فرایند ثبت اختراع در ایران (به همراه مستندات قانونی)

۱٫ نقاط آغازین و پایانی فرایند ثبت اختراع

۱٫ اختراع را ثبت می‌کنیم تا نهایتاً برای آن گواهینامه‌ صادر شود و مورد حمایت قرار بگیرد. وقتی گواهینامه‌ (پتنت) صادر می‌شود، صاحبان آن می‌توانند تا بیست سال (از تاریخ تسلیم اظهارنامه) از حقوق انحصاری برخوردار شوند. اما تا وقتی گواهینامه صادر نشده باشد، خبری از حمایت و حقوق انحصاری نیست. روشن است که نقطه‌ی پایانی ما در فرایند ثبت اختراع، صدور گواهینامه است (هر چند که بعد از این مرحله هم برای اقداماتی مثل انتقال گواهینامه یا بهره‌برداری از آن با مراجع ثبت سر و کار خواهیم داشت).

۲٫ فرایند ثبت اختراع با تحویل فُرمی به نام اظهارنامه به اداره‌ی اختراع مرکز مالکیت معنوی آغاز می‌شود. در نتیجه، آغاز فرایند ثبت با تقدیم اظهارنامه (یا همان تقاضانامه) است و اگر موفقیت آمیز باشد به صدور گواهینامه (یا همان پتنت) منتهی می‌شود. در حال حاضر، باید اظهارنامه را باید به صورت اینترنتی از این آدرس تکمیل و ارسال کنید. در گذشته این فرم به صورت چاپی بود، اما امروز آن را در قالب صفحات اینترنتی پیاده‌سازی کرده‌اند و کار پر کردن آن ساده‌تر شده است.

۲٫ صاحبان گواهینامه و متقاضیان ثبت اختراع

۳٫ در نکته‌ی یک گفتیم که صاحبان گواهینامه از حقوق انحصاری برخوردار می‌شوند، اما آیا این افراد همان مخترعان هستند؟ پاسخ الزاماً مثبت نیست. ممکن است مخترعان احمد و سعید باشند و طی توافقاتی که داشته‌اند، گواهینامه به نام بهرام و شهرام صادر شود. در این حالت فقط بهرام و شهرام از حقوق انحصاری برخورداری می‌شوند و احمد و سعید، حقی برای بهره‌برداری از اختراع ندارند (مگر با اجازه‌ی بهرام و شهرام). در این درس، وقتی از کلمه‌ی “متقاضی” یا “متقاضیان” استفاده می‌کنیم، منظورمان افرادی است که می‌خواهند صاحب گواهینامه باشند. این افراد ممکن است خودشان جزء مخترعان باشند یا نباشند و محدودیتی در این خصوص وجود ندارد.

۴٫ شاید برایتان عجیب باشد که چرا احمد و سعید، اجازه می‌دهند شهرام و بهرام صاحبان گواهینامه باشند؟ همانطور که گفتیم، این موضوع می‌تواند از سر توافق باشد، مثلاً شهرام به آن‌ها پول می‌دهد تا کارهای پژوهشی‌شان را انجام دهند، با این شرط که نهایتاً منافع مالی آن عاید شهرام و بهرام شود. یا شاید احمد و سعید، کارکنان شهرام و بهرام بوده باشند و در ازای دستمزدی که گرفته‌اند، محصول نوآورانه‌ای را برای آن‌ها طراحی کرده باشند. همچنین ممکن است توافق کرده باشند که اما امتیاز بهره‌برداری در ایران برای شهرام و بهرام و در کشورهای دیگر برای احمد و سعید باشد.

۵٫ نام مخترعان حتماً باید در گواهینامه‌ی اختراع ثبت شود، یعنی این طور نیست که شهرام و بهرام مانع از درج اسم احمد و سعید شوند. با این حال درج اسامی مخترعان در گواهینامه صرفاً جنبه‌ی معنوی دارد تا دیگران بدانند که این دستاورد، حاصل کار چه کسانی بوده است. البته اگر خود مخترعان به صورت کتبی درخواست کنند که اسم‌شان در گواهینامه نباشد، به درخواست‌شان احترام می‌گذارند و اسم‌شان درج نمی‌شود.

