شرایط تشکیل انواع شرکت تجاری

شرایط عمومی تشکیل شرکتهای تجاری

در حقوق ایران، حدأقل دو شریک برای تشکیل شرکت نیاز است، البته در همین درس خواهیم گفت که برای تشکیل بعضی شرکت‌ها به تعداد بیشتری از شرکا -مثلاً پنج شریک- نیاز است.

یکی از اولیه‌ترین ضروریات تشکیل شرکتهای تجاری این است که این چند شخص -شرکای آینده- برای تشکیل شرکت به توافق برسند و قرارداد منعقد کنند. به عبارت ساده‌تر، اگر قرار است نازنین و حسن با هم شرکتی را تأسیس کنند، در درجه‌ی اول باید راجع به مواردی همچون موضوع فعالیت شرکت، نوع شرکت و سرمایه شرکت به توافق رسیده باشند. در اصطلاح حقوق به چنین توافقاتی «قرارداد» یا «عقد» می‌گویند و اگر این قرارداد برای تشکیل شرکت تجاری باشد «قرارداد شرکت» یا «شرکت‌نامه» نامیده می‌شود. بنابراین، یک فرض این است که نازنین به حسن پیشنهاد کند که پول‌های خود را روی هم بگذارند تا یک میلیارد تومان سرمایه فراهم شود، سپس در قالب یک شرکت مسئولیت محدود (نوع شرکت) بعضی تجهیزات را از چین وارد کنند و در ایران بفروشند (موضوع فعالیت). حاصل این توافقات به همراه بعضی جزئیات دیگر مثل اسم شرکت و نحوه‌ی تقسیم سود و امثالهم، قرارداد شرکت را می‌سازد.

پس تا این جا دانستیم که «تشکیل شرکت» منوط به وجود «قرارداد شرکت» میان شرکا است. اما هر توافق و تفاهمی صحیح نیست، بلکه مطابق ماده ۱۹۰ قانون مدنی برای صحت هر قرارداد باید مجموعه‌ای از شرایط وجود داشته باشد که اصطلاحاً به آن‌ها «شرایط اساسی صحت» می‌گویند. اگر این شرایط اساسی رعایت نشده باشند، قرارداد شرکت صحیح نیست و به تبع آن شرکت نمی‌تواند تشکیل شود. به عبارت دیگر، تشکیل تمام شرکت‌ها منوط به انعقاد «قرارداد شرکت» هستند و صحت این قرارداد منوط به رعایت «شرایط اساسی صحت قراردادها» است که جنبه‌ی عمومی دارند و علاوه بر قرارداد شرکت در مورد همه‌ی قراردادهای دیگر نیز باید رعایت شوند. با در نظر گرفتن شرایط اساسی صحت قراردادها در قانون مدنی، شرط صحیح تلقی شدن قرارداد شرکت -به عنوان پیش‌نیاز تشکیل شرکت- شامل موارد زیر است:

۱- موضوع شرکت: باید مشروع، معین، مقدور، دارای مالیت، منفعت عقلایی و جهت مشروع باشد. شاید منظور از «موضوع شرکت» یا مواردی مثل مشروع و معین بودن را ندانید. اما چون صحبت از این موارد به درازا کشیده می‌شود و درس را به حاشیه می‌راند، جزئیات مربوط به آن را جداگانه در درس موضوع شرکت بررسی می‌کنیم.

۲- قصد و رضای شرکت: طرفین قرارداد باید قصد تشکیل یک نوع مشخص از شرکت تجاری را داشته باشند تا آورده‌هایشان را روی هم بگذارند و برای دستیابی به سود و تقسیم سود و زیان همکاری کنند، ضمن این که باید نسبت به این موضوع واقعاً رضایت داشته باشند و اراده‌هایشان بر هم منطق باشد. بنابراین اگر قصد شهرام از امضای قرارداد این باشد که در تشکیل یک شرکت «مسئولیت محدود» مشارکت کند و قصد بهرام از امضای همان قرارداد، تشکیل یک شرکت «تضامنی» باشد، قرارداد باطل است. همچنین اگر شهرام را به زور تفنگ و با تهدید پای قرارداد ببرند و امضا بگیرند، قرارداد شرکت صحیح نیست، زیرا عنصر رضایت وجود ندارد.

نکته‌ی دیگر این است که گاه طرفین قرارداد دچار اشتباه می‌شوند و به موجب آن صحت قرارداد زیر سوال می‌رود. بسیاری از حقوق‌دانان عقیده دارند که اشتباه راجع به «نوع شرکت» باعث باطل شدن قرارداد شرکت است. مثلاً اگر حسن اشتباهاً به قصد مشارکت در «شرکت مسئولیت محدود» پای قراردادی را امضا کند که قرار است به موجب آن «شرکت تضامنی» تشکیل شود، این قرارداد باطل است. همچنین به اعتقاد بعضی، اشتباه راجع به «شخصیت اعضای شرکت» در شرکت‌های اشخاص (یعنی تضامنی، نسبی و مختلط غیرسهامی) می‌تواند موجب بطلان قرارداد باشد، لذا اگر حسن تصور کند که شهردار سابق تهران از اعضای شرکت است و به این علت قرارداد شرکت را امضا کند، اما در واقع این شخص جزء طرفین قرارداد و اعضای شرکت نباشد، قرارداد صحیح نیست. البته به صورت کلّی هر اشتباه کوچک و فرعی نمی‌تواند به صحت «قرارداد شرکت» آسیب بزند، بلکه اشتباه باید اساسی و تأثیرگذار باشد. ضمن این که اصل بر صحت قراردادها است، یعنی همه‌ی قراردادها را صحیح فرض می‌کنیم مگر خلاف آن ثابت شود.

