شما در حال خواندن راهنمای هزینه های ثابت و متغیر از مجموعهی «مفاهیم و اطلاعات اولیهی تولید» هستید.
دو مفهوم هزینه های ثابت و متغیر کاربرد زیادی دارند و از عملیات حسابداری مختلف و تهیهی اسناد مالی گرفته تا تصمیمهای مدیریتی و انتخاب مکان کارخانه و شیوهی استقرار و تدوین برنامههای بازاریابی و … به آنها نیاز خواهیم داشت و به همین علت این راهتما در قالب یکی از مفاهیم پایهی ویکیتولید منتشر شده است.
بهصورت کلی تعریف هزینه های ثابت و متغیر آسان است اما چالش اصلی زمانی ایجاد میشود که در یک پروژهی واقعی (مثل تصمیمگیری در مورد کارخانه) باید هزینههای متغیر را از ثابت جدا کنیم و اگر مفهومشان را درک نکرده باشیم احتمالاً با ابهامات زیادی روبهرو خواهیم شد. مثلاً در شرایط تورمی که قیمتها دائماً در حال تغییر است باید هزینهی خرید مسکن را ثابت بدانیم یا متغیر؟ حقوق کارگرانی که اضافهکاری میکنند چطور؟ و صدها و هزاران حالت مختلفی که امیدواریم بعد از خواندن این راهنما به سادگی ارزیابی کنید.
هزینه چیست؟
برای اینکه بحثمان اصولی باشد بهتر است از تعریف هزینه (Cost) شروع کنیم: هزینه مبلغی است که در ازای چیزی مثل کالا، خدمات، اطلاعات، مجوز و … پرداخت میشود.
در این درس از هزینه های ثابت (Fixed Costs) و هزینه های متغیر (Variable Costs) صحبت میکنیم اما انواع دیگری از آن مثل مشهود و غیرمشهود، مستقیم و غیرمستقیم، دورهای و غیردورهای، کنترلی و غیرکنترلی و …وجود دارد که هر کدام در جای خود قابل بحث هستند.
نکتهی مهمی که باید اشاره کنیم آن است که در حسابداری صنعتی، هزینهها را به جای ثابت و متغیر به سه دستهی ثابت و متغیر و نیمه-متغیر (Semi-Variable) تقسیم میکنند که برای مباحث مدیریت تولید و طرحریزی و … به آن نیازی نیست و از همان مدل دوتایی استفاده میکنیم.
هزینه های ثابت (Fixed Costs)
هزینههای ثابت ارتباطی با میزان تولید یا ارائهی خدمات ندارند و معمولاً در یک بازهی زمانی معین ثابت میمانند، پس بیارتباط بودن با مقدار خروجی کسبوکار یک شرط لازم و کافی برای تشخیص هزینه های ثابت است اما تغییر نکردن آن در یک بازهی زمانی اجباری نیست و صرفاً انتظاری است که داریم و شاید محقق نشود.
در ادامه هزینه های ثابت را با کمک چند نکته تشریح میکنیم:
نکته اول: هزینه های ثابت وابسته به زمان هستند
بر اساس تعریف، هزینهی اجارهی سوله از نوع ثابت است چون اگر محصولی تولید نکنیم یا ده برابر ظرفیت تولید کنیم، تأثیری روی آن ندارد و مبلغ اجاره تابع آن نیست اما این را هم میدانیم که اجارهها ثابت نمیمانند و سالبهسال تغییر میکنند، یعنی هزینه های ثابت تابع زمان هستند و در محاسبات و تحلیلها باید بازهی زمانی مشخصی را در نظر بگیریم. به جدول زیر نگاه کنید:
تمام مواد درج شده هزینه های ثابت هستند با این تفاوت که خرید سوله و تجهیزات یک بار انجام میشوند (هزینههای ثابت سرمایهگذاری) اما بیمه سلامت کارکنان و حقوق کارکنان باید بهصورت مستمر پرداخت شود و با گذر زمان هزینهی آنها تغییر خواهد کرد.
