شما در حال خواندن مقررات کار بانوان و نوجوانان هستید.
این درس مربوط به مجموعه‌ی حقوق کار است.
این درس فقط به‌صورت نوشتاری ارائه می‌شود و فایل صوتی ندارد.
اگر تاریخ را ورق بزنیم، آن‌هایی که با انصاف بودند در جنگ‌ها به کودکان و زنان کاری نداشتند و امروز هم این اصل کاملاً پذیرفته شده است که اگر قرار به حمایت باشد، زنان و کودکان در اولویت قرار می‌گیرند، پس کاملاً منطقی و قابل انتظار است که مقررات کار به عنوان قانون حمایتی، توجه ویژه‌تری به زنان و کودکان داشته باشد.
از آن‌جایی که درس‌مان نسبتا ساده است و با بررسی چند ماده‌ی قانونی به پایان می‌رسد از این فرصت برای طرح سه سوال استفاده می‌کنیم و امیدواریم با کمک آن‌ها نگاه دقیق‌تری به مطالب داشته باشید.
سؤال اول این است که چرا در فصل “شرایط کار” از قانون کار به شرایط کودکان اشاره نمی‌شود و فقط نوجوانان را در نظر می‌گیرد؟
در پاسخ باید گفت که اصولاً به‌کارگیری افراد زیر ۱۵ سال ممنوع است و مجازات دارد اما افراد ۱۵ تا ۱۸ سال اجازه‌ی کار دارند و قوانین مذکور در مورد آن‌ها تدوین شده است.
سؤال دوم این است که اگر به‌کارگیری افراد زیر ۱۵ سال ممنوع است، چرا بعضی از آن‌ها در کوره‌های آجرپزی و زمین‌های کشاورزی کار می‌کنند؟
گاهی خانواده‌ها فرزندان را مجبور به کار می‌کنند و همان‌طور که می‌دانید کارگاه‌های خانوادگی مشمول قانون کار نمی‌شوند یا بعضی از کسب‌وکارها دور از چشم قانون فعالیت می‌کنند و نظارت بر آن‌ها آسان نیست؛ همچنین بسیاری از نهادهای مسئول در شناسایی کودکان کار یا بی‌سرپرست عملکرد ضعیفی دارند و باعث می‌شود که آینده‌سازان کشورمان در فضای نامناسبی قرار بگیرند و فرصت کمتری برای رشد و شکوفایی داشته باشند.
سؤال سوم این است که آیا قوانین کار برای زنان و نوجوانان به کلّی متفاوت است؟
مقررات کار برای همه‌ی کارگران وضع شده است و ارتباطی با جنسیت و سن و سال آن‌ها ندارد، اما منظورمان از شرایط کار زنان و نوجوانان بعضی مقررات ویژه است که باعث می‌شود در چند موضوع خاص با بقیه‌ی کارگران متفاوت باشند و به این ترتیب از حمایت‌های قانونی بیشتری برخوردار شوند.
سؤال چهارم این است که آیا قوانین کار به برابری دستمزد زنان و مردان کمکی کرده است؟
شاید شما هم از بعضی کارفرمایان شنیده باشید که کارگران زن معمولاً نان‌آور خانواده نیستند و به دستمزد کمتری راضی می‌شوند یا بعضی کارفرمایان تحت تأثیر تفکرات سنتی ترجیح می‌دهند که به کارگران مرد دستمزد بیشتری پرداخت کنند، اما قانون‌گذار در ماده‌ی ۳۸ به این مسأله اشاره کرده است که برای انجام کار مساوی که در شرایط مساوی در یک کارگاه انجام می‌شود، باید به مرد و زن مزد مساوی پرداخت شود.
این ماده‌ی قانونی مانع از بعضی نابرابری‌ها می‌شود اما کافی نیست، چون شاید کاری که به زنان محول شده است با وجود دشواری‌ها و سختی‌هایی که دارد یا کار مردان متفاوت باشد یا شاید در یک کارگاه همه‌ی کارگران زن باشند و ماده‌ی ۳۸ برای چنین مواردی کارایی ندارد.
شرایط کار زنان
برای این‌که تقسیم‌بندی شفاف‌تری از مقررات مربوط به کار زنان داشته باشیم، مطالب را در دو بخش ارائه می‌کنیم که بخش اول مربوط به تمام کارگران زن و بخش دوم مربوط به بانوانی است که باردار هستند یا به تازگی زایمان کرده‌اند.