۶٫ اگر متقاضی ثبت اختراع (که قرار است صاحب گواهینامه شود) یک شخص باشد، امتیازات ناشی از گواهینامه تماماً به او تعلق می‌گیرد. اما اگر چند شخص باشند (مثلاً علی، احمد، پارمیدا و نقی) سهم‌شان برابر می‌شود، مگر این که خودشان میزان سهم‌شان را تعیین کنند که مثلاً علی ۲۰% و احمد ۱۰% و پارمیدا ۲۰% و نقی ۵۰% سهم داشته باشد.

۷٫ در تکمیل نکته‌ی قبل باید اضافه کنیم که اگر دو یا چند شخص بدون همکاری با یکدیگر، محصول یا فرایند مشابهی را اختراع کنند، اولویتِ ثبت اختراع و دریافت گواهینامه با شخصی است که اظهارنامه‌ی خود را زودتر از سایرین تسلیم کرده باشد. مثلاً شاید رضا و نوید بدون این که یکدیگر را بشناسند، دقیقاً به اختراع مشابهی دست پیدا کرده باشند و هر کدام، اظهارنامه‌ی خود را زودتر تسلیم کند در اولویت قرار می‌گیرد.

۸٫ در درس اختراعات قابل ثبت توضیح دادیم که وقتی اظهارنامه در یکی از کشورهای عضو کنوانسیون پاریس تسلیم می‌شود، متقاضی می‌تواند در سایر کشورهای عضو از حق تقدم برخوردار شود (که نیازمند درخواست جداگانه است) و طبیعتاً این حق در ایران هم به رسمیت شناخته می‌شود. مثلاً اگر حسین اظهارنامه‌ی خود را یکم فروردین در ترکیه تسلیم کرده و برای ایران حق تقدم گرفته باشد، نسبت به ناصر که اظهارنامه‌ی خود را دو هفته دیرتر در ایران تسلیم کرده‌ است، اولویت خواهد داشت.

۳٫ مندرجات اظهارنامه

۹٫ همانطور که گفتیم خود اظهارنامه چیزی جز یک فرم نیست. مهم‌ترین اطلاعاتی که در این فرم درج می‌شوند عبارتند از مشخصات متقاضیان یا نماینده‌شان (مثل وکیل)، مشخصات مخترع، عنوان اختراع و طبقه‌بندی اختراع. البته داشتن نماینده الزامی نیست، ولی اگر کارها توسط اشخاصی مثل وکیل یا ولیّ محجور انجام می‌شود باید مشخصات او درج شود.

۱۰٫ عنوان اختراع باید ترجیحاً بین سه تا ده کلمه باشد و در آن از کلمات کلّی و مبهم (مثل کلمه‌ی بهتر یا مناسب‌تر) استفاده نشود. موارد زیر نمونه‌هایی از عناوین انتخاب شده برای اختراعات هستند:

دستگاه الكترومكانيكي اندازه گيري حجم و سطح سيالات توسط انكودرها (شماره ثبت: ۹۷۵۰۹، مالک: مرتضی طهماسبی)

دستگاه تيراندازي براي معلولين قطع نخاع گردني (شماره ثبت: ۲۷۴۷۰، مالک: کامران رضایی)

توليد شناساگر رنگي اسيد-باز از گياه روناس طي يك فرايند شيميايي (شماره ثبت: ۱۰۲۲۵۲، مالک: علی صفری)

۱۱٫ طبقه‌بندی اختراع، موضوع آن را نشان می‌دهد. به همین علت باید در دسته‌ها و گروه‌های موجود جستجو کرده و هر کدام به موضوع اختراع‌تان نزدیک‌تر بود به عنوان طبقه‌بندی انتخاب کنید. دسته‌بندی‌هایی که مشاهده می‌کنید بر اساس استاندارد IPC هستند که در کشورهای دیگر هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۴٫ ضمائم اظهارنامه

