شما در حال خواندن درس اختراعات قابل ثبت در ایران (شرایط ثبت اختراع) از مجموعه‌ی مالکیت فکری هستید.
در درس‌های گذشته به تعدادی از شرایط ثبت اختراع اشاره کردیم، مثلاً گفتیم که در کشورمان، اختراعات الزاماً فرایند یا فرآورده هستند و به شرطی برای آنها گواهینامه صادر می‌شود که افشا شده باشند. این نکات، تنها بخش کوچکی از شرایط مورد نیاز برای اختراعات قابل ثبت را نمایش می‌دهند و مواردی دیگری هم باید لحاظ شود که آنها را به صورت یکپارچه در این درس بررسی می‌کنیم.
پیش از آغاز مطالعه به این نکته توجه کنید که شاید مطالب این درس با اطلاعات قبلی شما مغایرت داشته باشد. همانطور که در درس مفهوم مالکیت فکری اشاره کردیم، مقررات مالکیت فکری کشورها متفاوت است و یک اختراع می‌تواند در کشوری قابل ثبت و در سایر کشورها غیر قابل ثبت باشد. در این میان، بسیاری از نکات و توضیحاتی که به افراد داده می‌شود از مقالات و کتاب‌های خارجی ترجمه شده‌اند که با مقررات کشورمان همخوانی ندارد، لذا فراموش نکنید که وقتی از اختراعات قابل ثبت صحبت می‌کنیم، در قدم اول باید کشور مورد نظر تعیین شود و مقررات همان کشور مبنا قرار بگیرد. در این درس، تمرکزمان روی مقررات ایران است.
تقسیم‌بندی شرایط ثبت اختراع به ماهوی و شکلی
شرایط ثبت اختراع را می‌توانیم به دو دسته‌ی کلی تقسیم کنیم. دسته‌ی اول شروطی مثل جدید بودن، داشتن گام ابتکاری و کاربرد صنعتی هستند که اگر وجود داشته باشند، اختراع قابل ثبت است. دسته‌ی دوم شرایطی مثل تهیه‌ی اظهارنامه‌ی مناسب، ضمیمه کردن مدارک و پرداخت هزینه‌ها هستند که تحقق آنها برای تکمیل رویه‌ی ثبت و صدور گواهینامه (پتنت) ضروری است. به عبارت دیگر، برای این که چیزی را به عنوان اختراع ثبت کنیم، باید شرایط دسته‌ی اول وجود داشته باشد که اصطلاحاً شرایط ماهوی نامیده می‌شوند. در صورت محقق بودن شرایط ماهوی، برای ثبت اختراع و دریافت گواهینامه باید شرایط دیگری رعایت شده باشد که اصطلاحاً شرایط شکلی نامیده می‌شوند. در این درس تمرکزمان روی شرایط ماهوی (دسته‌ی اول) است و دسته‌ی دوم را در درس فرایند ثبت اختراع بررسی می‌کنیم.
ویژگی‌های اختراعات قابل ثبت
در نمودار زیر سؤالاتی طرح شده است که با کمک آنها می‌توانید با بررسی شرایط ماهوی، اختراعات قابل ثبت را شناسایی کنید. ترتیب سؤالات مهم نیست و بر اساس چیدمان مطالب درس انتخاب شده‌اند، اما نحوه‌ی پاسخگویی به آنها اهمیت زیادی دارد و باید تا حدّ امکان دقیق باشد. در ادامه‌ی درس، توضیحاتی ارائه می‌دهیم که برای پاسخ به سؤالات ضروری است.
در این قسمت، بلوک‌ها و سؤالات نمودار را به ترتیب بررسی می‌کنیم. با این که بخشی از موضوعات به صورت پراکنده در درس‌های قبلی آمده است، از تکرار هیچ نکته‌ی مهمی پرهیز نمی‌کنیم تا به صورت یکپارچه، تمام اطلاعات مورد نیاز برای استفاده از نمودار بالا را در اختیار داشته باشید.