حالا برای درک وابستگی هزینه های ثابت به زمان به این سؤال پاسخ دهیم که مجموع هزینههای ثابت در جدول بالا چقدر است؟ کاملاً روشن است که مجموع هزینهها در بازههای زمانی مختلف فرق میکند. اگر بازهی یکساله را در نظر بگیریم باید تمام اعداد جدول را جمع کنیم تا مجموع هزینههای ثابت محاسبه شود و اگر دو سال اول را بررسی میکنیم باید هزینهی ثابت سرمایهگذاری (۱۸۰ میلیون تومان) را با دو برابر هزینههای بیمه و حقوق (۴۴ میلیون تومان) جمع کنیم، حالا شاید در یک تحلیل بخواهیم هزینههای سال اول تا دوم را محاسبه کنیم و هزینههای ثابت سرمایهگذاری را در نظر نگیریم که مجموع هزینههای ثابت این بازهی زمانی برابر با ۲۲ میلیون تومان است. ضمناً نکتهی مهم دیگری که در این جدول مشهود است، مربوط به هزینههای بیمه سلامت و حقوق کارکنان میشود که فرض کردیم همهساله ثابت است اما نباید فراموش کنیم که صرفاً یک فرض است و شاید محقق نشود، در جدول زیر از فرض دقیقتری استفاده کردیم:
دلیل تأکید روی نکتهی اول این بود که گاهی بهواسطهی تغییر کردن هزینه های ثابت، افراد آنها را جزو هزینه های متغیر قلمداد میکنند که صحیح نیست.
نکتهی دوم: ثابت ماندن هزینه دال بر هزینه ثابت نیست!
در تکمیل نکتهی قبلی باید این را اضافه کنیم که صرف ثابت ماندن یک هزینه باعث نمیشود که هزینه ثابت باشد! به جدول زیر نگاه کنید:
همانطور که میبینید هزینهی قبض برق برای ماههای مهر تا اسفند ثابت مانده است اما ثابت یا متغیر بودن هزینهها را از روی اعداد تعیین نمیکنیم بلکه ماهیت آنها به مهم است که به میزان تولید یا ارائهی خدمات ارتباطی نداشته باشد، اما پول برق با حجم تولید ارتباط دارد و جزو هزینه های متغیر محسوب میشود و در جدول زیر پول اجاره یک هزینه ثابت است:
مثالهایی از هزینه های ثابت
تصمیم گرفتیم که به عنوان مثال، بخشی از رایجترین هزینه های ثابت یک واحد تولیدی را فهرست کنیم که بخش اول شامل هزینههای ثابت سرمایهگذاری و بخش دوم شامل هزینههای تکرارشونده هستند.
هزینه های ثابت سرمایهگذاری ممکن است مواردی مثل زیر باشند:
خرید زمین
محوطهسازی (خاکبرداری و تسطیح و پارکینگ و خیابان کشی و …) و احداث ساختمانها و سولهها
تأمین ماشینآلات و تجهیزات و ادوات ضروری (ماشینآلات تولید، تجهیزات تأسیسات، تجهیزات اطفای حریق و …)
هزینهی نصب تابلوهای برق و سیمکشی
خرید تجهیزات اداری
خرید وسایل نقلیه
هزینهی اخذ مجوزها
هزینههای مربوط به طراحی کارخانه
هزینههای مربوط به تحقیقات بازار
هزینههای مربوط به تولید آزمایشی
در ادامه مواردی را بررسی میکنیم که بهصورت مستمر پرداخت میشوند:
دستمزد ثابت کارگران و کارکنان
بیمهی سالیانهی کارکنان
بیمهی حوادث برای کارخانه (مثل بیمهی آتشسوزی و زلزله و …)
دسترسی به اینترنت (اگر حجمی نباشد)
هزینهی سالیانهی تمدید سرویسهای نرمافزاری (اتوماسیون و حسابداری و …)
هزینهی کالیبراسیون و تعمیرات و نگهداری منظم (شامل خرابیهای حاصل از کار زیاد دستگاه نمیشود)
هزینههای قرارداد با مراکز تفریحی برای کارکنان که بر مبنای زمان (نه میزان مصرف) منعقد میشوند
هزینه های متغیر (Variable Costs)
هزینه های متغیر بر خلاف هزینههای ثابت به میزان تولید یا ارائهی خدمات وابسته هستند، یعنی هر چقدر خروجی کارخانه بیشتر شود این هزینهها بیشتر میشوند. مثلاً کارخانهای را فرض کنید که با هشت ساعت کار روزانه میتواند ۲۰۰ واحد محصول تولید کند اما تصمیم میگیرد که ساعت کاری را به دوازده ساعت برساند و در این حالت اضافهکاری کارگران یک هزینهی متغیر محسوب میشود چون با ظرفیت تولید در ارتباط است، یا تجهیزات تولید از برق استفاده میکنند و با افزایش حجم تولید باید زمان بیشتری کار کنند و به همین علت هزینههای مصرف انرژی متغیر هستند، هر چند که بخشی از این هزینهها بهصورت آبونمان است که ارتباطی با میزان مصرف ندارد و جزو هزینههای ثابت است.