۱۲٫ مهم‌ترین و پیچیده‌ترین مرحله در فرایند ثبت اختراع، آماده‌سازی اسناد و مدارکی است که به اظهارنامه ضمیمه می‌شوند. این ضمایم را می‌توانیم به سه دسته تقسیم کنیم. دسته‌ی اول، اسناد هویتی اشخاص (مثل کارت ملی متقاضیان و نمایندگان) است که نکته‌ی خاصی ندارد و مثل تمام کارهای اداری به مرجع ثبت تسلیم می‌شود. دسته‌ی دوم، مدارک و اسنادی هستند که به خود اختراع مربوط می‌شوند و اطلاعات فنّی آن را افشا می‌کنند. دسته‌ی سوم، مدارکی هستند که به درخواست‌های موردی تعلق دارند، مثلاً اگر شخص حق تقدم دارد، یا در نمایشگاهی شرکت کرده است و می‌خواهد از مهلت ارفاقی استفاده کند، باید مدارک و اسناد مربوط به آن‌ها را ارائه کند، یا اگر مخترعان نمی‌خواهند اسم‌شان در گواهینامه درج شود، باید درخواست کتبی خود را ضمیمه کنند.

۱۳٫ مدارک دسته‌ی دوم که به خود اختراع مربوط می‌شوند، عبارتند از: (۱)توصیف اختراع، (۲)ادعاهای اختراع و (۳)خلاصه‌ی توصیف. این مدارک باید تحت هر شرایطی و برای هر نوع اختراعی ضمیمه شوند. به جز این سه مورد، معمولاً برای توصیف بهتر اختراع از نقشه‌های فنی استفاده شود که در این حالت ضمیمه‌ی دیگری با عنوان (۴)نقشه‌‌ها به موارد قبلی می‌شود. هر کدام از این ضمائم باید جداگانه به صورت فایل متنی (مثل Word یا PDF) در سامانه بارگذاری شوند.

(ضمیمه ۱) توصیف اختراع

۱۴٫ در توصیف اختراع باید تمام نکات و جزئیات مهم آن افشا شود، طوری که یک اهل فن (در زمینه‌ی مربوط به اختراع) بتواند با کمک آن و بی‌نیاز از تلاش‌های آنچنانی و خلاقیت، شبیه آن را پیاده‌سازی کند.

۱۵٫ همانطور که یک پایان‌نامه‌ی دانشگاهی در ساختار مشخصی نوشته می‌شود، توصیف اختراع هم ساختار مشخصی دارد و باید مطابق ضوابط ماده‌ی ۱۰ آیین‌نامه تنظیم شود. به صورت کلّی برای تنظیم یک توصیف موجّه و استاندارد، می‌توانید سرفصل‌های زیر را به ترتیب توضیح دهید و مجموعه‌ی آن‌ها برای توصیف کافی است. این موارد، ملزوماتی هستند که مطابق ماده‌ی ۱۰ آیین‌نامه باید حتماً در توصیف وجود داشته باشند، اما در صورت لزوم می‌توانید عناوینی دیگری را هم به آن‌ها اضافه کنید.

۱۶٫ برای نوشتن توصیف (مطابق تصویر) به توضیحات زیر توجه کنید.

عنوان اختراع: همان عنوانی است که در فرم اظهارنامه وارد می‌کنیم و مجدداً در برگه‌ی توصیف تکرار می‌شود.

زمینه‌ی فنّی اختراع: شاخه یا حوزه‌ی کلّی اختراع‌مان را نشان می‌دهد، مثل مکانیک، الکترومکانیک، جوشکاری، بیولوژی و امثالهم. برای تعیین زمینه‌ی فنّی نیازی به توضیحات اضافه نیست و همین عناوین کفایت می‌کند.

مشکلّ فنی و بیان اهداف: هر اختراع برای حلّ یک یا چند مسأله ایجاد می‌شود. در این قسمت، ابتدا مسائل را تشریح می‌کنیم و سپس توضیح می‌دهیم که اختراع‌مان نسبت به این مسائل، چه اهدافی را دنبال می‌کند، اما هیچ اشاره‌ای به راهکارها نمی‌کنیم. مثلاً تشریح می‌کنیم که آلودگی هوا جان بسیاری از انسان‌ها را می‌گیرد و هدف از این اختراع، کاهش مؤثر آلودگی هوا است. برای تشریح مسأله و اهمیت آن می‌توانید از نظرات مشهور یا نتایج گزارش‌ها و تحقیقات و مقالات استفاده کنید تا تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد.