۱٫ الزام فرآورده یا فرایند بودن موضوع اختراع
همانطور که قبلاً گفتیم (مشاهده‌ی درس مفهوم اختراع و گواهی ثبت اختراع) در کشورمان، اختراعات قابل ثبت به فرآورده‌ها و فرایندها محدود می‌شوند و مستند حرف‌مان، ماده‌ی زیر است:
فرآورده، همان محصول است با این شرط که توسط نیرو یا تلاش انسان تولید شده باشد (در درس تولید چیست، توضیح دادیم که چنین تولیدی اصطلاحاً ساخت یا Manufacturing نامیده می‌شود) و فرایند، مراحل و اقداماتی است که برای ایجاد یک محصول (فرآورده) انجام می‌شود. مثلاً دستگاه مته، خودکار، پارچ آب، خودرو، تلفن همراه و آلیاژ آلومینیوم ۵۰۵۲ فرآورده هستند، اما مجموعه اقداماتی که مطابق یک رویه‌ی مشخص برای تولید آلیاژ آلومینیوم ۵۰۵۲ انجام می‌شود، فرایند است. موضوعاتی مثل فیلمنامه‌ها، قطعات موسیقی، کتاب‌های آموزشی، فیلم و امثالهم جزء فرآورده‌ها و فرایندها محسوب نمی‌شوند و لذا اختراع محسوب نمی‌شوند.
۲٫ استثنائات ماده‌ی چهار برای اختراعات قابل ثبت
در نمودار، پنج سوال در جعبه‌ی دوم طرح شده است که منبع همه‌ی آنها، ماده‌ی چهار قانون است. در این ماده، اختراعات غیرقابل ثبت در چند بند فهرست شده‌اند.
در ادامه بندهای ماده‌ی چهار را بررسی می‌کنیم، به استثنای بند هــ که مفصل است و آن را جداگانه با عنوان “شرط جدید بودن اختراع” بررسی خواهیم کرد. (شرط جدید بودن را در همین درس بررسی می‌کنیم)
بند الف- کشفیات، نظریه‌های علمی، روشهای ریاضی و آثار هنری
موضوعاتی که در بند الف به آنها اشاره شده است را نمی‌توانیم به عنوان اختراع ثبت کنیم. هر چند که حتی اگر بند الف وجود نداشت، باز هم کشفیات و نظریه‌های علمی و روشهای ریاضی و آثار هنری جزء اختراعات قابل ثبت به حساب نمی‌آمدند، چون فرآورده یا فرایند نیستند. در ادامه، برای هر یک از مواردی که در بند الف آمده است، به چند مثال اشاره می‌کنیم.
کشفیات: مثل جاذبه و سایر نیروهای موجود در طبیعت، قاره‌ی آمریکا، عناصر شیمیایی، موجودات، سیاره‌ها، روابط میان پدیده‌های فیزیکی و هر آن چیزی که از قبل در طبیعت وجود داشته است و توسط انسان‌ها شناسایی می‌شود. کسی نمی‌تواند این موارد را به عنوان اختراع ثبت کند و مانع از استفاده‌ی دیگران شود، چرا که از قبل در طبیعت وجود داشته‌اند و به عموم افراد تعلق دارند. از سوی دیگر بدیهی است که این موارد فرآورده و فرایند به حساب نمی‌آیند، چون اولاً به واسطه‌ی نیروی انسان ایجاد نشده‌اند (پس فرآورده نیستند) و دوماً راه و روش ایجاد فرآورده‌ها را نشان نمی‌دهند (هر چند شاید به صورت غیرمستقیم از آنها در فرآورده‌ها استفاده شود، اما به هر حال فرایند محسوب نمی‌شوند).
نظریه‌های علمی: مثل نظریات سیر تکاملی داروین، فرافکنی فروید، نسبیت انیشتین یا نظریه‌ی کوانتوم. به صورت کلّی یک نظریه، با این که دستاورد فکری است، اما فرایند یا فرآورده محسوب نمی‌شود و قابل ثبت نبودن آن آشکار است.
روشهای ریاضی: مثل الگوریتم‌های بهینه‌سازی، روشهای آماری، پیدا کردن جواب مسائل مشهور و حل نشده‌ی ریاضی، تکنیک‌های جدید برای حل معادلات مهندسی، روشهای مدل‌سازی یا تجزیه و تحلیل سیستم‌های عددی. بسیاری از تکنیک‌های ریاضی از جنس فرایند هستند، اما فرایندی اختراع محسوب می‌شود که مستقیماً برای ایجاد یک فرآورده باشد، نه جواب یک مسأله.
آثار هنری: مثل عکس، نقاشی، خوشنویسی، مجسمه، قطعات موسیقی، فیلم، تئاتر یا فایل‌های صوتی.
