مدت کار در قانون کار 

اضافه‌کار

اضافه‌کار ساعاتی است که کارگر بیشتر از موظفی خود کار می‌کند و نحوه‌ی محاسبه‌ی آن بستگی به روش پرداخت دستمزد دارد:

۱- اگر روزمزد باشد، هر میزان که بیشتر از ساعات موظفی روزانه کار کند، اضافه کار محسوب می‌شود؛ مثلاً اگر ساعات کار موظفی کارگر در روزهای شنبه تا چهارشنبه ۷٫۵ ساعت باشد و کارگر در روز دوشنبه ۸ ساعت کار کند، نیم‌ساعت آن اضافه کار محسوب می‌شود یا اگر ساعات موظفی پنجشنبه‌های کارگر ۴ ساعت باشد و ۶ ساعت کار کند، دو ساعت آن اضافه کار است. (مطابق ماده‌ی ۵۱ گفته بودیم که حدأکثر ساعات کاری روزانه نباید از ۸ ساعت تجاوز کند)

۲- اگر دستمزد کارگر به‌صورت هفتگی پرداخت شود، هر میزان که بیشتر از ساعات موظفی هفتگی کار کند، اضافه کار محسوب می‌شود؛ در تبصره‌ی ماده‌ی ۵۱ اشاره کردیم که ساعات کار موظفی به جز در موارد استثنا باید حدأکثر ۴۴ ساعت در هفته باشد و بر این اساس کارگری که ۶۰ ساعت کار کرده باشد، ۱۶ ساعت آن اضافه کار است.

۳- اگر دستمزد کارگر به‌صورت ماهیانه باشد، هر میزان که بیشتر از ساعات موظفی ماهیانه کار کند، اضافه‌کار محسوب می‌شود؛ در شرایط معمول (منهای استثنائات) حدأکثر ساعات کار موظفی ماهیانه ۱۹۲ ساعت است و بر این اساس کارگری که ۲۱۰ ساعت کار کرده باشد، ۱۸ ساعت آن اضافه کار است.

مطابق مواد ۵۹ و ۶۰ قانون کار، اضافه‌کار می‌تواند در شرایط عادی یا اضطراری باشد که در شرایط عادی حدأکثر ۴ ساعت و در شرایط اضطراری حدأکثر ۸ ساعت است و در هر دو حالت، دستمزد کارگر در ساعات اضافه‌کار باید ۴۰% بیشتر از دستمزد عادی باشد، مثلاً کارگری که به‌ازای هر ساعت کار ۲۰۰۰۰ تومان دریافت می‌کند برای هر ساعت اضافه‌کار مستحق ۲۸۰۰۰ تومان دستمزد است.

به زودی منظور قانون‌گذار از شرایط اضطراری را توضیح می‌دهیم، اما در شرایط عادی (که طبیعتاً به شرایط غیراضطراری گفته می‌شود) کارفرما برای ارجاع کار اضافی به کارگر باید دو شرط را رعایت کند که یکی همان ۴۰% دستمزد بیشتر و دیگری موافقت کارگر است؛ در حقیقت کارفرما نمی‌تواند با توسل به زور کارگر را به اضافه‌کار مجبور کند و این اقدام به منزله‌ی کار اجباری است که مجازات دارد، اما اگر در قرارداد کار به این موضوع اشاره شده باشد به منزله‌ی موافقت کارگر است.

برای تشخیص شرایط اضافه‌کار اضطراری باید به ماده‌ی ۶۰ قانون کار رجوع کنیم که مطابق آن باید یکی از شرایط زیر وجود داشته باشد:

۱- زمانی که با اضافه‌کار امکان جلوگیری از حوادث قابل پیش‌بینی یا ترمیم خسارتی که نتیجه‌ی این حوادث است وجود داشته باشد.

۲- زمانی که فعالیت کارگاه به دلیل حوادث یا اتفاق طبیعی مثل سیل،‌ زلزله یا سایر اوضاع و احوال غیرقابل پیش‌بینی دیگر متوقف شده باشد و حالا برای از سرگرفتن دوباره‌ی فعالیت کارگاه به کار بیشتری نیاز باشد.

در چنین شرایطی کارفرما می‌تواند شرایط اضطراری اعلام کند و نیازی هم به کسب موافقت کارگران ندارد، اما قانون‌گذار برای پیشگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی و اعلام بی‌دلیل شرایط اضطراری، مقرر کرده است که کارفرما تا حدأکثر ۴۸ ساعت این موضوع را به اطلاع اداره‌ی کار و امور اجتماعی برساند تا آن‌ها اضطراری بودن شرایط و مدت زمان آن را تعیین کنند و اگر مشخص شود که شرایط اضطراری نبوده است، کارفرما باید غرامت و خسارت وارد شده به کارگران را پردخت کند.

در آخر توجه داشته باشید که ارجاع کار اضافی به کارگرانی که کار شبانه یا کارهای خطرناک و سخت و زیان‌آور انجام می‌دهند (به موجب ماده‌۶۱) و نوجوانان (به موجب ماده‌ی ۸۳) ممنوع است.

قانون‌گذار در تبصره‌ی ماده‌ی ۵۹ اشاره می‌کند که در شرایط استثنایی، اضافه کار می‌تواند با توافق طرفین بیشتر از ۴ ساعت باشد؛ از این ماده به نظر می‌رسد که شرایط استثنایی چیزی به جز شرایط اضطراری و شرایط عادی است اما از آن‌جایی که منظور قانون‌گذار مشخص نیست (یا حدأقل ما متوجه نشدیم) امکان بررسی دقیق‌تر این موضوع را نداریم.