تغییرات پارادایم تولید (دوره های تولید)

پارادایم تولید دستی (Craft Production)

از سال‌های ۱۸۵۰ تا ۱۹۰۰ میلادی

اولین الگوها و مدل‌های ذهنی تولیدکنندگان بسیار ساده و کارگاهی بود، آن‌ها برای تولید محصولات از ابزارهای عمومی استفاده می‌کردند و توجهی به مسائلی مثل تکرارپذیری محصولات، کاهش هزینه‌ها، استفاده از تجهیزات سفارشی و خط تولید، مدیریت تامین مواد، تقسیم وظایف کارگران، امکان جایگزینی قطعات، نیازهای مشتریان، مکانیزم‌های پرداخت حقوق کارگران و … نداشتند، چون فضا رقابتی نبود و مسائلی مثل قیمت و کیفیت اهمیت زیادی نداشت.

در دوره‌ی پارادایم تولید دستی محصولاتی تولید می‌شد که شبیهِ هم نبودند، مثلاً دو ماشین هم مدل، از نظر ابعادی و عملکرد تفاوت داشتند و تیراژ تولید بسیار کم و قیمت‌ها بالا بود و چون عرضه بسیار کمتر از تقاضا بود، تولیدکنندگان مشکل خاصی برای رقابت نداشتند.

پارادایم تولید انبوه (Mass Production)

از سال‌های ۱۹۰۰ تا ۱۹۵۵ میلادی

در اواخر دوران پارادایم تولید دستی، هنری فورد هم مانند سایر خودروسازان به تولیدِ ماشین‌های دست‌ساز اشتغال داشت اما تصمیم گرفت که برای مونتاژ محصولات از ایستگاه‌های مختلفی استفاده کند و  کارگران وظایف مشخصی داشته باشند تا به این طریق، تیراژ تولید بیشتر شود.

اقدامات او در استفاده از ایستگاه‌ها و تجهیزات اختصاصی، بهینه‌سازی فرآیندها، روش‌های جدید مونتاژ و قطعات قابل نصب (و تعویض) به نتیجه رسید و سایر خودروسازان مجبور شدند برای رقابت از الگوهای مشابهی استفاده کنند و الگوهای قبلی را کنار بگذارند و و در نتیجه پارادایم تولید انبوه شروع شد.

در سال ۱۹۱۳ و با ادامه‌ی تلاش‌های هنری فورد، انتقال خودکار قطعات میانِ ایستگاه‌های مختلف مقدور شد که تحول بزرگی در صنعت بود و چیزی شبیه خط تولیدهای مکانیزه‌ی امروزی شکل گرفت.

دوره‌ی تولید ناب ( Lean Production)

از سال‌های ۱۹۵۵ تا ۱۹۸۰ میلادی

در پارادایم تولید ناب (Lean Production) مسائلی از جنس کاهش هزینه‌های انبارداری، منطعف کردن خط تولید و  بهینه‌سازی فرآیندهای تولید و جریان مواد مطرح شد که به‌عنوان پارادایم تولید به هنگام (Just in Time) هم شناخته می‌شود.

دو شخص موثر در شکل‌گیری این پارادایم، ای جی تویودا و تاییچی اوهنو (مدیران تویوتا) بودند که رویکرد جدیدی اتخاذ کردند و اعتقاد داشتند که هر چیزِ اضافه‌ای مثل موجودی راکد، زمان‌های مرده، ابزارهای ناکارآمد، فضای اضافیِ تولید، نفرات اضافه و …  باید حذف شوند تا  محصولات سریعاً در اختیار مشتریان قرار گرفته و نیازی به انبارداری نباشد و نهایتاً هزینه‌ی تولید به حداقل برسد.

در پارادایم جدید بر خلاف تولیدِ انبوده از دستگاه‌های چند منظوره و کارگران ماهر استفاده می‌کردند تا فضای کمتری اشغال شود و کارگران بتوانند با دستگاه‌های مختلف کار کنند و ضمناً انعطاف‌پذیری بیشتر شود و سفارشی سازی ممکن باشد؛ ضمناً در صورت ایجاد مشکل سریعاً خط تولید را متوقف می‌کردند تا تعداد قطعات معیوب به حداقل برسد.