بند ب- طرحها و قواعد یا روشهای انجام کار تجاری و سایر فعالیتهای ذهنی و اجتماعی
مطابق این بند، مواردی مثل برنامه‌های بازاریابی، استانداردهای مدیریتی، مدل‌های کسب‌وکار، برنامه‌های آموزشی، بازی‌های فکری، تکنیک‌های یادگیری، نرم‌افزارهای آموزشی، رویه‌های مدیریتی، شبکه‌های اجتماعی، اصول مذاکره، روشهای درآمدزایی دیجی‌کالا و تخفیفان و اسنپ، اصول مدیریتی جف بزوس در آمازون یا استانداردهای ملی ایران، نمی‌توانند به عنوان اختراع ثبت شوند.
بند ج- روشهای تشخیص و معالجه‌ی بیماری انسان یا حیوان
مطابق این بند، روش تشخیص بیماری‌هایی که مربوط به انسان یا حیوان است، یا روش درمان آنها نمی‌توانند به عنوان اختراع ثبت شوند، چرا که اگر این محدودیت قانونی وجود نداشت، استفاده از روشهای تشخیص و معالجه در انحصار صاحبانشان قرار می‌گرفت و سلامت بیماران تهدید می‌شد. البته به جز این استدلال، روشهای درمان فرایندی برای ایجاد فرآورده محسوب نمی‌شوند و لذا با شرط مندرج در ماده‌ی یک تعارض دارند.
قانون‌گذار در ادامه‌ی این بند اضافه کرده است که این شرط “شامل فرآورده‌های منطبق با تعریف اختراع و مورد استفاده در روشهای مزبور نمی‌شود”. این توضیح اضافه و بدیهی است و صرفاً تأکید می‌کند اگر محصولی مثل یک دارو، وسیله یا ابزار با هدف تشخیص و معالجه‌ی بیماری‌های انسان یا حیوان ساخته شود، می‌تواند در زمره‌ی اختراعات قابل ثبت باشد. (این موارد روش درمان نیستند، بلکه فرآورده‌هایی هستند که برای درمان استفاده می‌شوند و لذا بند ج در مورد آنها صادق نیست).
بند د- منابع ژنتیک و اجزاء ژنتیک تشکیل دهنده آنها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آنها
این بند از ماده‌ی چهار کاملاً جنبه‌ی تخصصی دارد و در این راهنما نمی‌توانیم وارد جزئیات شویم، اما به پاره‌ای از کلیات اشاره می‌کنیم. سال‌ها است که با کمک علم ژنتیک، یک یا چند ژن خاص از موجودات زنده (مثل گیاهان و حیوانات) را دستکاری می‌کنند تا ویژگی‌های آن موجود تغییر کند و به نسل‌های بعدی آن منتقل شود. مثلاً دو درخت را ترکیب می‌کنند یا بوی پیاز را از بین می‌برند یا عمر یک گیاه را افزایش می‌دهند و نمونه‌های دیگری که در پزشکی، صنایع غذایی، کشاورزی، دامپروری و داروسازی مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این مقدمه‌ی اجمالی، می‌توانیم منظور از منابع ژنتیکی را درک کنیم. این منابع، بخشی از موجودات زنده هستند که از خاصیت توارث برخوردارند و برای دست‌کاری‌های ژنتیکی (و البته موضوعات دیگر) به کار می‌روند. مطابق بند د، این منابع و اجزاء ژنتیکی تشکیل دهنده‌ی آنها و فرایندهای بیولوژیک تولیدشان را نمی‌توانیم به عنوان اختراع ثبت کنیم.
در این میان، سؤالی قابل طرح است که آیا منظور از بند د، فقط منابع ژنتیکی طبیعی (که دستکاری نشده‌اند) و فرایندهای بیولوژیکی طبیعی است یا منابع و فرایندهای مصنوعی را هم شامل می‌شود؟ مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۳۹۱ به این سؤال پاسخ داده است که منظور فقط منابع ژنتیکی و فرایندهای بیولوژیکی طبیعی است و اگر این منابع یا فرایندها، دستکاری شده (حاصل فعالیتهای انسان) باشد، می‌تواند به عنوان اختراع ثبت شود.
در این حالت، بند د نکته‌ی جدیدی را به ماده‌ی چهار اضافه نمی‌کند، چرا که شناسایی منابع طبیعی ژنتیک نوعی اکتشاف است و مطابق بند الف، اکتشافات را نمی‌توانیم به عنوان اختراع ثبت کنیم. اما به هر حال، نظر مجلس این بوده است که بند د فقط برای ثبت منابع و فرایندهای طبیعی (به عنوان اختراع) محدودیت ایجاد می‌کند.
