الگوی مدل کسب و کار

در خیلی از مقالات و فایل‌های صوتی ویکی تولید از همکاری استراتژیک کسب‌و‌کارها گفتیم و الگوی مدل کسب و کار باز بر مبنای همین رویکرد است طوری‌که بلوک مشارکت‌های  کلیدی (Key Partners) و همکاری با سایرین سهم بسیار زیادی در خلق ارزش و نوآوری دارد. در مورد این الگو حرف‌های پیچیده و غیرقابل فهم زیادی می‌توان زد، اما ترجیح می‌دهیم از یک مثال ساده  ستفاده کنیم.

فرض کنید می‌خواهیم از دانشجویان یک کلاس امتحان بگیریم، پس برگه‌ی سؤالات را میان آن‌ها تقسیم می‌کنیم و از کلاس خارج می‌شویم. قانون امتحان ساده است: دانشجویان می‌توانند همکاری کنند اما فقط نیمی از کلاس که نمره‌ی بالاتری داشتند قبول می‌کنیم و بقیه مردود می‌شوند.

به نظرتان چه اتفاقاتی در کلاس رقم می‌خورد؟

احتمالاً بعضی دانشجویان درس‌خوان ترجیح می‌دهند که با تکیّه بر اطلاعات خودشان به سؤالات پاسخ دهند و کاری دیگران نداشته باشند، آن‌ها اعتقاد دارند که اطلاعات‌شان از میانگین کلاس بیشتر است و مشارکت به نفع‌شان نیست.

بعضی‌های دیگر  با یک یا دو نفر از دوستان‌شان همکاری می‌کنند اما با دیگران تعامل ندارند تا موقعیت‌شان تهدید نشود.

گروه‌های بزرگ‌تری از دانشجویان هم تشکیل می‌شوند که به هم کمک می‌کنند تا با هم‌فکری گسترده از گروه‌های انفرادی و کوچک‌تر پیشی بگیرند.

]

فضای صنعت شباهت زیادی با این امتحان دارد، چون:

بازارها محدود هستند و فقط بخشی از فعالان صنعت به سود مناسب می‌رسند. (فقط بعضی‌ها قبول می‌شوند)

بعضی کسب‌وکارهای بزرگ ترجیح می‌دهند که منابع گسترده‌شان را به‌صورت انحصاری استفاده کنند.

بعضی کسب‌وکارها به‌صورت محدود همکاری می‌کنند.

بعضی کسب‌وکارها تصمیم می‌گیرند که همکاری‌های گسترده‌تری داشته باشند، منابع خود را به اشتراک گذاشته و از منابع دیگران استفاده کنند.

رویکرد گروه‌های دوم و سوم مبتنی بر الگوی مدل کسب و کار باز است اما میزان باز بودن کسب‌وکارشان یکی نیست؛ در حقیقت کسب‌وکارهای باز درجات مختلفی دارند و تحت شرایط متفاوتی همکاری می‌کنند. جملات زیر از زبان دانشجویان کلاس نقل می‌شود و مثال‌های خوبی در مورد شرایط حاکم بر روابط باز هستند:

هر چه می‌دانیم با هم به اشتراک بگذاریم تا نمره‌ی تمام اعضای گروه بیشتر از میانگین کلاس شود.

من جواب سؤالات اول و دوم را به تو می‌گویم، تو هم جواب سؤال سوم را بگو.

من به تو کمک می‌کنم به‌شرطی‌که یک نهار مهمانم کنی.

پس چند و چون همکاری در کسب‌وکارهای باز یکسان نیست، گاهی شرکت‌ها بخشی از دارایی‌های معنوی خود (مثل ایده‌ها، بعضی محصولات، استانداردها و …) را به اشتراک می‌گذارند و پولی در ازای آن‌ها نمی‌گیرند، گاهی در ازای دارایی‌های خود بخشی از سود حاصل شده را می‌گیرند و حالت‌های دیگری که از حوصله‌ی درس خارج است.

برای مثال خود بوم مدل کسب‌وکار ابتکار آقای استروالدر و همکارانش است اما به بقیه اجازه می‌دهند که از ابزار استفاده کنند، بخش‌هایی از آن را تغییر دهند، مدل‌های خود را در قالب آن پیاده‌سازی کنند و … این یک رویکرد باز است. آن‌ها می‌توانستند با کمک قوانین سفت و سخت کپی‌رایت اجازه‌ی استفاده از آن را ممنوع کنند، اما قطعاً چنین رویکردی به نفع‌شان نبود و از همگانی شدن این ابزار ممانعت می‌کرد.

یا در مقابله با ویروس کرونا، بخشی از شرکت‌های داروسازی همکاری کردند و نتایج پژوهش‌های خود را به اشتراک گذاشتند و حتی در بعضی حوزه‌ها تقسیم کار کردند. این کار کمک می‌کرد که سریع‌تر به واکسن مناسب برسند و علاوه بر منافع انسانی، می‌توانستند از رقیبان خود در سراسر دنیا پیشی بگیرند.

ویکی‌پدیا هم یک کسب‌وکار باز است که کاربران می‌توانند توضیحات سایت را، به‌عنوان دارایی معنوی این شرکت، تغییر دهند و بدون حق اشتراک استفاده کنند و همین رویکرد بود که آن‌را به موفقیت رساند.

شرکت Valve (سازنده‌ی بازی معروف Counter) نمونه‌ی دیگری از کسب‌وکار باز است که به دیگران اجازه می‌دهد از موتور سازنده‌ی بازی‌هایش استفاده کنند اما در سود بازی‌های ساخته شده شریک می‌شود.

علاوه بر مواردی که گفتیم، این رویکرد به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا بخشی از منابع بلا‌استفاده‌ی خود را در راستای همکاری با دیگران استفاده کنند، پروژه‌های نیمه‌تمام را به پایان برسانند، به ایده‌ها و دانش فنی غنی‌تری دسترسی داشته باشند و … اما همیشه هم گزینه‌ی مناسبی محسوب نمی‌شوند.