پارادایم سفارشی‌سازی انبوه (Mass Customization)

از سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰ میلادی

ساختن سفارشی یک محصول قدمت طولانی دارد و ریشه‌های آن به دوران قبل از شکل‌گیری مدیریتِ تولید باز می‌گردد، مثلِ ساختن جواهرات سفارشی برای پادشاهان یا زین اسب و شمشیر و نیزه برای سربازان و …

در پارادایم تولید ناب هم سعی می‌کردند انعطاف‌پذیری بالایی داشته باشند اما با شدت گرفتن رقابت، باید اولاً هزینه‌ی ساخت محصولات سفارشی کم‌تر می‌شد (با کمی اختلاف نسبت به تولید انبوه) و دوماً سلیقه مشتریان را بیش از پیش در نظر می‌گرفتند که ملزومات جدیدی لازم داشت و الگوهای پارادایم تولید ناب کافی نبود.

مثلاً با سفارشی کردن قطعات، باید به‌جای یک قطعه (مثلِ دستگیره) با تیراژ زیاد، چند نوع مختلف از آن با تیراژ کمتر تهیه شود و با کاهش حجم سفارش (یا تولید) هزینه‌ها بیشتر می‌شود یا پیش‌بینی تقاضای مشتریان برای هر نوع از ان قطعه دشوار است و احتمالاً بخشی از آن‌ها مدت زیادی در انبار می‌مانند و شامل هزینه‌های انبارداری و خواب سرمایه می‌شوند.

حل این مشکلات با اصول قیلی امکان‌پذیر نبود و باید روش‌ها و مدل‌های جدیدی استفاده می‌کردند که باعث شکل‌گیریِ پارادایم سفارشی‌سازی انبوه شد، در درس الگوهای صنعتی مدل کسب و کار به رایج‌ترین روش‌های سفارشی‌سازی انبوه اشاره کردیم.

تیپ‌بندی خودروها در ایران می‌تواند نمونه‌ای از سفارشی سازی باشد تا یک محصول برای سلیقه‌های مختلف سازگار شود و در سطوح بالاتر، می‌توان به تویوتا و جنرال موتورز اشاره کرد که مشتریان به‌صورت اینترنتی بخشِ زیادی از اجزای خودرو شامل موتور و امکانات جانبی و نوع ترمز و … را تعیین می‌کنند یا مشتریان DELL می‌توانند قطعات لپتاپ خود را قبل از خرید انتخاب کنند.

پارادایم شبکه‌های جهانی تولید (Global Manufacturing Networks)

از ۱۹۹۰ میلادی

در دنیای امروز تولید فراتر از مرزهای منطقه‌ای است و شبکه‌ی ارتباطات تولید حرف اول را می‌زند، اتفاقی که با اصول پارادیم تولید جهانی قابل اجراست؛ مثلاً برای تولید آیفون‌های ۵S، ۶ و ۶S بخشی از قطعات به صورت زیر تامین شده است (منبع):

در این فهرست از فلش مموری، پردازنده، کنترلر صفحه‌ی لمسی، چیپ وایفای و … و سایت‌های مونتاژ صرف‌نظر کردیم، اما این شبکه‌ی عظیم چه هدفی را دنبال می‌کند؟

این همکاری‌ها و ارتباطات کمک می‌کند که تولیدکنندگان به بازارهای مختلف نزدیک شده و از مزایای جغرافیایی و تخصص سازمان‌های دیگر استفاده کنند، مثلاً نیروی انسانی در چین ارزان است، شرکت‌های آلمانی در فرآیندهای تولید و تکنولوژی شاخص هستند، در بعضی کشورها دسترسی به مواد اولیه ارزان‌تر است و …

اما مدیریت چنین سیستمِ بزرگی به کنترل بسیار قدرتمند فرآیند‌های تامین، مطالعه‌ی دقیق بازارهای جهانی، مهارت‌های استراتژیک، محاسبات پیچیده‌ی پارامترهای لوچستیک و … نیاز دارد که به اصول و مدلِ ذهنی جدیدی نیاز داشت.

برای دوستان علاقمند، یک مطالعه‌ی موردی از مدیریت جهانی تامین قطعات شرکت ولوو را در نظر گرفتیم که شما را با بخشی از اصول پارادایم تولید جهانی آشنا می‌کند، الیته مقاله به زبان انگلیسی و نسبتاً طولانی است:

دانلود مقاله‌ با عنوان A Case Study of Global Part Management at Volvo Cars

# فقط خواننده نباشید!

برای این مقاله لطفاً به سوالی که در مقدمه مطرح شد پاسخ دهید:

به نظر شما فضای فکری تولیدکنندگان ایرانی به کدام پارادایم تولید نزدیک است؟ چرا؟

نظرات این درس با کمی تاخیر منتشر می‌شوند.