شما در حال خواندن درس خلاقیت و عادتهایی برای تقویت آن از کارگاه ایده هستید.
جهان امروز پر از چالش‌ها و مسائل جدید است و مواجهه با آن‌ها به ایده‌های جدید نیاز دارد. همچنین رقابتی شدن حوزه‌های مختلف سبب شده که حتی برای مسائل قدیمی، دستیابی به راهکارهای جدید یا نوآورانه یک مزیت مهم باشد. به همین علت معمولاً موضوع خلاقیت، جایگاه ویژه‌ای در بحث ایده‌پردازی دارد.
خلاقیت را میتوانیم مهارت ایجاد ایده‌های جدید یا نوآورانه بدانیم؛ مهارتی که کمک می‌کند از چارچوب رایج خارج شویم، الگوهای پنهان را تشخیص دهیم و از زوایای جدیدی به مسائل نگاه کنیم.
خلاقیت یک مهارت قابل یادگیری است. البته برخی از عوامل ژنتیکی، شخصیتی و محیطی روی آن تأثیر می‌گذارند؛ اما این عوامل مانع یادگیری خلاقیت نیستند، بلکه روی سرعت رشد آن تاثیر می‌گذارند. پس همه ما میتوانیم با یادگیری و تمرین، خلاقیت‌مان را افزایش دهیم.
تکنیک‌ها و روش‌های متنوعی برای افزایش خلاقیت ارائه شده‌اند. اکثر درس‌هایی که در کارگاه ایده ارائه کرده‌ایم، برای رسیدن به ایده‌های خلاقانه هستند. اما علاوه بر آن‌ها، عادت‌های ما نیز می‌توانند در افزایش خلاقیت موثر باشند؛ چه بسا عادتها دائماً تکرار می‌شوند و موثرتر از روش‌های موردی به نظر می‌رسند. برای همین، این درس را به عادت‌های مفید برای افزایش خلاقیت اختصاص دادیم و تعدادی از آن‌ها را مرور خواهیم کرد.
گفتنی است که پیشنهادات این درس، فقط چند مثال هستند و عادت‌های دیگری را هم میتوانیم به آن‌ها اضافه کنیم. البته مرور این عادتها به تنهایی کمکی به افزایش خلاقیت‌مان نمی‌کند؛ بلکه باید متناسب با سلایق و شرایط زندگی‌مان، تعدادی از آن‌ها را در برنامه‌های روزمره خود جای دهیم.
عادت به مطالعه کتاب
کتاب خواندن باعث می‌شود که با دیدگاه‌ها و تجربیات جدید آشنا شویم. مطالعه در بلند مدت می‌تواند به بهبود توانایی‌های شناختی، تصویر سازی، تحلیل، نقد و نهایتاً رشد و توسعه ذهن‌مان کمک کند. اما بعضی از مزایای آن نیز در کوتاه‌مدت آشکار می‌شوند. مثلاً شاید بعد از خواندن کتاب، فوراً ایده جدیدی به ذهن‌مان برسد و راهکاری برای حل یک مسأله بیابیم.
خواندن هر کتابی می‌تواند مفید باشد؛ اما بهتر است از کتاب‌هایی استفاده کنیم که با سلایق‌مان سازگارند و ما را به تأمل و تفکر نقادانه وادار می‌کنند. همچنین مناسب است که موضوعات متنوعی را دنبال کنیم تا فقط در مواجهه با نوع خاصی از اطلاعات نباشیم. هر چه ذهن‌مان با چالش‌های بیشتر و متنوع‌تری مواجه شود، شانس بیشتری برای دستیابی به ایده‌های خلاقانه خواهیم داشت.
برای این که کتاب خواندن به عادت‌مان تبدیل شود، مناسب است که حدأقل روزی ۱۵ تا ۳۰ دقیقه مطالعه کنیم. البته این بازه زمانی می‌تواند بر اساس نیاز و ظرفیت‌مان تغییر کند؛ اما مهم است که خواندن کتاب به عنوان عادتی سالم و لذت‌بخش، جزئی از برنامه روزمره‌مان باشد. برای بهره‌برداری هر چه بیشتر از وقتی که صرف مطالعه می‌کنیم، خوب است که برای خودمان چالش‌های سازنده طراحی کنیم. مثلاً برنامه‌ریزی کتیم که هر روز چند صفحه از یک کتاب کوتاه را بخوانیم و در مورد آن، نظرات و برداشت‌مان را بنویسیم.
