شرایط ثبت طرحهای صنعتی

برای استخراج شرایط ماهوی ثبت طرح‌های صنعتی باید به مواد ۲۰ و ۲۱ قانون و ماده‌ی ۲۶ آیین‌نامه مراجعه کنیم. با این که در درس قبل با ماده‌ی ۲۰ آشنا شدید، اما در این درس هم به آن نیاز داریم:

در تکمیل ماده‌ی ۲۰ و شناسایی سایر شرایط ماهوی باید به ماده‌ی ۲۱ مراجعه کنیم. ماده‌ی ۲۱ اولاً به صورت مستقیم، تعدادی از شرایط را در اختیارمان قرار می‌دهد و دوماً اشاره می‌کند که باید موارد مندرج در بندهای (ه) و (و) از ماده‌ی چهار نیز در مورد طرح‌های صنعتی اعمال شوند. در تصویر زیر، مجموعه‌ی این مواد قانونی را مشاهده می‌کنید:

در ادامه با توجه به مواد قانونی فوق، شرایط ماهوی ثبت طرح‌ صنعتی به شرح زیر است.

۱- مطابق تعریف ارائه شده در ماده‌ی بیست، طرح صنعتی باید با حدأقل یکی از گزینه‌‌های زیر همخوانی داشته باشد و در غیر این صورت طرح صنعتی به حساب نمی‌آید:

ترکیبی از خطوط باشد. (اصولاً تصاویر دو بعدی، ترکیبی از خطوط مختلف در کنار هم هستند)

ترکیبی از رنگ‌ها باشد.

ترکیبی از خطوط و رنگ‌ها باشد.

شکل سه‌بعدی باشد که روی آن ترکیبی از خطوط یا رنگ‌ها نیز وجود دارد.

شکل سه‌بعدی باشد که روی آن هیچگونه نقش و نگار دو بعدی وجود ندارد.

۲- مطابق تعریف ارائه شده در ماده‌ی بیست، طرح صنعتی باید بتواند “ترکیب” یا “شکل” یک محصول صنعتی (فراورده صنعتی)، یا محصولی از صنایع دستی (مثل فرش، قالی، جاجیم، گلیم، مینا کاری، خاتم‌کاری، مینیاتور) را تغییر دهد. مثلاً یک طرح دو بعدی جدید و اصیل، می‌تواند شکل یک فرش یا گلیم را عوض کند و صورت وجود سایر شرایط، قابل ثبت خواهد بود. همچنین، مدل سه بعدی یک موبایل با در نظر گرفتن جای کلیدها، اسپیکرها، دوربین‌ها و امثالهم می‌تواند “شکل” و “ترکیب” موبایل را عوض کند و با شرط ارائه شده در ماده‌ی بیست سازگار است.

۳- مطابق ماده‌ی ۲۱ یک طرح صنعتی قابل ثبت باید جدید یا اصیل باشد. منظور از جدید بودن این است که اصولاً طرح مورد نظر باید قبل از تسلیم تقاضانامه (تقاضای ثبت طرح) در هیچ کجای دنیا ثبت نشده یا به صورت عام (نزد عموم مردم)، مورد استفاده قرار نگرفته یا افشا نشده باشد. لذا ثبت طرحی که قبلاً در کشوری مثل سوئد یا آمریکا ثبت شده، یا یک شرکت داخلی و خارجی از آن استفاده کرده، یا یک وبسایت ژاپنی آن را به نمایش گذاشته است، امکان‌پذیر نخواهد بود. البته شرط جدید بودن دو استثناء دارد که قبلاً در بحث اختراعات با آن‌ها آشنا شدید و در بند (هـ) از ماده‌ی ۴ به آن‌ها اشاره می‌شود:

– اولین استثناء حق تقدم است. فرض کنید که صاحبان یک طرح، آن را در کشور الف ثبت کرده و دو ماه بعد برای ثبت آن در کشور ب اقدام می‌کنند. در این حالت، ممکن است مرجع ذی‌ربط در کشور ب ادعا کند که چون طرح مورد نظر  قبلاً در کشور الف ثبت شده است، دیگر جدید محسوب نمی‌شود و امکان ثبت آن وجود ندارد. (حتی ممکن است در این فاصله، شخص دیگری همان طرح را به نام خود ثبت کند) برای جلوگیری از این وضعیت، کشورهای عضو کنوانسیون پاریس (که شامل ایران و آمریکا و بسیاری از کشورهای دیگر هستند) پذیرفته‌اند که برای صاحبان طرح، حق تقدّم قائل شوند. در این حالت، صاحبان طرح می‌توانند همزمان با ثبت آن در کشور الف (که عضو کنوانسیون پاریس است) درخواست کنند که در کشورهای دیگری مثل ب و ج و د (که همگی عضو کنوانسیون پاریس هستند) حق تقدم داشته باشد. این حق باعث می‌شود که به مدت یک سال، کشورهای ب و ج و د، جدید بودن طرح را به دلیل ثبت در کشور الف یا اتفاقات مربوط به آن مردود ندانند. (همچنین در این یک سال، اگر شخص دیگری بخواهد همان طرح را در کشورهای ب و ج و د ثبت کند، با درخواست او موافقت نمی‌شود، چون حق تقدم در اختیار شخص دیگری است)