بند ه – آن چه قبلاً در فنون و صنایع پیش‌بینی شده باشد
این بند از ماده‌ی چهار بسیار مهم است و توضیحات مفصلی دارد که در همین درس با عنوان “ضرورت جدید بودن اختراع” بررسی می‌کنیم و فعلاً نیازی به بررسی آن نیست. این موضوع در نمودار هم رعایت شده است و جدید بودن در باکس سوم ارزیابی می‌شود.
بند و – اختراعاتی که بهره‌برداری از آنها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق‌حسنه باشد.
هر چیزی که بهره‌برداری از آن با موازین شرعی، نظم عمومی و اخلاق حسنه در تعارض باشد، قابل ثبت نیست. این سه عنوان، بار معنایی عمیقی در دنیای حقوق دارند و درک‌شان برای غیرحقوقی‌ها دشوار است، لذا به صورت کلّی نکات زیر را در نظر داشته باشید:
وقتی می‌گوییم چیزی نباید مخالف موازین شرعی باشد، یعنی احکام شرعی را نقض نکند. شناسایی این احکام، کار مجتهدین است و خودمان نمی‌توانیم حکم صادر کنیم، اما موافقت یا مخالفتِ بهره‌برداری از اختراع‌مان با موازین شرعی معمولاً دشوار نیست. مثلاً می‌دانیم که قمار با موازین شرعی تعارض دارد و اگر دستگاهی اختراع کنیم که اختصاصاً برای قمارخانه‌ها مفید است، بهره‌برداری از آن با موازین شرعی تعارض دارد.
مفهوم اخلاق حسنه کلّی به نظر می‌رسد و در نگاه اول نمی‌توانیم معیارهای دقیقی برای آن پیدا کنیم. از نظر دکتر کاتوزیان که یکی از صاحب‌نظران مسلّم حقوق مدنی هستند، اخلاق حسنه، منش و کردار محسنین و پرهیزکاران جامعه است. به عبارتی، کاری که پرهیزکاران و محسنین از انجام آن خودداری می‌کنند، خلافِ اخلاق حسنه است. به عنوان مثال، دستگاهی که اختصاصاً برای نگهداری از سگ تزئینی در آپارتمان ساخته می‌شود، ممکن است خلاف اخلاق حسنه تشخیص داده شود. (این مورد صرفاً جنبه‌ی مثال دارد)
نظم عمومی، تعریف شفاف و دقیقی ندارد و بهتر است با کمی ساده‌سازی، آن را مترادف با منافع عمومی جامعه و نظامات اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و امثالهم در نظر بگیریم و لذا اختراعی که با این موضوعات در تعارض باشد، قابل ثبت نیست. به عنوان مثال، بهره‌برداری از دستگاهی که فکر افراد را بخواند، مشکلات زیادی در روابط شخصی افراد ایجاد می‌کند و با نظم عمومی در تعارض است.
اگر در تفکیک میان اخلاق حسنه با نظم عمومی دچار ابهام شده‌اید، نگران نباشید. اخلاق حسنه، جزئی از نظم عمومی است و چیزی که با آن تعارض داشته باشد، با نظم عمومی هم تعارض دارد.
۳- شروط جدید بودن و برخورداری از گام ابتکاری و کاربرد صنعتی
در اکثر کشورها، سه ویژگی جدید بودن و برخورداری از گام ابتکاری و داشتن کاربرد صنعتی، مهم‌ترین شرایط ثبت اختراع هستند و به عبارت دیگر، اختراعات قابل ثبت باید جدید و مبتکرانه و کاربرده باشند. به عنوان تعاریف اولیه و نه چندان دقیق:
جدید بودن یعنی جنبه‌های نوآورانه‌ی اختراع قبلاً افشا نشده باشد.
ابتکاری بودن یعنی اختراع بر پایه‌ی بدیهیات نباشد و نسبت به صنعت فعلی، یک گام مثبت به حساب بیاید.
داشتن کاربرد صنعتی، یعنی اختراع در یکی از رشته‌های صنعت واقعاً کارایی داشته باشد.
در ادامه هر یک از این سه شرط را جداگانه بررسی می‌کنیم.
