‌های کاملاً ضروری در طرح‌ریزی به حساب می‌آید.
در ادامه موضوعات و ابزارهای مربوط به جریان مواد را در ده درس جداگانه و مستقل بررسی می‌کنیم و پس از آن یاد می‌گیرید که چگونه از اطلاعات مربوط به جریان مواد برای تعیین شدت وابستگی بخش‌های مختلف کارخانه استفاده کنید.
در این مجموعه با مفاهیم و ابزارهای زیر آشنا می‌شوید:
درس اول: مفهوم جریان مواد (Material Flow)
درس دوم: نمودار فرایند عملیات (OPC)
درس سوم: نمودار فرایند جریان (FPC)
درس چهارم: نمودار فرایند چند محصولی (MPPC)
درس پنجم: ماتریس From-To
درس ششم: شدت جریان مواد (Material Flow Intensity)
درس هفتم. دیاگرام جریان (Flow Diagram)
درس هشتم. تأثیر نقاط ورود و خروج روی جریان
درس نهم. الگوهای جریان مواد (Material Flow Patterns)
درس دهم. تعیین وابستگی بخش‌ها بر اساس جریان مواد (رویکرد اول)
بیشتر کاربران پس از مطالعه‌ی درس ششم در فاز اول طرح‌ریزی به این برگه هدایت می‌شوند و بنابراین درس‌های جریان مواد را می‌توانیم از هفت تا شانزده شماره‌گذاری کنیم، با این حال از آن‌جایی که بعضی کاربران مجموعه‌ی جریان مواد را به‌صورت مستقل دنبال می‌کنند، برای شماره‌گذاری از اعداد یک تا ده استفاده کردیم اما ادامه‌ی درس‌های این برگه را مطابق فاز اول شماره‌گذاری می‌کنیم. (دروس هفدهم و هجدهم)
سنجش وابستگی بخش‌ها با رویکردهای دوم و سوم
با توجه به طولانی بودن درس‌های جریان مواد یادآوری می‌کنیم که مطابق SLP برای سنجش میزان وابستگی دو بخش می‌توانیم (۱) فقط جریان مواد را مبنا قرار دهیم یا (۲) آن را کنار بگذاریم و سایر عوامل را در نظر بگیریم یا (۳) هم جریان مواد و هم سایر عوامل را در نظر بگیریم.
در درس‌های جریان مواد، مسیر اول را کاملا یاد گرفتید و اگر شرایط طوری باشد که تاثیر سایر عوامل به نسبت جریان مواد ناچیز باشد، می‌توانید با کمک دیاگرام جریان برای سایر اقدامات فازهای اول یا دوم اقدام کنید، اما اگر لازم باشد تاثیر سایر عوامل هم سنجیده شود باید از جدول و دیاگرام ارتباط بخش‌ها استفاده کنید که درس‌های هفدهم و هجدهم را به آنها اختصاص دادیم؛ به عبارتی با مطالعه‌ی این دو درس با هر سه رویکرد سنجش وابستگی بخش‌ها آشنا شده و به رویکرد اول محدود نمی‌شوید.
در SLP برای تعیین میزان ارتباط هر دو بخش از جدول خاصی استفاده می‌شود که امروزه رواج پیدا کرده است و در بسیاری از کتب طرح‌ریزی به ِآن اشاره می‌کنند.
در این درس یاد می‌گیرید که با کمک این جدول، ارتباط بخش‌ها را بر اساس عواملی به جز شدت جریان مواد (رویکرد دوم) یا ترکیبی از جریان مواد و سایر عوامل (رویکرد سوم) برآورد کنید.
ضمنا شماره‌گذاری این درس (درس هجدهم) بر اساس ترتیب پیشنهادی ویکی‌تولید است که اگر مطالعات خود را از فاز اول آغاز کنید و درس‌های جریان مواد را بخوانید، این درس هجدهمین مطلب مستقلی است که پیش رویتان قرار می‌گیرد.
نمایش تصویری وابستگی بخش‌ها با دیاگرام ارتباط (Relationship Diagram) برای رویکردهای دوم و سوم
با این‌که جدول ارتباط بیانگر وابستگی بخش‌ها است اما بررسی آن می‌تواند دشوار و زمان‌بر باشد، به همین علت در SLP از دیاگرام مخصوصی به‌نام Relationship Diagram یا دیاگرام ارتباط برای نمایش وابستگی بخش‌ها استفاده می‌شود که در این درس به آن می‌پردازیم.
ضمنا بدیهی است که اگر ارتباط بخش‌ها فقط بر اساس جریان مواد برآورد شده باشد (رویکرد اول) دیگر نیازی به این دیاگرام نداریم و به جای آن از دیاگرام جریان (Flow Diagram) استفاده می‌کنیم که در مجموعه‌ی جریان مواد بررسی شد.
دیاگرام ارتباط بخش‌ها ابزاری برای نمایش تصویری وابستگی اجزای مختلف کارخانه است که به رویکردهای دوم و سوم اختصاص دارد، به عبارتی اگر برای تعیین شدت ارتباط بخش‌ها فقط جریان مواد را مبنا قرار داشته باشیم نیازی به این دیاگرام نیست و از ابزار دیگری به‌نام دیاگرام جریان استفاده می‌کنیم.
البته لازم به ذکر است که در بعضی منابع از همین دیاگرام برای نمایش شدت جریان میان بخش‌ها استفاده شده است اما این رویه با SLP هماهنگ نیست و از نظر ما غیراصولی محسوب می‌شود.
بازگشت به مسیر طرح‌ریزی
حالا که وابستگی بخش‌ها را تعیین کردید می‌توانید به فاز اول یا فاز دوم مراجعه کنید تا مسیر طرح‌ریزی را ادامه دهید.