مقررات عمومی در مورد تمام کارگران زن
مطابق ماده‌ی ۷۵ زنان نباید در کارهای خطرناک و سخت و زیان‌آور اشتغال داشته باشند.
انجام کارهای خطرناک، سخت و زیان‌آور و نیز حمل بار بیشتر از حد مجاز با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی، برای کارگران زن ممنوع است. دستورالعمل و تعیین نوع و میزان این قبیل موارد با پیشنهاد شورای عالی کار به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی خواهد رسید.
اگر بخواهیم ماده‌ی ۷۵ را خلاصه کنیم، زنان نباید کارهای زیر را انجام دهند:
۱- کارهای سخت و زیان‌آور
۲- کارهای خطرناک
۳- حمل بار بیشتر از حد مجاز با دست
اگر درس‌های قبلی را با دقت خوانده باشید، عبارت “کارهای سخت و زیان‌آور” در ماده‌ی ۵۲ هم استفاده شده بود که در زیر مشاهده می‌کنید.
در کارهای سخت و زیان‌آور و زیر زمینی، ساعات کار نباید از شش ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته تجاوز نماید.
تبصره – کارهای سخت و زیان‌آور و زیر زمینی به موجب آیین‌نامه‌ای خواهد بود که توسط شورای عالی حفاظت فنی و بهداشت کار و شورای عالی‌کار تهیه و به تصویب وزرای کار و امور اجتماعی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خواهد رسید.
با کمک ماده‌ی ۵۲ به سادگی متوجه می‌شویم تمام کارهای سخت و زیان‌آور که توسط آییننامهی (شورای حفاظت فنی و بهداشت کار) و (شورای عالی کار) تعیین می‌شوند برای زنان ممنوع هستند اما در ماده‌ی ۷۵ به کارهای خطرناک هم اشاره شده است، مثلاً مشاغل نگهبانی شبانه یا تعمیر دکل‌های فشار قوی یا کار در معدن خطرناک است و نباید به زنان محول شود.
موضوع دیگر حمل بار با دست است که هم برای مردان و هم برای زنان محدودیت دارد و نباید بیشتر از حد مجاز باشد، در این خصوص دستورالعملی منتشر شده است که می‌توانید با کلیک روی لینک زیر مطالعه کنید:
آئین‌نامه حفاظتی حمل دستی بار (۱۳۸۹)
بیشتر مواد این آیین‌نامه جنبه‌ی فنی دارند و تجزیه‌وتحلیل آن‌ها در حوصله‌ی دوره‌ی حقوق کار نیست اما دو نکته‌ی زیر می‌تواند به روشن شدن مطلب کمک کند:
- حمل دستی بار یعنی انتقال و جابجائی بار توسط دست و دیگر بخش‌های بدن که همراه بالا بردن، پایین آوردن، کشیدن، هل دادن، نگه داشتن، چرخاندن و یا ترکیبی از موارد فوق می‌باشد، یعنی صرفاً بلند کردن بار و جابه‌جا کردن آن از نقطه‌ای تا نقطه‌ی دیگر منظور قانون‌گذار نبوده است.
- این آیین‌نامه فقط برای بانوان نیست اما محدوده‌‌ها و اندازه‌ی بار مجاز برای زنان و نوجوانان کمتر از مردان است.
مقررات مربوط به بارداری و زایمان
از درس مرخصی‌ها و تعطیلات در قانون کار یادآوری می‌کنیم که مرخصی بارداری و زایمان کارگران زن مجموعاً ۹۰ روز است و حتی‌الامکان ۴۵ روز آن باید بعد از زایمان استفاده شود و در این مدت قرارداد کار به حالت تعلیق در می‌آید و کارفرما موظف است پس از پایان مرخصی زایمان، کارگر زن را به کار خود بازگرداند.
اگر فرزندان دو قلو یا چند قلو باشند، مرخصی به ۱۰۴ روز افزایش میابد.