۱٫ ضرورت جدید بودن اختراع
ابتدا شرط جدید بودن اختراع را با زبان حقوق تشریح می‌کنیم که مستندان قانونی آن را بدانید و سپس همه چیز را به زبان ساده بازنویسی خواهیم کرد. همانطور که گفتیم، شرط “جدید بودن” منحصر به ایران نیست و در عموم کشورها، یکی از شروط ماهوی ثبت اختراع است. در کشور ما هم مطابق ماده‌ی یک، چیزی را اختراع می‌دانیم که “برای اولین بار ارائه شده باشد” و مطابق بند هــ از ماده‌ی چهار، اگر چیزی “قبلاً در فنون و صنایع پیش‌بینی شده باشد” نمی‌تواند به عنوان اختراع ثبت شود. در همین بنــد توضیح داده می‌شود که فن یا صنعت، چیزی است که در نقطه‌ای از جهان به هر طریقی افشا شده باشد.
از توضیحات بالا مشخص است که معیار جدید بودن اختراع، این است که قبلاً به هیچ روشی و در هیچ کجای دنیا افشا نشده باشد. این نتیجه‌گیری به یکی از پرتکرارترین سؤالات این حوزه پاسخ می‌دهد: آیا برای ثبت یک اختراع، جدید بودن آن در یک منطقه‌ی جغرافیایی مشخص (مثل استان تهران، یا کشور ایران) کافی است یا باید در تمام جهان جدید باشد؟ در قانون ایران (مطابق ماده‌ی چهار)، حالت دوم مبنای عمل است و وقتی اختراعی را جدید می‌نامیم، یعنی در همه‌ی کشورهای دنیا جدید است و اطلاعات نوآورانه‌ی آن، به هیچ طریقی و در هیچ کجای دنیا افشا نشده است. مثلاً اگر محصولی در ایران جدید باشد اما نمونه‌های مشابه آن در یوگسلاوی تولید شود، تقاضانامه‌ی ثبت آن به دلیل جدید نبودن رد می‌شود. همچنین فرض کنید، دستگاهی ساخته‌ایم که آهن را به مس تبدیل می‌کند. اگر در هر کجای دنیا، قبلاً مقاله‌ای در مورد طرز کار دستگاه منتشر شده باشد، یا صحبتی در مورد آن کرده باشند، یا مشابه این دستگاه به صورت علنی توسط یک کارخانه مورد استفاده قرار گرفته شده باشد، همه‌ی این‌ها افشا به حساب می‌آیند و مانع ثبت می‌شوند. البته باید به دو نکته‌ی مهم توجه کنید:
اولاً همانطور که قانون‌گذار گفته است، اطلاعات باید به صورت عمومی افشا شده باشد، مثلاً این که دکتر احمدی قبلاً اطلاعات مربوطه را در واتس‌اپ برای دکتر باقری ارسال کرده باشد، جنبه‌ی خصوصی دارد و جدید بودن اختراع را خدشه‌دار نمی‌کند. اما اگر همین چت به صورت عمومی در روزنامه‌ها چاپ شود، جنبه‌ی عمومی دارد و مانع از ثبت اختراع می‌شود.
دوماً افشای اطلاعات مبهم و ناقص و اشتباه، مانع از ثبت اختراع و تحقق شرط جدید بودن نمی‌شود. اطلاعات افشا شده باید در حدی باشند که اگر یک نفر با مهارت‌های متوسط (در حوزه‌ی تخصصی مربوطه) به آنها دسترسی داشت، بتواند محصول یا فرایندی مشابه اختراع ادعا شده ایجاد کند. (نکته دوم را از این مقاله برداشتیم)
حق تقدم به عنوان یکی از استثنائات شرط جدید بودن
فرض کنید بخواهیم یک اختراع را در ایران و ایتالیا و فرانسه ثبت کنیم. همانطور که گفتیم، برای تکمیل رویه‌ی ثبت اختراع و صدور گواهینامه باید اطلاعات آن افشا شود و از سوی دیگر، فقط اختراعاتی، جدید و قابل ثبت هستند که قبلاً افشا نشده باشند. با این اوصاف اگر ابتدا اختراع‌مان را در ایتالیا ثبت کنیم، دیگر در ایران و فرانسه جدید محسوب نمی‌شود و قابل ثبت نیست.