عادت به خواندن خبر
خواندن فعالانه و نقادانه اخبار می‌تواند اطلاعات‌مان در موضوعات مختلف را افزایش دهد، مهارت‌‌مان در تحلیل را ارتقا دهد و فرصتی برای مواجهه با دیدگاه‌های جدید باشد. بهتر است برای خواندن خبر، موضوعات و منابع متنوع را دنبال کنیم تا با ایده‌ها و نظرات بیشتری آشنا شویم. البته افراط در خواندن اخبار می‌تواند نتیجه عکس داشته باشد و به استرس، اضطراب یا سردرگمی ما بیافزاید؛ حال آن که یک ذهن خلاق در درجه اول باید سالم باشد. بنابراین جهت جلوگیری از افراط، مناسب است که زمان‌بندی و برنامه متعادلی را برای خواندن اخبار پیش بگیریم.
عادت به دیدن فیلم خوب
دیدن فیلم می‌تواند الهام‌بخش باشد، اطلاعات‌مان را افزایش دهد و بهانه‌ای برای تفکر انتقادی و خلاق باشد. البته هر فیلم دیدنی، لزوماً چنین مزایایی به همراه ندارد. بلکه باید آثاری را انتخاب کنیم که ضمن مطابقت با علایق‌مان، اطلاعات جدید و دیدگاه‌های متفاوتی در اختیارمان قرار دهند. ضمناً از آن جا که هدف‌مان افزایش خلاقیت است، باید بکوشیم که فیلم‌ها را فعالانه و نقادانه تماشا کنیم و یادگیری و تأمل را از یاد نبریم. مثلاً مناسب است که به جزئیات فیلم مثل داستان، دیالوگ، بازیگری، صدا، موسیقی، تصویر، رنگ، نور، تدوین و غیره توجه کنیم و راجع به مشاهدات‌مان، یک گزارش تحلیلی بنویسیم یا با دیگران به گفت‌وگو بنشینیم.
مراجعه منظم به نمایشگاه‌ها و همایش‌ها
مراجعه به نمایشگاه‌ها، همایش‌ها و رویدادها دیگر، فرصتی برای یادگیری، تفکر انتقادی، ارتباط و تعامل سازنده است. رویدادها لازم نیست حتماً در موضوع مشخصی باشند، بلکه اتفاقاً حضور در رویدادهای متنوع کمک می‌کند که از چهارچوب‌های معمول خارج شویم و شانس بیشتری برای خلاق‌تر شدن داشته باشیم. البته بهره‌برداری از رویدادها در جهت افزایش خلاقیت، مستلزم حضور فعالانه و توجه به جزئیات است. بنابراین شاید بهتر باشد رویدادهایی را انتخاب کنیم که با علایق و اهداف‌مان سازگارند، چرا که در این حالت انگیزه‌ی بیشتری برای مشارکت و تفکر خواهیم داشت. ضمناً مشابه پیشنهادات قبلی، مناسب است برای هر رویدادی که حضور داشته‌ایم، گزارشی در مورد نقاط قوت و ضعف، دستاوردها یا جزئیات برگزاری آن بنویسیم تا بهانه‌ای برای تفکر و تمرینی برای بهبود خلاقیت‌مان باشد.
عادت به ثبت فوری ایده
ثبت فوری ایده (Instant Idea Capture) ابزاری برای ایده‌پردازی است که اگر به طور مستمر از آن استفاده کنیم، می‌تواند به افزایش خلاقیت‌مان کمک کند. هر بار که ایده‌ای به ذهن‌مان می‌رسد و آن را می‌نویسیم، جسارت و اعتماد به نفس بیشتری در ارائه ایده‌ها به دست می‌آوریم. همچنین با کمک این تکنیک میتوانیم ایده‌ها را دقیق‌تر و جزئی‌تر بررسی کنیم و فرصت بیشتری برای یادآوری، اصلاح، تکمیل یا ترکیب‌شان داشته باشیم.
