شما در حال خواندن درس صنعت چیست؟ | تغییرات صنعت از مجموعه مقالات مفاهیم پایه تولید هستید.
به ماجراهای سهام و سود و ضررِ آن کاری نداریم اما حداقل فایده‌اش این است که بسیاری از مردم با مفهوم صنعت آشنا شدند، البته بقیه هم کلمه‌ی صنعت را بارها در روزنامه‌ها و کتب و مقالات و اخبار و رادیو و … دیده‌اند و شنیده‌اند اما گاهی به اشتباه آن را هم‌وزن و هم‌ردیفِ کارخانجات تولیدی می‌دانند.
همان‌طور که بارها گفتیم، دانستنِ بسیاری از تعاریف و مفاهیم، کمکی به تولیدکننده بودن نمی‌کند و در ویکی‌تولید روی مواردی تمرکز می‌کنیم که ضروری هستند؛ مثلاً برای تحلیل محیط کسب‌و‌کار باید صنعت را بشناسیم یا لازمه‌ی استفاده از اعداد مهمی مثلِ متوسط نرخِ بازگشت سرمایه این است که از طبقه‌بندی صنایع آگاه باشیم و به همین علت این مقاله را بررسی صنعت و طبقه‌بندی رایج آن اختصاص دادیم.
برای این‌که مطالعه را با ذهنِ آماده‌تر شروع کنید، از شما دعوت می‌کنیم که با سوالات زیر خود را به چالش بکشید:
– چرا می‌گوییم صنعت محتوا، تبلیغات یا مُد؟
– چند نوع صنعت داریم و چرا طبقه‌بندی می‌شوند؟
– از کجا بدانیم که یک شرکت یا کارخانه در کدام صنعت طبقه‌بندی می‌شود؟
– آیا سکتورهای اقتصادی مثلِ مواد اولیه و ساخت، همان طبقه بندی صنایع هستند؟
صنعت از نگاه پورتر
مایکل پورتر سال‌های زیادی را صرفِ تحلیل صنعت کرد و تکنیک‌ها و نظریات او مثلِ زنجیره‌ی ارزش یا نیروهای رقابتی، کماکان مورد استفاده قرار می‌گیرند و کاملاً سزاوار است که صنعت را از نگاهِ او تعریف کنیم:
صنعت به گروهی از شرکت‌ها گفته می‌شود که خدمات و محصولاتِ آن‌ها تا حد زیادی جایگزین هم هستند و برای مشتریان، نیازهای بنیادینِ یکسانی را برطرف می‌کنند.
در ادامه این تعریف را موشکافی می‌کنیم:
– پورتر یک تعریفِ قدیمی‌تر از صنعت دارد که در آن به جای “شرکت‌ها” از کلمه‌ی رقبا استفاده می‌کند و تحتِ تاثیر نگاهِ رقابتی او به صنعت است، اما با خواندنِ کتاب استراتژی رقابتی متوجه می‌شویم که منظور او از رقبا و شرکت‌ها، تمامِ سازمان‌های فعال در آن حوزه، اعم از تولیدکنندگان، ارائه دهندگان خدمات، بازرگانان و … است.
– در همین تعریف، به اصلی‌ترین معیار طبقه بندی صنابع اشاره شده است؛ گروه‌هایی در یک صنعت مشخص طبقه‌بندی می‌شوند که نیازهای یکسانی را برطرف می‌کنند و محصولاتشان قابلِ جایگزین شدن هستند، مثلاً برای برطرف کردن نیاز به جابجایی می‌توانیم از قطار، هواپیما، اتوبوس، کشتی و … استفاده کنیم (صنعت حمل و نقل) یا برای نیاز به آگاهی، می‌توانیم از مجلات چاپی یا شبکه‌ها، وبسایت‌ها و صفحاتِ اجتماعی استفاده کنیم (صنعت رسانه).
طبقه بندی گروههای مختلف صنعت
برای آن‌که بدانیم یک کسب‌و‌کار در کدام صنعت فعالیت می‌کند باید به فهرست‌های طبقه بندی صنایع مراجعه کنیم، اما انواع مختلفی از این فهرست وجود دارد که مبتنی بر استانداردهای مختلف هستند و چند نمونه از رایج‌ترینِ آن‌ها عبارتند از:
استاندارد ISIC یا International Standard Industrial Classification
استاندارد NACE یا Statistical Classification of Economic Activities
استاندارد NAICS یا North American Industry Classification System
استاندارد SIC یا Standard Industrial Classification
گروه بندی صنایع بر اساس استاندارد آیسیک (ISIC)
در ایران برای طبقه بندی صنایع از استاندارد ISIC (آیسیک) استفاده می‌شود که در صورت تمایل می‌توانید نسخه چهارم آیسیک به زبان انگلیسی را از لینک زیر دانلود کنید:
https://unstats.un.org/unsd/publication/seriesM/seriesm_4rev4e.pdf
سایت آمار ایران هم نسخه‌ی فارسی این استاندارد را ارائه کرده است که می‌توانید از لینک زیر دانلود کنید:
https://www.amar.org.ir/Portals/0/faradade/tabaghebandi/ISIC.4_2008_translation.pdf
در استاندارد آیسیک، محصولات و خدمات مختلف مشخص شده است و فعالیت‌هایی که برای عرضه‌ی آن‌ها انجام می‌شود در قالب صنایع مختلف طبقه‌بندی می‌شوند، در تصویر زیر طبقه بندی صنایع بر اساس نسخه‌ی چهارم این استاندارد را مشاهده می‌کنید:
سازمان‌های کنگلومرا یا چندخوشه‌ای
بعضی شرکت‌های در چند صنعت مختلف کار می‌کنند که به آن‌ها کنگلومریت (Conglomerate) یا خوشه‌ای گفته می‌شود، مثلاً سامسونگ علاوه بر لوازم الکتریکی در حوزه‌ی کشتی‌سازی هم فعالیت می‌کند و در این حالت، یک شرکت مادر به چند زیر مجموعه تقسیم شده است که همگی از ساختار یکسانی پیروی می‌کنند.