نکته: هزینه متغیر وابسته به تعداد محصول است
بر خلاف هزینههای ثابت که برای محاسبهی مجموعشان باید بازهی زمانی را مشخص کنیم، هزینههای متغیر بر مبنای تعداد محصول تولید شده هستند و به عبارتی با تغییر ظرفیت تولید، این هزینهها در یک بازهی زمانی مشخص تغییر میکنند در حالیکه هزینههای ثابت به این موضوع وابسته نیستند.
مثالهایی از هزینه های متغیر
در ادامه فهرستی از هزینههای رایج یک واحد تولیدی را مثال زدیم که از نوع متغیر هستند:
خرید مواد اولیه که با افزایش تولید زیاد میشود
حملونقل مواد اولیه که با افزایش نوبتهای سفارش دهی (متناسب با فضای انبار) زیاد میشود
هزینههای توزیع
مصرف انرژی (آب و برق و گاز و گازوئیل و بنزین) به جز هزینههای ثابت در قالب آبونمان یا سرویسهای دیگر
هزینهی ابزارهای مصرفی مثل تیغه برش تراشکاری یا الکترو جوشکاری
اضافه کاری و پورسانت کارکنان
بیمهی محصولات
تعمیرات و نگهداری (آن بخشی که با کارکرد بیشتر دستگاه آسیب میبیند و بر اساس عمر مفید قطعات محاسبه میشود)
هزینههای بستهبندی
محاسبهی مجموع هزینهها
تمام هزینهها در قالب ثابت و متغیر هستند و اگر آنها را جمع کنیم، هزینهی کل محاسبه میشود:
اگر مطالب را با دقت بررسی کرده باشید، گفتیم که هزینههای ثابت تابع زمان هستند یعنی برای محاسبهی مجموعشان در رابطهی بالا باید محدودهی زمانی مشخصی در نظر گرفته شود اما هزینههای متغیر بر مبنای تعداد محصول هستند:
پس میتوانیم مجموع هزینهها را به شکل زیر بنویسیم:
جدول زیر را در نظر بگیرید و فرض کنید که برای یک بازهی زمانی یکساله تهیه شده است:
در این سال مجموعاً ۲۱ میلیون تومان به هزینه های ثابت و ۳۶ میلیون تومان به هزینه های متغیر اختصاص داده شده طوریکه مجموع حقوق ثابت تمام کارگران ۲۰ میلیون و مجموع پاداشها و مزایای آنها ۱۲ میلیون تومان بوده است. حالا فرض کنید که مجموعاً ۳۶۰ واحد از محصول در این سال ساخته شده است یعنی مجموع هزینههای متغیر برای هر محصول معادل صدهزار تومان خواهد بود.
درسهای مجموعهی «مفاهیم و اطلاعات اولیه تولید» به ترتیب عبارتند از:
راهنمای استفاده از این مجموعه
تولید چیست؟
ظرفیت تولید چیست؟
پارادایمهای تولید
انواع فرایندهای تولید و ارائهی خدمات
صنعت چیست؟
کسبوکار، کارآفرینی و اشتغالزایی
کسبوکارهای کوچک، متوسط و بزرگ
تعاریف حقوقی مهم در حوزهی تولید
مهمترین مسائل حقوقی تولیدکنندگان
هزینههای ثابت و متغیر
بسیار عالی و شیوا و روان مفهوم بیان شده. ممنون
عااااالی