مزیت مطلق و مزیت نسبی در علم اقتصاد

مزیت مطلق (Absolute Advantage)

در چهارچوب علم اقتصاد، «مزیت مطلق» یعنی یک واحد اقتصادی بتواند کالا یا خدمت مشخصی را نسبت به سایر واحدهای اقتصادی با راندمان بالاتر یا منابع کم‌تر تولید کند. مثلاً کارمندی که از تمام همکاران خود سریع‌تر تایپ می‌کند، در تایپ کردن نسبت به آن‌ها مزیت مطلق دارد. همچنین اگر با استفاده از منابع مشابه، کارخانه‌ی الف بتواند روزی ۱۰۰۰ خودکار تولید کند اما کارخانه‌های ب و ج به ترتیب روزی ۸۰۰ و ۹۰۰ عدد از همان خودکار بسازند، کارخانه‌ی الف نسبت به ب و ج در تولید آن خودکار مزیت مطلق دارد. ضمناً آمارها نشان می‌دهد که عربستان، برزیل و آمریکا در تولید نفت خام، قهوه‌ و سیم مس نسبت به سایر کشورها مزیت مطلق دارند.

در سال ۱۷۷۶، آدام اسمیت در کتاب خود با عنوان ثروت ملل (The Wealth of Nations) از مفهوم «مزیت مطلق» استفاده کرد تا نشان دهد: چگونه کشورها با تمرکز بر صادرات کالاهایی که در تولیدشان مزیت مطلق دارند و واردات کالاهایی که راندمان سایر کشورها در تولیدشان بیشتر است، منافع بیشتری به دست می‌آورند. این گزاره چکیده‌ای مختصر و اجمالی از «نظریه‌ی مزیت مطلق» آدام اسمیت است که منافع دوجانبه‌ی تجارت را از دریچه‌ی مزیت مطلق تفسیر می‌کند. اما در سال ۱۸۱۷، اقتصاددان دیگری به نام ریکاردو به موضوع از جنبه‌ی «هزینه فرصت» نگاه کرد و «نظریه‌ی مزیت نسبی» ارائه شد.

مزیت نسبی (Comparative Advantage)

مزیت نسبی یعنی واحد اقتصادی بتواند کالا یا خدمتی مشخص را با هزینه فرصت کم‌تری نسبت به سایر واحدهای اقتصادی تولید یا عرضه کند. مثلاً شاید بهترین بازیگر جهان که تهیه‌کنندگان زیادی تشنه‌ی همکاری با او هستند و پروژه‌های زیادی به او پیشنهاد می‌شود، عملکرد بسیار خوبی در تایپ کردن داشته باشد. اگر این بازیگر تصمیم بگیرد که روزانه هشت ساعت در شرکتی به کار تایپ مشغول شود، فرصت‌های زیادی را از دست می‌دهد. اما برای بسیاری از افراد، «هزینه فرصت» کار کردن در یک سازمان بسیار متعادل‌تر است. بنابراین، اکثراً برای انجام این کار، فرصت‌های کم‌تری از دست می‌دهند و نسبت به بهترین بازیگر جهان مزیت نسبی دارند. همچنین هزینه فرصتِ تولید خیار برای تسلا یا برگزاری کلاس نقاشی کودکان برای هاروارد بسیار زیاد است و می‌توانند فعالیت‌های مؤثرتری را جایگزین کنند. بنابراین برای همه‌ی این واحدها بهتر است که روی فعالیت‌های پرسود خود متمرکز شده و بخشی از کالاها و خدمات مورد نیاز خود را با تجارت تأمین کنند.

در تصویر زیر شرکت الف در تولید هر دو محصول پیچ و مهره نسبت به شرکت ب «مزیت مطلق» دارد. برای تولید هر واحد پیچ، هزینه فرصت شرکت الف دو واحد مهره و هزینه فرصت شرکت ب یک واحد مهره است. در نتیجه شرکت ب در تولید پیچ «مزیت نسبی» دارد. راه‌های زیادی هست تا هر دو شرکت الف و ب با تجارت به منافع بیشتری دست پیدا کنند، مثلاً شرکت ب می‌تواند ماهیانه ۲۰۰ پیچ تولید کند، ۵۰ واحد از آن را به الف بفروشد و در ازای آن ۸۰ مهره دریافت کند تا مجموعاً ۱۵۰ پیچ و ۸۰ مهره داشته باشد که بالاتر از مرز امکانات تولید این شرکت است. شرکت الف می‌تواند ماهیانه ۲۰۰ پیچ و ۴۰۰ مهره تولید کند تا بعد از مبادله ۲۵۰ واحد پیچ و ۳۲۰ مهره داشته باشد، در حالی که این شرکت نمی‌توانست بیش از ۲۵۰ پیچ و ۳۰۰ مهره به طور هم‌زمان تولید کند و حالا ۲۰ مهره‌ی اضافه به دست آورده است.

گفتیم که آدام اسمیت، منافع حاصل از تجارت را فقط از جنبه‌ی «مزیت مطلق» تشریح کرده بود. اما دیوید ریکاردو در سال ۱۸۱۷ نظریه‌ی «مزیت نسبی» را در مقاله‌ی «اصول اقتصاد سیاسی و دریافت مالیات» مطرح کرد و توضیح داد که حتی اگر یک کشور در تولید هیچ کالایی مزیت مطلق نداشته باشد، مزیت نسبی در تولید بعضی کالاها و خدمات باعث می‌شود که تجارت آن با کشورهای دیگر، منافع چندجانبه داشته باشد.