شما در حال خواندن درس طوفان فکری کلاسیک از کارگاه ایده هستید.

طوفان فکری کلاسیک (Brain Storming) چیست و چگونه می‌توانیم آن را برگزار کنیم؟

طوفان فکری (Brainstorming) عبارتی است که اولین بار در سال ۱۹۴۸ برای معرفی یک روش ایده‌پردازی استفاده شد. این روش به صورت گروهی انجام می‌شود و قواعد ساده‌ای دارد که به کاهش موانع خلاقیت برای اعضای گروه کمک می‌کنند. در نتیجه، آن‌ها می‌توانند ایده‌های بیشتر و خلاقانه‌تری پیشنهاد کنند. اما امروزه طوفان فکری به روش کلاسیک آن محدود نیست و قلمرو وسیع‌تری دارد؛ چرا که تکنیک‌های دیگری هم ارائه شده که در ایجاد تعداد زیادی ایده مؤثرند. خلاصه این که: طوفان فکری گاه به روش ارائه شده در ۱۹۴۸ و گاه به روش‌هایی با کارکرد مشابه اشاره دارد. در این درس تمرکزمان روی طوفان فکری کلاسیک است.

طوفان فکری چیست؟

طوفان فکری به عنوان یک روش ایده‌پردازی، اولین بار در سال ۱۹۴۸ توسط یک مدیر تبلیغاتی به نام الکس اف.اسبورن در کتابی با عنوان «قدرت خلاقیت شما» معرفی شد. او از این تکنیک برای دستیابی به ایده‌های خلاقانه در حوزه تبلیغات استفاده می‌کرد و آن را چنین تعریف کرده است: «طوفان فکری فرایندی برای تولید ایده‌های جدید و خلاق است که در آن یک گروه از افراد به صورت آزادانه و بدون ترس از قضاوت شدن، ایده‌های خود را ارائه می‌کنند و از ایده‌های دیگران بهره می‌برند».

علاوه بر روش اسبورن، روش‌های دیگری هم برای ایجاد تعداد انبوهی ایده وجود دارد که مصداقی از ابزارهای طوفان فکری هستند؛ برای همین در مورد آن‌ها نیز از عنوان طوفان فکری استفاده می‌شود. اما برای تفکیک این روش‌ها، معمولاً به روش اسبورن طوفان فکری کلاسیک می‌گویند.

طوفان فکری در چه مواقعی قابل استفاده است؟

گفتیم طوفان فکری برای تولید ایده‌های متنوع است؛ پس استفاده از آن برای مسائلی که جواب مشخصی ندارند و راهکارهای زیادی برایشان قابل طرح است (اصطلاحاً مسائل بدساختار)، مفید به نظر می‌رسد. اما در مورد مسائلی که فقط یک راه‌حل دارند، می‌توانیم جواب را با تحقیق و آزمایش پیدا کنیم و از مواجهه با ایده‌های متنوع و متفرقه بپرهیزیم. البته اگر شانس کمی برای دستیابی به جواب اصلی داشته باشیم، طوفان فکری گزینه‌ای برای نزدیک شدن به جواب است. ضمن این که گاه فرصت تصمیم‌گیری محدود است و وقت کافی برای برگزاری طوفان فکری و بررسی ایده‌های نداریم؛ پس شاید ترجیح دهیم به جای طوفان فکری، از راه دیگری استفاده کنیم.

در این میان، طوفان فکری کلاسیک به شکل گروهی انجام می‌شود، بنابراین شرط استفاده از آن دسترسی به افرادی است که همکاری کنند. علاوه بر این، گاه محدودیت‌هایی برای کارهای گروهی وجود دارد. مثلاً نمی‌توانیم مسائل محرمانه را با  خیلی از افراد به اشتراک بگذاریم، یا شاید اختلاف نظرها به اندازه‌ای باشند که جلسه از هدف اصلی دور شود.

چهار قانون برای طوفان فکری

اسبورن برای کاهش موانع خلاقیت و تحریک بیشتر ذهن، چهار قانون پیش‌بینی کرده است. این قوانین، اساس روش طوفان فکری کلاسیک هستند و باید به آن‌ها پایبند باشیم.