شرح وضعیت فنّی دانش پیشین: این قسمت شبیه سوابق تحقیق در پایان‌نامه‌های دانشگاهی است و برای تکمیل آن باید اطلاعاتی که قبلاً به صورت عمومی در موضوع اختراع وجود داشته است را ارائه و به پیشرفت‌های اخیر و اختراعات مشابه اشاره کنید. مثلاً فرض کنید که محلولی برای شناسایی یک ماده اختراع کرده‌اید که در آن از آلومینیوم استفاده می‌شود، اما تا به امروز این کار سابقه نداشته است و از طلا استفاده می‌کردند؛ اشاره به این موضوع می‌تواند یکی از اقدامات شما در این قسمت باشد. به صورت کلّی توضیحات این قسمت باید به اندازه‌ای تشریح شوند که شرط جدید بودن از آن‌ها قابل استنباط و بررسی باشد.

در این قسمت، باید به صورت کامل و شفاف و دقیق مشخص شود که اختراع، چه راهکاری برای حلّ مسأله (که بالاتر آن را تشریح کردیم) ارائه می‌دهد و چگونه آن را حل می‌کند. همانطور که گفتیم راه حل و اختراع باید به صورت کامل توضیح داده شوند تا پیاده‌سازی مجدد اختراع امکان‌پذیر باشد.

توضیح اشکال، نقشه‌ها و نمودارها: استفاده از اشکال، نمودارها و نقشه‌ها الزامی نیست، اما معمولاً برای توصیف بهتر اختراع از آن‌ها استفاده می‌شود و اگر آن‌ها را ضمیمه کرده‌اید، توضیحات‌شان باید در برگه‌ی توصیف نوشته شود. مثلاً می‌نویسید شکل شماره‌ی ۱ نمونه‌ای از اختراع و شکل شماره‌ی ۲ نمونه‌ا‌ی از دستگاه‌های سابق است، یا نقشه‌ی فنی شماره‌ی ۱ برد الکترونیکی دستگاه و نقشه‌ی فنی شماره‌ی ۲ محفظه‌ی آن را نشان می‌دهد.

مزایای اختراع: برای توصیف مزایای اختراع، نباید از کلمات و عبارات مبهم و کلّی استفاده کنیم، مثلاً اگر بنویسیم که اختراع‌مان سبک‌تر از نمونه‌های موجود است، به یک مزیت نسبتاً دقیق اشاره کرده‌ایم که قابل پذیرش است، اما اگر بنویسیم که از همه‌ی محصولات مشابه بهتر است، به هیچ ویژگی مشخص و دقیقی اشاره نکرده‌ایم. در این میان، شکی نیست که می‌توانیم مزایا را دقیق‌تر و به زبان مهندسی بنویسیم، مثلاً توضیح دهیم که تا به امروز کمترین وزن مخصوص برای محصولات مشابه ۱۲۰ نیوتون بر متر مکعب بوده است، اما حالا توانسته‌ایم با حفظ تمام ویژگی‌های مکانیکی، وزن مخصوص را به ۸۰ گرم بر متر مکعب برسانیم.

توضیح حدأقل روش اجرایی برای به کارگیری اختراع: در این قسمت باید به صورت کاملاً کاربردی و اجرایی، مراحل و روش به کارگیری از اختراع توضیح داده شود. معمولاً این توضیحات شبیه سناریویی هستند که شیوه‌ی حل مسأله توسط اختراع را نشان می‌دهند، مثلاً اگر گیره‌ی جدیدی برای نگه داشتن قطعه‌ کار طراحی کرده‌ایم، می‌توانیم در این قسمت همه‌ی اتفاقاتی که از لحظه‌ی قرارگیری قطعه کار روی آن تا اعمال نیروهای جانبی و باز کردن گیره انجام می‌شود را توصیف کنیم تا مشخص شود که محصول‌، چگونه مسائل مورد نظر را حل می‌کند.