برای حلّ این مسأله، راهکاری به نام حق تقدم (Right of priority) در کنوانسیون پاریس (ماده‌ی ۴) پیشنهاد شده است. کشورهای زیادی از جمله ایران به این کنوانسیون ملحق شده‌اند. مطابق ماده‌ی چهار کنوانسیون، اگر شخص یا اشخاصی در یکی از کشورهای عضو کنوانسیون، اظهارنامه‌ی ثبت اختراع خود را به درستی تنظیم و تسلیم کرده باشد، تا دوازده ماه از حق تقدم یا امتیازات زیر برخوردار می‌شوند:
اولاً اگر اختراع‌شان در جریان تسلیم اولین اظهارنامه (مثلاً تقاضا در ایتالیا)، یا تسلیم اظهارنامه‌های دیگر (مثلاً در فرانسه) یا سایر اعمالی که در این دوازده ماه انجام می‌شود (مخصوصاً آن‌هایی که برای ثبت اختراع در کشورهای دیگر هستند) افشا شود، سایر کشورهای عضو کنوانسیون (مثل ایران) نمی‌توانند با استناد به این موارد، جدید بودن اختراع را مردود اعلام کنند.
دوماً اگر دیگران بخواهند همان اختراع را در یکی دیگر از کشورهای عضو (مثل ایران) ثبت کنند، درخواست‌شان رد می‌شود، چون قبلاً برای ثبت این اختراع اقدام شده است و متقاضیانی که زودتر اقدام کردهو حق تقدم گرفته‌اند باید در اولویت قرار بگیرند.
در تکمیل توضیحات‌مان به نکات زیر توجه کنید:
اصولاً خود اشخاص تعیین می‌کنند که در کدام کشورهای عضو حق تقدم داشته باشند، مثلاً در مثال قبل (ثبت اختراع در ایران و فرانسه و ایتالیا) اگر اولین اظهارنامه در ایران تسلیم می‌شود، باید به موازات آن از مراجع ایرانی برای داشتن حق تقدم در فرانسه و ایتالیا هم درخواست کنیم تا هماهنگی‌های لازم صورت بگیرد.
مطابق بخش سوم از ماده‌ی چهار کنوانسیون، روز تسلیم تقاضانامه جزء بازه‌ی دوازده ماهه محسوب نمی‌شود و این مهلت را باید از فردای روز تسلیم محاسبه کنیم. اگر آخرین روز این مهلت با تعطیلی مصادف شود، اولین روز کاری بعد از آن را جایگزین می‌کنیم، مثلاً اگر پایان دوازده ما با اولین روز تعطیلات عید مصادف شود، مهلت تا پایان اولین روز کاری تمدید خواهد شد.
شروع بازه‌ی دوازده ماهه از زمان تسلیم اولین تقاضانامه است و درخواست‌های بعدی باعث تمدید این بازه‌ی زمانی نمی‌شود. البته اگر اظهارنامه‌ی اول رد شود یا نیمه‌کاره بماند و هیچ اثری بر جای نداشته باشد، بازه‌ی دوازده ماهه بر اساس اظهارنامه‌ی جدید تعیین می‌شود. (این نکته جزئیات بیشتری دارد که برای مطالعه‌ی آنها می‌توانید به بخش سوم از ماده‌ی چهار کنوانسیون پاریس مراجعه کنید)
مهلت ارفاقی برای چشم‌پوشی از افشای اختراع
مطابق شرط جدید بودن، اختراع نباید تا زمان ارسال تقاضانامه (درخواست برای ثبت شدن اختراع) افشا شده باشد. این وضعیت محدودیت‌ها و خطرات زیادی ایجاد کند که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم:
۱- ممکن است سال‌ها برای یک اختراع زحمت کشیده باشیم، اما پیش از تسلیم تقاضانامه، یکی از همکاران یا دوستان‌مان اطلاعات کلیدی آن را در قالب یک مصاحبه، مقاله یا حتی یادداشت اینترنتی افشا کند و زحمات‌مان بی‌نتیجه بماند. حتی گاهی ممکن است اطلاعات محرمانه‌ی یک شرکت دانش‌بنیان توسط هکرها سرقت شود و دستاوردهایشان بدون آن که ثبت شده باشد، در اختیار دیگران قرار بگیرد.
۲- خیلی وقت‌ها برای ایجاد یک محصول یا فرایند خلاقانه به همکاری دیگران نیاز است، اما این نگرانی وجود دارد که اطلاعات محرمانه‌ی پروژه توسط آنها افشا شود. در این موارد، معمولاً از قراردادهای حفظ محرمانگی استفاده می‌شود که برای اثبات و جبران خسارت مفید هستند، اما در صورت افشا شدن اطلاعات، کمکی به ثبت اختراع نمی‌کنند و ارتباطی با آن ندارند.
