تعاریف کارآفرینی، کسب و کار و استارتاپ

کارآفرینی چیست؟

به گمان خیلی‌ها، کارآفرینی به معنای فراهم کردن بستری برای استخدام و کار کردن است. این تعریف، درست نیست و معمولاً در میان فارسی‌زبانان رواج دارد، چون برای ترجمه‌ی واژه‌ی Entrepreneurship از کلمه‌ی مناسبی استفاده نشده است و ترکیب واژگان “کار” و “آفرینش”، ذهن را به اشتباه می‌اندازد. در خصوص ایجاد کردن فرصت شغلی برای دیگران، عموماً از عبارت Job Creation استفاده می‌شود که ترجمه‌ی فارسی آن اشتغال‌زایی است. اما اگر دقت کنید، “کارآفرینی” بیشتر از آن که ترجمه‌ی Entrepreneurship باشد، به Job Creation نزدیک‌تر است.

تفکیک میان فعالیت‌های کارآفرینی و سایر فعالیت‌ها، از این جهت مهم است که به برنامه‌ریزی و ضروریات کاملاً متفاوتی نیاز دارند. در آینده، بیشتر راجع به این ضروریات صحبت می‌کنیم، اما در حال حضر باید بدانیم که درک مفهوم کارآفرینی، صرفاً یک مقدمه‌ی بی‌فایده نیست و روی تصمیم‌های آینده‌مان اثر می‌گذارد. در ادامه، تعدادی از مهم‌ترین تعاریف کارآفرینی را فهرست می‌کنیم و سپس از تجزیه‌وتحلیل آ‌ن‌ها به یک جمع‌بندی نهایی می‌رسیم.

بنا به نظر پیتر دراکر (مشاهده‌ی منبع):  

کارآفرین کسی است که همیشه به دنبال تغییرات است، به آن‌ها پاسخ می دهد و از آن‌ها به عنوان یک فرصت بهره برداری می کند.

او همچنین بیان کرده است:

نوآوری ابزار خاص کارآفرین است، ابزاری که از طریق آن از تغییر به عنوان فرصتی برای کسب‌وکار یا ارائه‌ی خدمات متفاوت بهره‌برداری می‌‌شود.

مطابق دیکشنری مریام-وبستر (مشاهده‌ی منبع):

کارآفرین کسی است که خطرات یک کسب و کار یا شرکت را سازماندهی، مدیریت و بر عهده می گیرد.

بنا به نظر آلویس شومپیتر (مشاهده‌ی منبع):

کارآفرین کسی است که ترکیب‌های جدیدی از روش‌های تولید را به وجود می‌آورد و بدین ترتیب، تعادل موجود را بر هم می‌زند.

همچنین از نظر وی:

کارآفرینان فرصت‌های بالقوه‌ی سودآور را پیش بینی کرده و برای بهره‌برداری از آن‌ها تلاش می‌کنند.

همچنین یکی دیگر از نظرات مهم وی این است که:

کارآفرین اساساً یک مبتکر است و مبتکر کسی است که ترکیبات جدیدی را معرفی کند.

در ویکی‌پدیای انگلیسی (مشاهده‌ی منبع) آمده است:

کارآفرین معمولاً به عنوان یک مبتکر و منبع ایجاد ایده‌ها، کالاها، خدمات و کسب و کار جدید یا منبع شکل‌گیری یک رویه‌ی جدید در نظر گرفته می‌شود.

همانطور که می‌بینید، در مورد تعریف کارآفرینی -مثل تعریف کسب‌وکار- اتفاق نظر وجود ندارد. با این حال در اکثر تعاریف، این ویژگی مشترک دیده می‌شود که کارآفرینی از جنس تغییر دادن است. در تعریف پیتر دراکر، مستقیماً و صراحتاً به این ویژگی اشاره شده است. شومپیتر، کارآفرینی را نوعی بر هم زدن تعادل توصیف کرده است که طبیعتاً خارج شدن از حالت تعادل، با تغییر دادن (و به قول وی، با استفاده از ترکیب‌های جدید) امکان‌پذیر می‌شود. همچنین به نقل از ویکی‌پدیای انگلیسی، کارآفرین باید به دنبال ایجاد رویه‌ها و ایده‌های جدید باشد، که معادل با تغییر دادن رویه‌ها و راهکارهای کنونی است.

رابطه‌ی کارآفرینی و تغییرات

با توجه به توضیحات بالا، می‌توانیم “تغییر دادن” را یکی از ویژگی‌های اصلی کارآفرینی بدانیم. اما کارآفرین چه چیزی را تغییر می‌دهد‌؟ در پاسخ به این سؤال می‌توانیم به نقل قول‌های بالا رجوع کرده و به مصادیقی مثل محصولات، خدمات، رویه‌ها و ترکیب‌ها اشاره کنیم. همچنین می‌توانیم مدل کسب‌وکار استروالدر را در نظر بگیریم و بلوک‌هایی مثل ارزش‌های پیشنهادی، بخش‌بندی مشتریان، جریان‌های درآمدی (روش‌های درآمدزایی)، منابع کلیدی و سایر عناصر را موضوع تغییرات آینده بدانیم. برای درک بهتر ارتباط میان کارآفرینی و تغییرات، به مثال‌های زیر توجه کنید.

اگر پمپ بنزین جدیدی تأسیس کنیم و علکردمان مثل پمپ بنزین‌های دیگر باشد، کارآفرین نیستیم. اما اگر بنزین را اقساطی به مشتریان فروشیم (تغییر در جریان درآمدی)، یا سوخت متفاوتی را ارائه کنیم (تغییر در محصول)، یا از روبات‌ها برای بنزین زدن استفاده کنیم (تغییر در رویه‌ها)، کارآفرین هستیم.