گاهی یک سازمان علاوه بر فعالیت‌های اصلی، به کارهای فرعی نیز مشغول است که سهم ناچیزی دارند و در این حالت خوشه‌ای نیستند، مثلاً یک کارخانه فعال در حوزه‌ی لوازم خانگی برای محصولاتِ خود یک خطّ بسته‌بندی تهیه می‌کند و در دوره‌ی کاهش تقاضا، با توجه به ظرفیتِ بالای آن تصمیم می‌گیرد که به چند شرکت دیگر هم خدمات بسته‌بندی ارائه کند و در این حالت، بخشی از صنعت بسته‌بندی محسوب نمی‌شود.
تفاوت سکتورهای اقتصادی و صنعت
گاهی گفته می‌شود که یک صنعت در سکتور اول اقتصادی قرار گرفته است و این‌طور به نظر می‌رسد که نوعِ دیگری از دسته‌بندی وجود دارد که منطبق بر استانداردهایی مثل آیسیک نیست، بلکه نشان می‌دهد که فعالیت‌های آن صنعت به کدام سکتور اقتصادی تعلق دارد.
اما منظور از سکتور اقتصادی چیست؟ در علم اقتصاد نظریه‌ای به نام مدل سه‌بخشی (Three-Sector Model) وجود دارد که بر اساس آن تمام فعالیت‌های اقتصادی کشور به سه بخش یا سکتور تقسیم می‌شوند و در ادامه با این سکتورها آشنا می‌شوید:
فعالیت‌های اقتصادی، مجموعه اقداماتی هستند که برای کسب درآمد انجام می‌شوند.
سکتور اول: مواد خام
primary sector: Raw Material
فعالیت‌های اقتصادی مثلِ استخراج سنگِ آهن و ذغال سنگ از معادن، قطع درختان برای تامینِ چوب، ماهی‌گیری، شکار حیوانات برای تامینِ غذا، کاشت و برداشت میوه و کشاورزی و … که برای استخراج مواد اولیه هستند در سکتور اول اقتصاد طبقه‌بندی می‌شوند.
فعالیت‌های صنعت کشاورزی، جنگل‌داری، معادن و … مربوط به سکتور اول اقتصاد هستند.
سکتور دوم: ساخت
Secondary sector: Manufacturing
تمام فعالیت‌های مربوط به ساخت محصول (Manufacturing) به این سکتور تعلق دارند. در درسِ تولید چیست؟ مفاهیم تولید (Production) و ساختن (Manufacturing) را بررسی کردیم که خواندن آن به درک سکتور دوم کمک می‌کند؛ اما اگر فرصت کافی ندارید به تعریف یک خطی آن کفایت کنید:
ساختن (Manufacturing) به معنای ایجاد محصولات فیزیکی با کمک نیروی انسان یا ماشین‌آلات است.
پس فعالیت‌های صنایع خودروسازی، هوایی، ساختمانی، لوازم خانگی و … در سکتور دوم (سکتور ساخت) طبقه‌بندی می‌شوند و به آن‌ها صنعت ساخت هم می‌گویند.
سکتور سوم: خدمات
Tertiary sector: Services
کارهای خدماتی مانند خرده‌فروشی، آموزش، اسکان، ارائه‌ی راهکارهای مالی و … و صنایعی مثلِ خرده‌فروشی، آموزش، مالی و … در سکتور سوم طبقه‌بندی می‌شوند.
به مرور زمان، با پیچیده‌تر شدن فعالیتِ کسب‌و‌کارها، دو سکتور دیگر به مدل سه بخشی اضافه شد که در ادامه بررسی می‌کنیم.
سکتور چهارم: خدمات مبتنی بر اطلاعات
Quaternary Sector: Information Services
فعالیت‌های این سکتور از جنس پژوهشی و علمی، یا انتقال دانش و با هدف رشد و توسعه هستند و شامل تحقیقات علمی، آموزش، مشاوره، مدیریت اطلاعات و برنامه‌ریزی مالی می‌شوند؛ مثلاً شرکت‌هایی که به دنبال فناوری‌های جدید هستند یا شرکت‌های توسعه‌ی نرم‌افزار، پزشکان متخصص، مشاوران مالیاتی، مدارس و آموزشگاه‌ها و … در این سکتور فعالیت می‌کنند.
سکتور پنجم: خدماتِ انسانی
Quinary Sector: Human Services
پنجمین سکتور اقتصادی به خدمات انسانی و فعالیت‌های فردی اختصاص دارد؛ مثلاً فعالیت‌های افراد رده بالای دولتی، دانشمندان، اساتید برجسته دانشگاه ، نفرات تاثیرگذار حوزه‌های پزشکی یا رسانه و …که تاثیراتِ بزرگی در جوامع و کشورها دارد، یا خدماتی که به‌واسطه‌ی پلیس‌ها، آتش‌نشان‌ها و … ارائه می‌شود.