۳- حضور در بعضی نمایشگاه‌ها، فرصت فوق‌العادی برای عرض اندام و جذب مشتریان است و صاحبان نوآوری، علاقه‌ی زیادی به مشارکت در آنها و ارائه‌ی آخرین دستاوردهایشان دارند، علی‌الخصوص که رویدادهای مهم معمولاً با فواصل زمانی زیادی برگزار می‌شوند. با این حال، نگرانی از افشای اطلاعات و محروم ماندن از ثبت اختراع، باعث می‌شود که بسیاری از دستاوردها ارائه نشود و صاحبان آنها از حضور مؤثر در رویدادها خودداری کنند.
برای پیشگیری از چنین مشکلاتی، بسیاری از کشورها برای صاحبان نوآوری، مهلت ارفاقی در نظر می‌گیرند، به این معنا که اگر اختراع‌شان در یک بازه‌ی زمانی مشخص (مثلاً شش ماه) و به دلایل مشخص (مثل شرکت در نمایشگاه) قبل از تسلیم تقاضانامه افشا شده باشد، آن را نادیده می‌گیرند و جدید بودن اختراع را زیر سؤال نمی‌برند.
در ایران، مهلت ارفاقی در دو صورت به متقاضیان تعلق می‌گیرد (مطابق ماده‌ی ۲۶ آیین‌نامه‌ی قانون ثبت اختراعات):
۱- اختراع در نتیجه‌ی سوء استفاده‌ی شخص ثالث از حق متقاضی یا مالک قبلی افشا شده باشد.
۲- اختراع در نتیجه‌ی شرکت در یک نمایشگاه رسمی افشا شده باشد.
منظور از رسمی بودن نمایشگاه این است که اگر داخلی هستند، توسط دولت یا ادارات ذی‌صلاح برگزار شده باشند و اگر خارجی هستند، اولاً توسط دولت یا اشخاص ذی‌صلاح و دوماً یک کشور عضو کنوانسیون پاریس و سوماً به صورت بین‌المللی برگزار شده باشند.
همچنین مهلت ارفاقی در ایران شش ماهه است، که به یکی از دو صورت زیر محاسبه می‌شود:
اگر از قبل حق تقدم نداشته باشیم (اختراع برای اولین بار در ایران ثبت شود)، مهلت ارفاقی را از شش ماه پیش از تسلیم تقاضانامه حساب می‌کنند. مثلاً اگر اطلاعات یک فرایند یا فرآورده‌ی نوآورانه دقیقاً پنج ماه پیش افشا شده باشد (به یکی از دو روشی که اشاره کردیم)، تا یک ماه دیگر فرصت داریم که اختراع را ثبت کنیم تا از مهلت شش ماهه جا نمانیم و اختراع را با ارفاق، جدید حساب کنند.
اگر حق تقدم داشته باشیم (تقاضانامه را قبلاً به یکی دیگر از کشورهای عضو کنوانسیون تسلیم کرده باشیم)، مهلت ارفاقی از شش ماه پیش از حق تقدم شروع می‌شود. مثلاً فرض کنید که اختراع‌مان پنج ماه پیش در توکیو افشا شده باشد و امروز اظهارنامه‌ی آن را در ایتالیا تسلیم کنیم و برای ایران حق تقدم بگیریم. اگر طی دوازده ماه آینده (مثلاً ده ماهِ دیگر) برای ثبت این اختراع در ایران تقاضانامه ارسال کنیم، ماجرای افشای توکیو را نادیده می‌گیرند چون در مهلت ارفاقی بوده است.