– دومین استثناء مهلت ارفاقی است. مطابق ماده‌ی ۲۶ آیین‌نامه‌ی قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری، اگر طرح صنعتی در نتیجه‌ی شرکت در یک نمایشگاه رسمی یا در نتیجه‌ی سوء استفاده‌ی شخص ثالث افشا شده باشد، نسبت به این موضوع ارفاق می‌کنند و کماکان طرح را جدید در نظر می‌گیرند. (البته به شرطی که افشا شدن طرح فقط به موجب همین مسائل بوده باشد)

مهلت ارفاقی از شش ماه قبل از تسلیم تقاضانامه آغاز می‌شود، یعنی اگر طرح صنعتی هفت ماه قبل از تسلیم تقاضانامه در نمایشگاهی نمایش داده شده باشد یا در نتیجه‌ی سوءاستفاده‌ی اشخاص ثالث افشا شده باشد، مشمول مهلت ارفاقی نمی‌شود. همچنین مهلت ارفاقی برای اشخاصی که حق تقدم دارند (ابتدا طرح را در کشور الف ثبت کرده و بعداً برای ثبت آن در کشورهای دیگر اقدام می‌کنند)، از شش ماه قبل از حق تقدم محاسبه می‌شود.

۴- علاوه بر جدید بودن، طرح‌های اصیل نیز قابل ثبت هستند. اصالت با جدید بودن فرق می‌کند. منظور از اصالت این است که طرح مورد نظر از طرح‌های دیگر الگوبرداری نشده و به طور مستقل توسط طراح پدیده آمده باشد، به نحوی که از نظر یک کاربر آگاه، از طرح‌هایی که قبلاً در اختیار عموم قرار گرفته متفاوت است. (بخش پایانی ماده‌ی ۸۴ آیین‌نامه) به عنوان مثال، احتمالاً طرح مشهور کمپانی Burberry را دیده‌اید که توسط بسیاری از شرکت‌های دیگر کپی‌برداری شده است و با وجود تفاوت‌های جزئی که در آن‌ها وجود دارد، عنصر اصالت در آن‌ها دیده نمی‌شود. به عبارت دیگر، اصالت طرح نشان می‌دهد که منشأ آن از طرح‌های دیگران نبوده و از شخصیت سازنده‌ی آن نشأت گرفته است.

۵- مطابق ماده‌ی ۲۱ و بند (و) از ماده‌ی ۴، اگر طرحی خلاف موازین شرعی، نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد، قابل ثبت نیست. مثلاً طرحی که مشوّق مصرف مسکرات یا مواد مخدر باشد را نمی‌توانیم در ایران به عنوان طرح صنعتی ثبت کنیم. (در بند ۴ از ماده‌ی ۸۴ آیین‌نامه هم به این موضوع اشاره شده است)

۶- طراحی که کاملاً یا به طرز گمراه‌کننده‌ای شبیه یک علامت تجاریِ ثبت شده باشد، قابل ثبت نیست. دلیل این قاعده را در درس‌های مربوط به علایم تجاری با جزئیات مفصل‌تر بررسی می‌کنیم.

۷- طرح‌های صنعتی نمی‌توانند شامل نمادها یا نشان‌های رسمی، مثلاً اگر در طرحی از نشان ارتش جمهوری اسلامی یا نشان شهرداری یا پرچم ایران استفاده شده باشد، اجازه‌ی ثبت آن را نمی‌دهند. (بند ۳ از ماده‌ی ۸۴ آیین‌نامه)

۸- طرح‌هایی که تنها در نتیجه‌ی عملکرد فنی محصول ایجاد می‌شوند. البته با توجه به ماده‌ی ۲۰ قانون (تعریف طرح‌های صنعتی)، این مورد بدیهی به نظر می‌رسد اما از آن‌جایی که در ماده‌ی ۸۴ آیین‌نامه روی آن تأکید شده، به آن اشاره کردیم.