۱- انتقاد از ایده‌ها ممنوع است

انتقاد و ارزیابی ایده‌ها می‌تواند باعث کاهش خلاقیت و اعتماد به نفس اعضای گروه شود و تمرکز آن‌ها را به جای ایده‌پردازی، روی دفاع از ایده‌ها معطوف کند. تا وقتی ایده‌پردازی ادامه دارد، انتقاد ممنوع است تا همه بدون ترس از قضاوت شدن، ایده‌هایشان را ارائه کنند.

۲- باید افراد را به ارائه ایده‌های عجیب ترغیب کرد

در فضایی که از ایده‌های عجیب و نامتعارف استقبال می‌شود، افراد راحت‌تر می‌توانند ایده‌های خود را به زبان بیاورند و از زوایای جدید به مسأله نگاه کنند. هر چند، این قانون فقط برای کاهش موانع خلاقیت نیست. خیلی وقت‌ها در بطن ایده‌های عجیب و بی‌فایده، راهکاری برای حل مسأله نهفته است. همچنین خیلی از ایده‌های مناسب، بعد از طرح ایده‌های نامناسب به ذهن می‌رسند. پس

۳- تمرکز باید روی کمیت ایده‌ها باشد

در جلسات طوفان فکری، افراد باید سعی کنند که تا حد امکان بیشترین ایده را ارائه کنند. کیفیت ایده‌ها مهم نیست و اتفاقاً همین باعث می‌شود که ایده‌های خلاقانه‌تری به ذهن برسد. اسبورن باور داشت که کلید دستیابی به ایده‌های باکیفیت در کمیت ایده‌های ارائه شده است؛ یعنی هر چه ایده‌های بیشتری در اختیار باشد، احتمال دستیابی به ایده‌های خوب بیشتر است. به این استدلال، اصل طلایی اسبورن هم گفته می‌شود.

۴- افراد باید ایده‌ها را ترکیب کنند و ارتقا دهند

اعضای گروه باید برای ارتباط و همکاری تشویق شوند و حتی‌المقدور ایده‌هایشان در راستای توسعه یا تغییر ایده‌های دیگر باشد. بدین ترتیب افراد می‌توانند از دانش و تجربه‌های هم استفاده کنند، از نقاط قوت و ضعف نظرات دیگران یاد بگیرند و ایده‌هایشان را قوی‌تر کنند.

طوفان فکری کلاسیک چگونه برگزار می‌شود؟

فرایند تشکیل و برگزاری جلسه طوفان فکری کلاسیک شامل چهار فاز برنامه‌ریزی اولیه، آغاز جلسه، بحث آزاد و جمع‌بندی است. در تصویر زیر، این چهار فاز و اقدامات مربوط به آن‌ها را مشاهده می‌کنید.

چهار فاز اصلی برای جلسه طوفان فکری عبارتند از برنامه ریزی اولیه، آغاز جلسه، بحث آزاد و جمع‌بندی.

فاز اول: برنامه‌ریزی اولیه

قبل از برگزاری جلسه باید کارهای مقدماتی مثل تعریف مسأله، هماهنگی با افراد، انتخاب محل، زمان‌بندی و انتخاب مدیر جلسه انجام شود.

چه مسأله‌ای بررسی شود؟

قبل از برگزاری جلسه طوفان فکری، باید مشخص شود که جلسه و ارائه‌ی ایده‌ها برای حل چه مسأله‌ای است. به این کار اصطلاحاً تعریف صورت مسأله می‌گویند که ملاحظات آن را در درس فرایند حل مساله توضیح دادیم. صورت مساله نباید بیش از اندازه کلی و مبهم باشد، وگرنه تعداد زیادی ایده نامربوط ارائه خواهد شد. همچنین نباید بیش از اندازه جزئی و دقیق باشد، وگرنه مانعی برای ارائه ایده‌های خلاق است.

چه کسانی دعوت شوند؟

باید افرادی دعوت شوند که حضورشان در کنار هم، مانعی برای ارائه ایده‌پردازی نباشد. مثلاً اساتید در حضور دانشجویان، علاقه کم‌تری به بیان ایده‌های نامتعارف نشان می‌دهند. ضمناً می‌توانیم سناریوی مشخصی برای انتخاب افراد داشته باشیم. مثلاً برای حل مسأله‌ تخصصی، از چند غیرمتخصص دعوت کنیم تا ایده‌هایشان به تفکر خارج از چارچوب کمک کند. اما جلسه معمولاً با حضور چند نفر برگزار می‌شود؟ پاسخ به موضوع جلسه، ویژگی‌های شرکت‌کنندگان و مهارت‌های مدیر جلسه بستگی دارد. معمولاً جلسات را با چهار تا هفت شرکت‌کننده برگزار می‌کنند.