برای استفاده از این روش، هر ایده‌ای که به ذهن‌مان می‌رسد را فوراً می‌نویسیم. خلاقانه و اجرایی نبودن ایده‌ها نباید باعث شود که از درج آن‌ها خودداری کنیم. ضمناً مهم نیست ایده را با چه وسیله‌ای ثبت کنیم؛ هر وسیله‌ای که همیشه کنارمان باشد و با آن احساس راحتی کنیم، مناسب است. مثلاً میتوانیم یک دفترچه کوچک برای ثبت ایده‌ها داشته باشیم، یا از موبایل یا لپتاپ استفاده کنیم. بعد از ثبت ایده‌ها، باید زمانی را به بازبینی اختصاص دهیم و آن‌ها را مرتب، دسته‌بندی و ارزیابی کنیم. همچنین میتوانیم ایده‌هایی که نیاز به اصلاح یا تغییر دارند را ارتقاء دهیم و روی ایده‌های بی‌ربط، بی‌معنی یا غیرممکن خط بکشیم.
مدیتیشن منظم
در بحث امواج مغزی توضیح خواهیم داد که گاه مغز در وضعیت آلفا است، یعنی هر دو نیم کره مغز فعالند و ارتباط نزدیکی بین قسمت‌های ناخودآگاه و خودآگاه آن شکل می‌گیرد. در این شرایط، سطح بالایی از خلاقیت و طوفانی از ایده‌های مختلف را تجربه می‌کنیم. حالت آلفا بسیار ناپایدار است و در مدتی کوتاه به هوشیاری کامل یا خواب تبدیل می‌شود. اما روش‌هایی وجود دارد که کمک می‌کنند مدت بیشتری در حالت آلفا بمانیم. مدیتیشن عنوانی است که خیلی از این روش‌ها را در بر می‌گیرد. مثلاً شنیدن موسیقی با چشمان بسته و پیاده‌روی در فضایی آرام، فرکانس ذهن را در حدود آلفا نگاه می‌دارند. اگر برنامه منظمی برای مدیتیشن داشته باشیم، کمک مؤثری برای افزایش خلاقیت است.
انجام بازیهای مفید
انجام بعضی بازی‌ها فرصتی برای خارج شدن از چهارچوب‌های رایج و کسب تجربیات جدید است. بعضی بازی‌ها باعث می‌شوند که از دیدگاه‌های متفاوتی به مسائل نگاه کنیم، یا شانس استفاده از راه‌های جدید و خلاقانه را داشته باشیم. جستجو برای راه جدید، حتی اگر در قالب یک بازی باشد، شهامت ما برای ایده‌پردازی و خلاق بودن را بیشتر می‌کند. البته خیلی از بازی‌ها برای بهبود خلاقیت مفید نیستند. بازی مناسب باید به ما اجازه تجزیه‌وتحلیل و تفکر استراتژیک بدهد. مثلاً بازیهای پازلی کمک می‌کنند که مسأله را از دیدگاه‌های مختلف ببینیم. بازی مونوپولی، محرکی برای تفکر استراتریک است. بازی مافیا کمک می‌کند که شهامت بیشتری برای ارائه ایده‌های مختلف پیدا کنیم. حتی بعضی بازیهای ساده و غیر فکری می‌توانند با آرام کردن ذهن، شرایط مساعدی برای ایده‌پردازی فراهم کنند.
مصاحبه خیالی
مصاحبه خیالی روشی است که با آن میتوانیم در فضایی ساختگی، از دانش و تجربه افراد مشهور یا متخصص بهره ببریم و از آن‌ها سوالاتی بپرسیم که مربوط به مساله مورد نظرمان است. این تکنیک را میتوانیم به صورت موردی و برای یک مسأله خاص استفاده کنیم. همچنین میتوانیم به طور منظم، مصاحبه‌های خیالی برگزار کنیم تا تمرینی برای افزایش خلاقیت‌مان باشد. برای برگزاری مصاحبه خیالی، یک یا چند شخص مشهور را انتخاب می‌کنیم. سپس سوال مورد نظر را می‌پرسیم و منتظر جواب می‌مانیم. یعنی از خود می‌پرسیم: اگر من جای او بودم، چه جوابی می‌دادم؟ برای حدس زدن جواب میتوانیم از اطلاعات یا تجربه‌ای که راجع به او داریم، استفاده کنیم.