ذکر صریح کاربرد صنعتی: یکی از شرایط ثبت اختراع، داشتن کاربرد صنعتی است و لذا اگر ماهیت اختراع، کاربرد آن را نشان نمی‌دهد، باید صریحاً آن را توضیح دهید. مثلاً محلولی که در تماس با مواد، تغییر رنگ می‌دهد و میزان اسیدی بودن آن‌ها را نشان می‌دهد، می‌تواند برای ارزیابی سلامت مواد غذایی مورد استفاده قرار بگیرد. همین توضیحات، ممکن است برای ذکر کاربرد صنعتی کافی باشد، اما اگر محصول یا فرایندتان پیچیده است یا به نظر می‌رسد که کاربردی در صنعت ندارد یا زیرساخت‌های استفاده از آن فراهم نیست، باید توضیحات کامل‌تری ارائه کنید تا مورد توجه ارزیابان قرار بگیرد و در مورد کاربردی بودن آن قانع شوند.

(ضمیمه ۲) ادعانامه یا ادعاهای اختراع

۱۷٫ اختراع را ثبت می‌کنیم تا از آن حمایت شود، اما دقیقاً از چه چیزی حمایت می‌‌شود؟ پاسخ، تمام مواردی است که متقاضیان در مورد نوآورانه بودن و مبتکرانه بودن و کاربردی بودن آن‌ها ادعا می‌کنند. مثلاً لیوانی که قابلیت تنظیم دمای محتویاتش را دارد، از حیث تو خالی بودن تفاوتی با لیوان‌های دیگر ندارد و نمی‌توانیم بعد از ثبت آن، دیگران را از ساختن لیوان تو خالی منع کنیم. اما روشی که برای گرم یا سرد کردن محتویات و حفظ حرارت‌شان استفاده می‌شود، در صورت نوآورانه و مبتکرانه بودن، مورد حمایت قرار می‌گیرد و دیگران اجازه‌ی بهره‌برداری و استفاده از آن را نخواهند داشت. لذا ادعانامه‌ی اختراع، دقیقاً حدود حمایت از آن را مشخص می‌کند، یعنی خود متقاضیان توضیح می‌دهند که کدام بخش‌های کارشان نوآورانه و مبتکرانه و در عین حال کاربردی است، تا در صورت موافقیت، از آن‌ها حمایت شود. بدیهی است که ادعاهای طرح شده باید با ماهیت اختراع هماهنگ باشند، وگرنه مورد پذیرش قرار نمی‌گیرند و اظهارنامه رد می‌شود.

۱۸٫ همه‌ی ادعاهایی که طرح می‌شود باید مربوط به یک اختراع باشند. مطابق آیین‌نامه‌، ادعاها می‌توانند در موضوعات زیر باشند:

در مورد محصول یا قطعات: مثل اقدام جدید و مبتکرانه‌ای در قطعه یا محصول که به تحقق اهداف اختراع کمک می‌کند.

در مورد فرایندها: مثل روش‌های نوآورانه و مبتکرانه‌ای که در اختراع استفاده می‌شوند. مثلاً در فرایند تولید یک آلیاژ، فرایندهای ایجاد مذاب و هم‌ زدن آن ممکن است بخشی از ادعاهای اختراع باشند.

فرایند دستیابی به یک محصول: مثلاً فرایند تولید یک آلیاژ، نحوه‌ی دستیابی به یک محصول را نشان می‌دهد و علاوه بر آن ممکن است مواد خاصی برای تهیه‌ی آلیاژ نیاز باشد که فرایندهای تولید این مواد هم به عنوان ادعا قابل طرح است.

ترکیبی از فرایند و محصول: گاهاً فرایند یا محصول به تنهایی جدید و مبتکرانه نیستند، اما ترکیب آن‌ها یک اقدام جدید و مبتکرانه است و می‌تواند به عنوان ادعا طرح شود. مثلاً فرایند پیچ‌تراشی و دستگاه واترجت سال‌ها است که وجود دارند، اما اگر کسی رزوه‌های پیچ را با جریان آب ایجاد کند، به شرط جدید و مبتکرانه و کاربردی بودن می‌تواند یک ادعای قابل حمایت باشد.

۱۹٫ مطابق آیین‌نامه در تنظیم ادعانامه اولاً از مزایای اختراع یا روش اجرای آن ننویسید، دوماً تا حد امکان به نقشه‌ها یا توصیف‌نامه ارجاع ندهید و سوماً اگر اشاره به نقشه‌ها ضروری است، شماره‌ صفحه‌ و علامت مشخص کننده‌ی آن را داخل پرانتر درج کنید.