اگر شخصی برای اولین بار، طرح تاکسی‌های هوایی را در تهران اجرا کند، کارآفرین است. اگر شخص دیگری از شخص اول الگوبرداری کرده و طرح را به همان شکل اجرا کند، کارآفرین نیست، مگر این که تغییرات نامتعارفی ایجاد کرده باشد.

اگر شخصی، برای تولید پیچ از روشی کاملاً متفاوت و جدید استفاده کند، کارآفرین است (تغییر در فرایندها).

سؤال دیگر این است که برای کارآفرینی، میزان تغییرات باید تا چه اندازه باشد؟ قاعدتاً این سؤال جواب دقیقی ندارد. اما به عنوان یک معیار سرانگشتی، تغییرات باید مبتکرانه باشد، یعنی از نظر دیگران بدیهی و معمولی به نظر نرسند. به عنوان مثال، تغییر دادن شکل یک خودکار یا تغییر در ابعاد آن، اصلاً مبتکرانه به حساب نمی‌آیند و از کسی کارآفرین نمی‌سازد.

رابطه‌ی کارآفرینی و ریسک

اصولاً وقتی تعادل به هم می‌خورد، ریسک انجام کار بیشتر می‌شود. برای برنامه‌ریزی کردن و پیش‌بینی آینده (مثلاً پیش‌بینی هزینه‌ها، یا پیش‌بینی تقاضا) به اطلاعات نیاز است و وقتی شرایط تغییر می‌کند، عملاً بخش زیادی از اطلاعات مورد نیاز برای تصمیم‌گیری وجود ندارد. به همین علت، وقتی “تغییر دادن” را یکی از ویژگی‌های کارآفرینی فرض می‌کنیم، باید بپذیریم که ویژگی دیگر آن “ریسک بالاتر” است.

البته در بعضی تعاریف کارآفرینی، ریسک را مستقیماً ریسک را به عنوان یکی از مشخصه‌های آن اعلام می‌کنند؛ طوری که اگر ریسک انجام یک کار، از ریسک انجام کارهای مشابه، بیشتر نباشد، کارآفرینی نیست. این دیدگاه، هم در ویکی‌پدیای انگلیسی و هم در نظرات Richard Cantillon مشاهده می‌شود، طوری که از نظر کانتیلون، کارآفرین شخصی “ریسک‌پذیر” بود. با این حال، شرط ریسک‌پذیر بودن در بسیاری از تعاریف دیگر به چشم نمی‌خورد و نمی‌توانیم در مورد آن، حکم کلّی صادر کنیم

استارتاپ چیست؟

اکثراً گمان می‌کنند که استارتاپ (Start Up) مفهومی مشابه کسب‌وکار و کارآفرینی است و به نوع خاصی از فعالیت‌ها اطلاق می‌شود. در این درس، قصد موشکافی مفهوم استارتاپ و ارائه‌ی تعاریف مختلف آن را نداریم، اما ناچاریم به بعضی کلیات اشاره کنیم تا از ابهامات احتمالی جلوگیری شود.

به صورت کلّی، یک کسب‌ و کار عمر محدودی دارد و در کامل‌ترین حالت، چهار مرحله‌ی استارتاپ، رشد، بلوغ و زوال را تجربه می‌کند. بر این اساس، استارتاپ را می‌توانیم روزهای اولیه‌ی تولّد یک کسب‌وکار بدانیم که هنوز تکلیف بسیاری از جزئیات آن معلوم نیست و آن طور که باید، شکل نگرفته است. طبیعت این مرحله اقتضا می‌کند که مدیران کسب‌وکار، دائماً آزمون و خطا کنند تا در خصوص ارزش‌های پیشنهادی (محصولات و خدمات)، روش‌های درآمدزایی، مشتریان هدف، منابع مورد نیاز و بسیاری از موضوعات دیگر به قطعیت بیشتری برسند. برای درک بهتر این مرحله و تفاوت آن با مراحل دیگر، می‌توانید به درس چرخه‌ی عمر کسب‌وکار مراجعه کنید.

با توجه به توضیحاتی که دادیم، اصولاً استارتاپ اولین مرحله‌ی شکل‌گیری یک کسب‌وکار است؛ یعنی تفاوتی ندارد که نوع فعالیت کسب‌وکار یا محصولات آن چه باشد، بلکه هر کسب‌وکاری که به مرحله‌ی رشد نرسیده است، نوعی استارتاپ به حساب می‌آید. با این حال، بسیاری از صاحب‌نظران با این تعریف موافق نیستند. برخی اعتقاد دارند که استارتاپ، صرفاً در مورد فعالیت‌های مربوط به فناوری اطلاعات موضوعیت پیدا می‌کند، یا گروهی دیگر عقیده دارند که استارتاپ الزاماً به فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که پتانسیل رشد بالایی داشته باشند. ریشه‌ی اصلی این اختلاف نظرها، رویدادهای تکنولوژیک دهه‌های اخیر در عرصه‌ی فناوری اطلاعات است که به نوعی واژه‌ی استارتاپ را به نفع خودشان تصاحب کرده‌اند.

در هر حال، با توجه به این که ویکی‌تولید برای علاقمندان تولید نوشته می‌شود، ترجیح‌مان این است که استارتاپ را نخستین مرحله از چرخه‌ی عمر کسب‌وکار بدانیم و به هیچ شرط اضافه‌ای قائل نباشیم. بر این اساس، در تمامی درس‌های ویکی‌تولید، هر زمان که از واژه‌ی استارتاپ استفاده می‌کنیم، فعالیت‌های تولیدی را هم در بر می‌گیرد.