۲٫ شرط برخورداری از گام ابتکاری
در مقررات کشورمان، شرط جدید بودن اختراعات را می‌توانیم به وضوح در ماده‌ی دو مشاهده کنیم:
هر اختراع به یک یا چند حوزه‌ی تخصصی مربوط می‌شود، مثلاً فرایند ایجاد یک آلیاژ جدید آلومینیوم در حوزه‌ی تخصصی مهندسان مواد و تیغه‌ی جدید تراشکاری در حوزه‌ی تخصصی تراشکاران است. وقتی می‌گوییم اختراع باید دارای گام ابتکاری باشد، یعنی اگر شخصی در حوزه‌ی تخصصی اختراع به اندازه‌ی متوسط مهارت داشته باشد، با بررسی آن تأکید کند که بر اساس بدیهیات نیست و نسبت به دانش موجود، گامی رو به جلو محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، تغییرات پیش و پا افتاده در فرایندها و فرآورده‌ها برای ابتگاری بودن یک اختراع کافی نیست، مثلاً شاید شخصی بزرگ‌ترین الکترود جوشکاری جهان را بسازد که هرگز نمونه‌ی آن وجود نداشته است، اما اگر نظر یک جوشکار معمولی را بپرسیم، اذعان می‌کند که بزرگ‌تر کردن اندازه‌ی الکترود یک اقدام بدیهی است و هیچ ابتکار خاصی در آن وجود ندارد. همچنین اگر شخصی شارژری بسازد که با برق ۸۴۸ ولت کار می‌کند، ولو چنین شارژری هرگز ساخته نشده باشد، ابتکار خاصی انجام نداده و پیشرفتی در این صنعت به وجود نیاورده است.
توضیحاتی که دادیم از ماده‌ی دو قانون استخراج شده‌اند: ابتکار جدید عبارت است از “آن چه که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته و برای دارنده مهارت عادی در فن مذکور، معلوم و آشکار نباشد.” همچنین منظور از فن یا صنعت قبلی را در ماده‌ی چهار خواندیم. فن یا صنعت به تمام اطلاعاتی گفته می‌شود که به هر طریقی (مثل شفاهی، کتبی یا استفاده‌ی عملی) و در هر نقطه‌ای از جهان افشا شده باشد. از برآیند این مواد به همان نتایجی می‌رسیم که بالاتر در مورد گام ابتکاری اشاره کردیم.
داشتن کاربرد صنعتی (یا اصطلاحاً مفید بودن)
در ماده‌ی دو علاوه بر گام ابتکاری، به لزوم کاربرد صنعتی اختراع هم اشاره شده است:
مطابق این ماده، اختراعی قابل ثبت است که واقعاً بتواند در یکی از شاخه‌های صنعت ساخته شود و مورد استفاده قرار بگیرد و مفید باشد. به عبارتی، اختراع باید بتواند یک مسأله‌ی فنی را حل کند و کاربرد صنعتی داشته باشد و قابل تجاری سازی باشد. مثلاً فرایندها و فراورده‌هایی که برای برداشت ساده‌تر محصولات کشاورزی، افزایش ایمنی رانندگان، کاهش مصرف سوخت یا سرعت بخشیدن به دوخت لباس هستند، همگی کاربرد صنعتی دارند، اما مثال‌های زیر کاربرد صنعتی ندارند و قابل ثبت نیستند:
ژلی که با مالیده شدن روی بدن انسان از تبدیل او به انرژی در سرعت نور جلوگیری کند را نمی‌توانیم به عنوان اختراع ثبت کنیم، چون حتی اگر فرضیه‌ی تبدیل انسان به انرژی در سرعت نور درست باشد و کارایی این ژل به صورت تئوریک اثبات شود، صنعت امروز به حدی نرسیده است که انسان‌ها با سرعت نور جابه‌جا شوند، در نتیجه این ژل هیچ کاربردی برای صنعت امروز ندارد و قابل ثبت نیست. (مگر این که به کارکردهای دیگری از آن اشاره شود که به درد مسائل امروز صنعت بخورد)
اگر موتور یک خودرو را مطابق موتورهای موجود بسازیم، اما ظاهر آن را به طور خارق‌العاده‌ای زیباتر کنیم، نمی‌تواند به عنوان اختراع ثبت شود. درست است خود موتور کاربرد صنعتی دارد و قبلاً هیچ موتوری به این زیبایی وجود نداشته است، اما تمام نوآوری ما به همین زیبایی خلاصه می‌شود که تأثیری در حلّ مسائل صنعتی ندارد و قابل ثبت نیست. (ضمناً این محصول فاقد گام ابتکاری است)
می‌دانیم که طلا بسیار نایاب و گران است، اما سنگ آهن به سادگی تأمین می‌شود. در این شرایط، اگر شخصی بتواند دستگاهی برای تبدیل طلا به آهن بسازد، علی‌الاصول نمی‌تواند آن را به عنوان اختراع ثبت کند، چون توجیه اقتصادی ندارد و هیچ مسأله‌ای از صنعت را حل نمی‌کند و هرگز تجاری‌سازی نمی‌شود. مگر این که بتواند فایده‌ی دیگری برای دستگاه پیدا کند که با نیازهای موجود در صنعت همخوانی داشته باشد.