خودداری از تکرارهای بیهوده
همه‌ی ما کارهای تکراری زیادی انجام می‌دهیم، مثلاً هر روز صبح چای می‌نوشیم و پیام‌های دریافتی‌مان را چک می‌کنیم. بعضی از این کارها ضروری هستند، اما خیلی‌ها را بدون دلیل موجه تکرار می‌کنیم. مثلاً فقط در جای خاصی مطالعه کنیم. خواربار را از سوپر مارکت خاصی می‌خریم. قهوه را در یک کافه مشخص می‌خوریم و برای مسافرت، فقط شمال را انتخاب می‌کنیم. یکی از راه‌های ساده و مؤثر برای افزایش خلاقیت، خودداری از تکرارهای بیهوده است. البته لازم نیست دائماً همه چیز را تغییر دهیم؛ اما مناسب است که هر از چند گاهی با تغییر عادتها، ورودی‌های جدیدی به ذهن‌مان راه دهیم و تجربیات متفاوتی کسب کنیم.
تمرین
۱- عادت‌های زیادی به افزایش خلاقیت کمک می‌کنند. در این درس به چند نمونه اشاره کردیم. حدأقل چهار عادت دیگر به پیشنهادات این درس اضافه کنید.
۲- ذهن همه ما تا حدی خلاق است، اما میزان آن فرق می‌کند. گقتیم که با تمرین میتوانیم خلاق‌تر شویم. اما در این لحظه خودتان را تا چه اندازه خلاق می‌دانید؟ آیا آخرین باری که ایده خلاقانه‌ای به ذهن‌تان رسیده است را به یاد می‌آورید؟ آیا نسبت به دو سال قبل، خلاق‌تر شده‌اید؟
۳- آیا عادتی دارید که بتواند خلاقیتتان را به مرور افزایش دهد؟ اگر پاسخ مثبت است، آیا می‌توانید کاری کنید که این عادتها بیش از پیش باعث افزایش خلاقیت شما شوند؟ اگر پاسخ منفی است، چگونه می‌توانید بعضی عادت‌هایتان را طوری تغییر دهید که به پرورش خلاقیتتان کمک کنند؟ مثلا اگر به فعالیت در شبکه‌های اجتماعی عادت دارید، چگونه می‌توانید از این عادت برای افزایش خلاقیت استفاده کنید؟
۴- بعضی از کارهای اضطراب‌آور، تکراری یا خسته‌کننده می‌توانند اثر نامطلوب بر خلاقیت داشته باشند. چه عادتهایی دارید که خلاقیت شما را کاهش می‌دهند؟
۵- برای انجام تعدادی از عادت‌های مؤثر بر افزایش خلاقیت برنامه‌ریزی کنید. اگر فعلاً قصد یا وقت برنامه‌ریزی ندارید، برنامه‌ی پیشنهادی ما را برای یک هفته انجام دهید: روزی ۱۰ دقیقه کتاب بخوانید. اگر هیچ کتاب جذابی در دسترس‌تان نیست، می‌توانید هر شب یک درس از مجموعه اتیکت یا هر مجموعه دیگری را بخوانید. علاوه بر این، از امروز ایده‌هایی که به ذهن‌تان می‌رسد را در یک دفترچه یا در گوشی (مثلاً در تلگرام یا هر جای دیگر) ثبت کنید. در این هفت روز، حدأقل دو بار ایده‌های ثبت شده را بررسی کنید. آیا در روزهای آخر، ایده‌های خلاقانه‌تری ثبت کرده‌اید؟
| شما درس 5 از کارگاه ایده را مطالعه کردید. درس‌های این مجموعه به ترتیب عبارتند از: |
|---|
| درس 1- ایده چیست؟ |
| درس 2- خلاقیت و عادتهایی برای تقویت آن |
| درس 3- امواج مغز از دلتا تا گاما |
| درس 4- طوفان فکری کلاسیک |
| درس 5- معرفی چند ابزار طوفان فکری |
| درس 6- تکنیک‌های اسکمپر (SCAMPER) |
| درس 7- تکنیک ارتباط اجباری |
| درس 8- نقشه ذهنی (Mind Map) |
| درس 9- تکنیک چرا و نمودار استخوان ماهی |
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.