(ضمیمه ۳) خلاصه توصیف اختراع

۲۰٫ مهم‌ترین کاربرد خلاصه‌ی اختراع این است که زمان قرارگیری اطلاعات اظهارنامه یا گواهینامه در بانک‌های اطلاعاتی، شناسایی محتویات‌شان ساده‌تر باشد. مثلاً در پایگاه جستجوی اختراعات قوه‌ی قضاییه برای اکثر اختراعات، چکیده‌ی کوتاهی درج شده است که به شناسایی سریع‌تر و ساده‌تر اختراعات مورد نظرمان کمک می‌کند. لذا خلاصه‌ی توصیف را می‌توانیم همان چکیده‌ی پایان‌نامه‌ها و مقالات بدانیم که نیازی به فصل‌بندی و عناوین مختلف ندارد. مطابق آیین‌نامه، این چکیده باید از ۷۰ تا ۲۰۰ کلمه باشد و توضیحات اجمالی در مورد مشکل فنی، راه‌حل پیشنهادی و کاربردهای اصلی اختراع ارائه کند و شامل موضوعاتی مثل مزایا و ارزش‌های اختراع نباشد.

(ضمیمه ۴) نقشه‌ها و نمودارها

۲۱٫ نقشه‌ها و نمودارها برای نمایش فرایندها، قطعات، مجموعه‌های مونتاژی و ارتباط میان اجزا استفاده می‌شوند. در فرایند ثبت اختراع، معمولاً در مورد رعایت استانداردهای بین‌المللی نقشه‌کشی سختگیری نمی‌شود و همین که نقشه‌ها بتوانند منظور را برسانند کافی است. لذا با مهارت متوسط در نقشه‌کشی و استفاده از نرم‌افزارهایی مثل اتوکد، کتیا یا سالیدورک،‌ به سادگی می‌توانید مستندات مورد نیازتان را طراحی کنید. البته در ماده‌ی ۱۵ آیین‌نامه به پاره‌ای از نکات جزئی و ساده اشاره شده که رعایت آن‌ها الزامی است.

۵٫ مشخصات کلّی اظهارنامه (تقاضانامه یا همان فرم اولیه) و ضمائم

۲۲٫ اصولاً هر اظهارنامه باید برای یک اختراع باشد، مثلاً اگر دو اختراع آماده داشته باشیم که یکی در مورد روش تولید نوعی آلیاژ و دیگری دستگاه اندازه‌گیری رطوبت است، نمی‌توانیم برای کم‌تر شدن هزینه‌ها و ساده‌تر شدن کار، هر دوی آن‌ها را در قالب یک اظهارنامه ثبت کنیم.

۲۳٫ نکته‌ی قبلی یک استنثنا دارد. اگر اختراعات ما وابسته باشند و ترکیب‌شان یک اختراع کلّی‌تر را ایجاد کند، می‌توانیم همه‌ی آن‌ها را در قالب یک اظهارنامه بنویسیم. مثلاً شاید یک ال‌سی‌دی جدید اختراع کنیم که سیستم‌های تأمین انرژی و تابش نور آن هم نوآورانه هستند و در این حالت می‌توانیم برای همه‌ی آن‌ها از یک اظهارنامه‌ی کلّی استفاده کنیم.

۲۴٫ اظهارنامه و اسنادی که به آن الصاق می‌شود (ماجرای اسناد را کمی جلوتر توضیح می‌دهیم)، باید به زبان فارسی باشند. اگر همه یا بخشی از اسناد به زبان فارسی نیست، باید ترجمه‌ی عادی آن‌ها را هم ارائه کنیم (نیازی به ترجمه‌ی رسمی نیست). اگر هم ترجمه‌ی کامل این اسناد امکان‌پذیر نباشد، باید خلاصه‌ی آن‌ها به زبان فارسی ارائه شود. مطابق آیین‌نامه، مرجع ثبت می‌تواند در صورت لزوم از متقاضی بخواهد که جای ترجمه‌ی عادی، ترجمه‌ی رسمی اسناد را ارائه کند. همچنین اگر در اسناد، اصطلاحات خاصی به کار رفته است که معادل فارسی ندارد، می‌توانند به همان صورت درج شوند و نیازی به ترجمه‌ی آن‌ها نیست.