اما نکته‌ی دیگری که باید توجه کنیم مربوط به ماده‌ی ۷۷ قانون کار است که به موجب آن اگر پزشک سازمان تأمین اجتماعی، نوع کار را برای کارگر باردار خطرناک یا سخت تشخیص دهد، کارفرما باید تا پایان دوره‌ی بارداری کار مناسب‌تر و سبک‌تری به او ارجاع دهد و این امر نباید موجب کاهش حق‌السعی کارگر شود، یعنی تمام دستمزد و مزایایی که در شغل قبلی دریافت می‌کرده است باید در شغل جدید به او پرداخت شود.
مطابق ماده‌ی ۷۸ کارفرما باید به مادران شیرده تا پایان دوسالگی کودک پس هر سه ساعت، نیم ساعت فرصت شیر دادن بدهد که این فرصت جزو ساعات کار آن‌ها محسوب می‌شود، همچنین کارفرما باید متناسب با تعداد کودکان و گروه‌های سنی آن‌ها، مراکز مربوط به نگهداری کودکان مثل شیرخوارگاه یا مهدکودک ایجاد کند که آییننامهی اجرایی ضوابط تأسیس و اداره‌ی شیرخوارگاه و مهدکودک توسط (سازمان بهزیستی) تهیه شده است و می‌توانید در لینک زیر به آن دسترسی داشته باشید:
آئین نامه اجرائی ضوابط تاسیس و اداره شیرخوارگاه و مهد کودك توسط سازمان بهزیستی
توجه داشته باشید که در سال ۱۳۹۸ ماده‌ی ۱۶ و تبصره‌ی سوم ماده‌ی ۱۰ این آیین‌نامه باطل شده است.
شرایط کار نوجوانان
سه نکته را قبلاً بررسی کردیم و دوباره یادآوری می‌کنیم:
۱٫ نوجوانان افرادی هستند که از ۱۵ تا ۱۸ سال سن داشته باشند و به کارگیری افراد زیر ۱۵ سال ممنوع است.
۲٫ ساعات کار نوجوانان نیم ساعت کمتر از ساعات کار سایر کارگران است که نحوه‌ی استفاده از این امتیاز با توافق کارفرما و کارگر نوجوان تعیین می‌شود.
۳٫ ارجاع اضافه‌کاری و کار شبانه به نوجوانان ممنوع است.
در تکمیل این نکات، ابتدا باید ماده‌ی ۸۳ را مطالعه کنیم:
ارجاع هر نوع کار اضافی و انجام کار در شب و نیز ارجاع کارهای سخت و زیان‌آور و خطرناک و حمل بار با دست، بیش از حد مجاز و‌بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگر نوجوان ممنوع است.
همان‌طور که می‌بینید نوجوانان هم مثل زنان نباید به کارهای سخت و زیان‌آور و خطرناک مشغول شوند و حمل بار با دست هم مطابق آیین‌نامه‌ای است که در بخش قبلی بررسی کردیم؛ در حقیقت ممنوعیت‌های اشتغال زنان و نوجوانان مشابه است با این تفاوت که زنان محدودیتی برای اضافه‌کار و کار شبانه ندارند. البته بعضی کارها هستند که ممکن است برای سلامتی یا اخلاق نوجوانان زیان‌آور باشند وخوشبختانه ماده‌ی ۸۴ به این مسأله توجه کرده است.
در مشاغل و کارهایی که به علت ماهیت آن یا شرایطی که کار در آن انجام می‌شود برای سلامتی یا اخلاق کارآموزان و نوجوان زیان‌آور‌است، حداقل سن کار ۱۸ سال تمام خواهد بود. تشخیص این امر با وزارت کار و امور اجتماعی است.
حمایت دیگری که قانون‌گذار برای کارگران نوجوان در نظر گرفته است، پیگیری وضعیت پزشکی آن‌هاست که شرایط آن در ماده‌ی ۸۱ توضیح داده شده است.
آزمایش‌های پزشکی کارگر نوجوان، حداقل باید سالی یکبار تجدید شود و مدارک مربوط در پرونده استخدامی وی ضبط گردد. پزشک درباره تناسب نوع کار با توانایی کارگر نوجوان اظهار نظر می‌کند و چنانچه کار مربوط را نامناسب بداند کارفرما مکلف است در حدود امکانات خود شغل کارگر را تغییر دهد.
شما درس دهم با عنوان مقررات کار بانوان و نوجوانان را مطالعه کردید.
ورود به راهنمای مجموعه‌ی حقوق کار
فهرست درس‌های حقوق کار:
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.