جلسه کجا باشد؟

مناسب است جایی برای برگزاری جلسه انتخاب شود که تداعی‌گر تفاوت جایگاه سازمانی یا اجتماعی افراد نباشد و موانع ذهنی به وجود نیاورد. مثلاً برگزاری جلسه در اتاقی که مخصوصاً مدیران است، باعث می‌شود که مدیران و کارشناسان حاضر در جلسه ناخودآگاه به تفاوت جایگاه‌شان توجه کنند. استفاده از فضاهای جدید، کمک می‌کند که اختلاف رتبه‌های سازمانی یا اجتماعی کم‌تر به چشم بیایند. برای همین، گاه می‌بینیم که جلسات در فضای کاملاً غیررسمی برگزار می‌شوند.

برگزاری جلسه طوفان فکر (طوفان ذهنی) در پارک

زمان‌بندی چگونه باشد؟

دستورالعمل مشخصی برای زمان‌بندی جلسه وجود ندارد. جلسه دو بخش اصلی دارد: یکی برای بیان ایده‌ها و دیگری برای بحث آزاد و ارزیابی ایده‌ها. معمولاً برای بیان ایده‌ ۱۵ الی ۴۵ دقیقه و برای بحث آزاد و ارزیابی نیز همین مدت را پیش‌بینی می‌کنند. یعنی در جلسه ۹۰ دقیقه‌ای، ۴۵ دقیقه برای بیان ایده‌ها و ۴۵ دقیقه برای بررسی آن‌ها است. با این وجود شاید مدیر جلسه تصمیم بگیرد که زمان‌بندی‌ها را تغییر دهد. مثلاً اگر ایده‌های خوبی در حال ارائه باشد،  شاید ۴۵ دقیقه را به یک ساعت افزایش دهد.

فاز دوم: آغاز جلسه

جلسه با تشریح مسأله و مرور قوانین اسبورن شروع می‌شود. افراد به بیان ایده‌های خود می‌پردازند. مدیر جلسه می‌تواند از روش‌های ایده‌پردازی کمک بگیرد، مثلاً افراد را به استفاده از روش اسکمپر تشویق کند. نحوه بیان ایده‌ها توسط مدیر جلسه تعیین می‌شود و ممکن است آزادانه یا به نوبت باشد. وقتی ذهن افراد تحریک شده و نظرات زیادی ارائه می‌کنند، بهتر است که جلسه به سمت بیان آزاد ایده‌ها هدایت شود. اما وقتی فضا سنگین است و طوفاین شکل نگرفته، بیان نوبتی ایده‌ها مناسب‌تر به نظر می‌رسد.

فاز سوم: بحث آزاد

بعد از ارائه ایده‌ها (طوفان فکری)، افراد آزادانه راجع به ایده‌ها حرف می‌زنند؛ مثلا از ایده‌های خود دفاع می‌کنند یا در مورد ایده‌های دیگران سوال می‌پرسند. پس در این مرحله، کارکردها و نقاط قوت و ضعف هر ایده برای اعضای گروه شفاف‌سازی می‌شود.

فاز چهارم: جمع‌بندی

بعد از بحث آزاد باید ایده یا ایده‌های مناسب‌تر انتخاب شوند. در این مرحله برای هر ایده رای‌گیری می‌شود تا گزینه‌های برتر انتخاب شوند. معمولاً رای‌گیری با حذف یک‌به‌یک گزینه‌ها است، یعنی آنقدر گزینه‌ها را حذف می‌کنند تا فقط بهترین‌ ایده‌ها بمانند. اما بدیهی است که شاید بعداً معلوم شود که ایده‌های انتخاب شده قابل اجرا یا توجیه‌پذیر نیستند.

0 پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟
در گفتگو ها شرکت کنید.

دیدگاهتان را بنویسید