۲۵٫ در تنظیم ضمائم اظهارنامه مثل توصیف و ادعانامه و درخواست‌ها، باید ملاحظات ماده‌ی ۱۷ رعایت شود که به دلیل سادگی، نیازی به توضیح اضافه ندارند. توجه کنید که ضمائم مربوط به نقشه‌ها و نمودارها، ملاحظات جداگانه و اختصاصی دارند که در نکته‌ی ۲۱ (ماده‌ی ۱۵ آیین‌نامه) به آن‌ها اشاره شده است و لذا شامل ماده‌ی ۱۷ نمی‌شوند.

۶٫ تاریخ تقاضانامه

۲۶٫ تاریخ تقاضانامه، اهمیت زیادی برای متقاضیان دارد، چون مدت زمان حمایت بیست ساله و مهلت ارفاقی و تاریخ حق تقدم و بسیاری از موضوعات دیگر بر اساس آن تعیین می‌شود. مطابق ماده‌ی ۱۱ قانون، اگر اولاً هویت متقاضیان معلوم باشد و دوماً معلوم باشد که اظهارنامه را برای ثبت اختراع (نه موضوعات دیگری مثل ثبت علامت) ارائه کرده‌اند و سوماً اختراع را اجمالاً توصیف کرده باشند، تاریخ تقاضا را مصادف با تاریخ تسلیم اظهارنامه در نظر می‌گیرند.

۲۷٫ اگر شرایط ماده‌ی ۱۱ رعایت نشده باشد به متقاضی اطلاع می‌دهند که برای تکمیل‌ اظهارنامه اقدام کند. در این حالت متقاضی از زمان ابلاغ تا سی روز فرصت اصلاح اظهارنامه را دارد و هر زمان که اصلاحات کامل شود، تاریخ تقاضانامه از همان روز حساب می‌شود. اگر در مدت سی روز، اصلاحات انجام نشود، اظهارنامه را باطل می‌کنند.  مطابق ماده‌ی ۶ آیین‌نامه، این مهلت برای افراد مقیم در خارج از کشور ۶۰ روز است.

۲۸٫ اگر در اظهارنامه و ضمائم آن به نقشه‌هایی اشاره شده باشد که ضمیمه نشده‌اند، مرجع ثبت به متقاضیان اطلاع‌رسانی می‌کند تا برای ارائه‌ی آن‌ها اقدام کنند. در این حالت اگر متقاضی نقشه‌ها را ارائه کند، تاریخ تقاضانامه را از همان روز حساب می‌کنند. اما اگر نقشه‌ها در مهلت مقرر ارائه نشود، اولاً فرض می‌کنند که نقشه‌ای در کار نیست و بررسی را بدون نقشه‌ها ادامه می‌دهند و دوماً تاریخ تقاضانامه را همان تاریخ دریافت تقاضانامه (نکته‌ی ۲۷) در نظر می‌گیرند.

۷٫ بررسی اختراع

۲۹٫ بررسی دقیق انطباق اظهارنامه با مواد مندرج در قانون و آیین‌نامه (که نکات مهم آن را در این درس بررسی کردیم) از زمانی آغاز می‌شود که تاریخ اظهارنامه (تقاضانامه) درج شده باشد. به عبارتی، اگر تقاضانامه مطابق شرایط ماده‌ی ۱۱ آیین‌نامه (نکته‌ی ۲۶) بوده باشد، به منزله‌ی تأیید آن نیست و صرفاً باعث می‌شود که تاریخ تقاضانامه درج شود.

۳۰٫ بعد از درج تاریخ اظهارنامه (تقاضانامه)، مرحله‌ی بررسی مقدماتی آغاز می‌شود. در این مرحله طی حدأکثر چهار ماه، بررسی می‌کنند که تقاضانامه و ضمائم آن مطابق مقررات تنظیم شده باشد. به عبارت دیگر، در بررسی‌های مقدماتی کاری به ماهیت اختراع و موضوعاتی مثل جدید بودن و ابتکاری بودن و کاربردی بودن آن ندارند، بلکه صرفاً خود اظهارنامه و مدارک را ارزیابی می‌کنند. اگر در این مرحله مشخص شود که اظهارنامه یا ضمائم ناقص هستند یا مطابق مقررات تکمیل نشده‌اند، از متقاضیان برای اصلاح آن دعوت می‌کنند. مهلت اصلاح برای افراد مقیم در کشورمان ۳۰ روز و برای افراد مقیم در خارج از کشور ۶۰ روز است و اگر در این مهلت، اصلاحات انجام نشود، اظهارنامه را باطل می‌کنند.

