اقتصاد (Economy) و علم اقتصاد (Economics) چیست؟

کلمات Economy و Economics با هم تفاوت دارند. معمولاً Economy را «اقتصاد» و Economics را «علم اقتصاد» ترجمه می‌کنند، اما گاهی هم برای هر دوی آن‌ها از کلمه‌ی «اقتصاد» استفاده می‌شود.

بنا به تعریف دیکشنری کمبریج، اقتصاد (Economy) سیستم تجارت و صنعت است که ثروت یک کشور به واسطه‌ی آن ایجاد و مصرف می‌شود. وقتی می‌گوییم اقتصاد یک کشور در حال کوچک‌تر شدن است، یا درست کار نمی‌کند، یا دستوری است، منظورمان Economy است.

ژان باتیست سه، اقتصاد (Economics) را علم تولید، توزیع و مصرف ثروت می‌دانست. از این دیدگاه صدها سال گذشته، اما کماکان مورد توجه است. مطابق تعریف ارائه شده در دیکشنری مریام وبستر: «اقتصاد علمی اجتماعی است که عمدتاً روی توصیف و تحلیل تولید، توزیع و مصرف کالاها و خدمات تمرکز دارد». در این تعریف، منظور از «اجتماعی بودن علم اقتصاد» این است که به مطالعه‌ی «جوامع» و تعامل «واحدهای اقتصادی» مثل نفرات، خانوار و بنگاه‌ها با «جوامع» می‌پردازد. بدین ترتیب وقتی می‌گوییم کسی اقتصاد می‌خواند، منظورمان Economics است که شاخه‌ای از علم محسوب می‌شود.

در هر حال، تعاریف بالا برای درک مفهوم اقتصاد کافی نیست. از این رو با الگوبرداری از رویه‌ی رایج در کتاب‌های این حوزه، مفهوم آن را با یاری گرفتن از مفاهیم «عوامل اقتصادی» و «کمیابی» تشریح می‌کنیم.

عامل اقتصادی (Economic Agent) به فرد یا گروهی گفته می‌شود که تصمیم‌گیری می‌کنند. مثلاً مشتریان برای انتخاب خودروی مناسب، مدیر کارخانه در مورد ساعات کار کارگران، دانشجویان در مورد رفتن به کلاس، شرکت‌ها در مورد قیمت محصولات و اتحادیه‌ها در مورد شرایط عضویت اعضا تصمیم‌گیری می‌کنند. بنابراین همه‌ی آن‌ها عوامل اقتصادی هستند.

مفهوم دیگری که به درک آن نیاز داریم، کمیابی (Scarcity) است. شاید این اصطلاح مشهور را شنیده باشید که: «کمیابی مادر علم اقتصاد است». منشأ کمیابی، نامحدود بودن خواسته‌های آدمیزاد و محدود بودن منابع است. فرض کنید که یک خودروی معمولی به صورت رایگان عرضه شود. تعداد افرادی که خواهان این خودرو هستند، به مراتب از میزان عرضه بیشتر است و نمی‌توان به خواسته‌ی همه‌ی آن‌ها پاسخ داد. منابع این جهان به اندازه‌ای محدود هستند که نمی‌توان آن‌ها را به صورت مجانی میان متقاضیان توزیع کرد. اگر برای خرید آب معدنی، خودرو، کتاب و خودکار هزینه می‌کنیم، به دلیل کمیاب بودن آن‌ها است. فلسفه‌‌ی وجود کنکور این است که برای همه‌ی متقاضیان پزشکی جا نیست و فقط تعداد محدودی از افراد می‌توانند در این رشته تحصیل کنند.

علم اقتصاد، مطالعه‌ی چگونگی انتخاب عوامل اقتصادی (افراد و گروه‌ها) در شرایط کمیابی و آثار انتخاب‌هایشان بر جامعه است. با توجه به تعاریفی که ابتدای درس گفتیم، این انتخاب‌ها ناظر بر تولید، توزیع و مصرف محصولات و خدمات هستند، یعنی در این شاخه از علم بررسی می‌شود که فعالان اقتصادی چگونه منابع محدود را به فعالیت‌های تولید، توزیع و مصرف محصولات و خدمات اختصاص می‌دهند. در همین راستا می‌توانیم به تعریف ارائه شده از سوی تیبور سیتُوسکی است اشاره کنیم که: «اقتصاد علمی اجتماعی است که با مدیریت منابع کمیاب سروکار دارد».

شاید توضیحات این درس برای درک مفهوم علم اقتصاد کافی نباشد، اما این خلأ به تدریج در درس‌های دیگر و با ارائه‌ی مباحث جدی‌تر این حوزه برطرف می‌شود. فعلاً به این اندازه باید بدانیم که علم اقتصاد در مورد نحوه‌ی مصرف منابع کمیاب است. عوامل یا بازیگران آن افراد، خانوارها، بنگاه‌ها و سازمان‌ها (مثل شرکت‌ها و مؤسسات)، جمعیت‌ها (مثل اتحادیه‌ها) و دولت‌ها هستند و انتخاب‌ها و رفتارهای این بازیگران مورد مطالعه قرار می‌گیرد.