۳۱٫ اگر در مهلت مقرر، اظهارنامه و ضمائم آن به درستی تنظیم شود، نوبت به بررسی شرایط ماهوی اختراع می‌رسد. در این مرحله، اظهارنامه و ضمائم آن را به مرجعی ارسال می‌کنند که در موضوع اختراع، صاحب‌نظر باشد. مثلاً اختراعی که در حوزه‌ی پزشکی است می‌تواند به یکی از دانشگاه‌های علوم پزشکی ارسال شود و یک دستگاه عمومی (مثل نوع خاصی از لیوان) می‌تواند در اختیار پارک‌های علم و فناوری قرار بگیرد تا جدید بودن و ابتکاری بودن و کاربردی بودن آن را بررسی کنند. این مراجع، علاوه بر این که به اظهارنامه و ضمائم دسترسی دارند، می‌توانند از متقاضی، توضیحات تکمیلی اخذ کنند. ضمناً هزینه‌های بررسی به عهده‌ی خود متقاضیان است که باید ظرف یک ماه پرداخت شود، وگرنه اظهارنامه باطل می‌شود.

۳۲٫ مرجع بررسی تا پنج ماه فرصت دارد که اختراع را بررسی کند و نتیجه را در قالب یک گزارش مستند به مرجع ثبت اعلام کند. اگر در این مدت، مرجع ثبت گزارش مذکور را ارائه ندهد، مرجع ثبت (اداره‌ی ثبت اختراع) تا سه ماه زمان دارد که رأساً بررسی‌های مورد نیاز را انجام دهد و تصمیم نهایی را اتخاذ کند.

۳۳٫ پس از پایان بررسی‌ها و وصول گزارشات، مرجع ثبت در مورد قبول یا رد اظهارنامه تصمیم‌گیری می‌کند. اگر اظهارنامه قبول شود، پروسه‌ی نهایی ثبت اختراع آغاز می‌شود که پیچیدگی خاصی ندارد و شامل مجموعه‌ای از کارهای اداری است. اما در صورت رد شدن، متقاضیان می‌توانند با ارائه‌ی دلایل و مستندات و پرداخت هزینه، به صورت کتبی نسبت به رد اظهارنامه اعتراض کنند. مهلت اعتراض برای متقاضیان داخل کشور ۳۰ روز و برای متقاضیان خارج از کشور ۶۰ روز است.

۸٫ ثبت اختراع و صدور گواهینامه

۳۴٫ اگر اظهارنامه قبول شود، مرجع ثبت کتباً به متقاضی اعلام می‌کند تا هزینه‌های ثبت اختراع و انتشار آگهی را پرداخت کند.

۳۵٫ پس از پرداخت هزینه‌ها، اختراع با درج شماره‌ی ثبت و شماره اظهارنامه و مدت حمایت و سایر مشخصات در دفتر ثبت (یا همان پایگاه اطلاعاتی مرجع ثبت) به عنوان “اختراع ثبت شده” درج می‌شود. به عبارتی از این لحظه، اختراع ثبت شده است.

۳۶٫ پس از ثبت اختراع، باید آگهی آن در روزنامه‌ی رسمی کشور منتشر شود. در آگهی ثبت اختراع، مواردی مثل شماره نامه‌ی اداره ثبت، تاریخ نامه‌ی اداره ثبت، مالک اختراع، آدرس مالک، نام و آدرس مخترعان، نام نمایندگان قانونی، موضوع اختراع، طبقه‌بندی اختراع و مدت حمایت از آن درج می‌شود. پس از انتشار آگهی، عموم افراد می‌توانند آن را در سایت روزنامه رسمی بخوانند.

۳۷٫ در آخر، پس از انتشار آگهی، گواهینامه‌ی اختراع (یا پتنت) صادر می‌شود و صاحبان آن (یا نمایندگان قانونی آن‌ها) می‌توانند برای دریافت آن اقدام کنند.