۳- اهلیت: کلمه «اهلیت» یک اصطلاح حقوقی است. یک قرارداد زمانی صحیح است که طرفین آن «اهلیت انعقاد معامله» داشته باشند، یعنی بالغ و عاقل و رشید باشند. منظور از بالغ بودن این است که سن شریک اگر دختر است بالای ۹ سال تمام قمری و اگر پسر است بالای ۱۵ سال تمام قمری باشد. منظور از عاقل بودن این است که طرفین قرارداد شرکت مجنون یا دیوانه نباشند. منظور از رشید بودن این است که توانایی عقلی برای تشخیص و سنجیدن نفع و ضرر اقتصادی داشته باشند. فرض بر این است که همه اشخاص با سن بیشتر از ۱۸ سال تمام شمسی، رشید هستند مگر این که خلاف آن اثبات شود. اگر شریکی همه‌ی این ویژگی‌ها را داشته باشد، اهلیت انعقاد معامله دارد. اما اگر شخصی فاقد این ویژگی‌ها باشد اصطلاحاً محجور نامیده می‌شود. این اشخاص می‌‌توانند به واسطه ولی یا قیم در شرکت‌های تجاری شریک شوند که قواعد آن در قانون مدنی آمده است و پرداختن به آن‌ها در حوصله‌ی درس‌مان نیست.

۴- مشروعیت جهت شرکت: منظور از «جهت شرکت» را می‌توانیم همان مشروع بودن هدفی که شرکت برای آن تشکیل می‌شود قلمداد کنیم. اگر این هدف نامشروع باشد، قرارداد شرکت و به تبع آن شرکت باطل است. به عنوان مثال، اگر هدف حسن و ندا از تشکیل شرکت فراهم کردن بستری برای کلاهبرداری باشد، جهت قرارداد نامشروع و قرارداد باطل است.

به جز موارد بالا که همان شرایط اساسی صحت قرارداد هستند، بعضی شرایط عمومی دیگر نیز باید رعایت شوند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم. مطابق بند ۲ از ماده ۴۷ قانون ثبت، ثبت قرارداد شرکت اجباری است و مطابق ماده ۴۸ قانون ثبت، اگر قرارداد شرکت ثبت نشده باشد در ادارات و محاکم پذیرفته نمی‌شود، به عبارتی در این حالت قرارداد را به رسمیت نمی‌شناسند. برای این که سندی مثل شرکت‌نامه ثبت شود، لزوماً باید به صورت کتبی باشد. دکتر اسکینی -یکی از صاحب‌نظران مشهور حقوق تجارت- اعتقاد دارند که اگر شرکت‌نامه به ثبت نرسد، شرکت مورد نظر یک شرکت تضامنی محسوب می‌شود. در شرکت تضامنی مسئولیت شرکا نامحدود است و اگر بدهی به وجود بیاید، هر شریک در صورت مطالبه‌ی طلبکار باید کل آن را پرداخت کند. لذا این وضعیت معمولاً برای شرکا نامطلوب است و تلاش می‌کنند که گرفتار آن نشوند. البته ناگفته نماند که بعضی دیگر از اساتید حقوق تجارت با نظر دکتر اسکینی مخالف هستند.

همچنین نکته دیگر این است که بعضی توافقات و شروط می‌توانند با ماهیت قرارداد تشکیل شرکت تعارض داشته باشند و باعث بی‌اعتبار شدن آن شوند، مثال بارز این است که طرفین توافق کنند یکی از شرکا به کلی در سود یا زیان شریک نباشد. این شرط با اساس و ذات قرارداد شرکت -و اصطلاحاً مقتضای این قرارداد- در تعارض است و لذا مطابق ماده ۲۳۳ قانون مدنی از موجبات باطل شدن قرارداد است. به عنوان مثال فرض کنید که این جمله در قرارداد شرکت نوشته شده و مورد تأیید طرفین قرار گرفته باشد: «احمد کاظمی به عنوان شریک شرکت، فقط از سود سهم می‌برد و در ضررهای احتمالی سهیم نیست». درج چنین عبارتی می‌تواند باعث بی‌اعتبار شدن کل قرارداد شود.

نکته تکمیلی: به جز شرایط عمومی که گفتیم، ملاحظات دیگری وجود دارد که لازمه‌ی تشکیل شرکت نیستند، اما عدم رعایت‌ آن‌ها شرکت را با خطر ابطال روبه‌رو می‌کند. به عنوان مثال «ثبت شرکت» یا «انتشار خلاصه قرارداد شرکت یا شرکت‌نامه» برای اطلاع عموم از لازمه‌های تشکیل شرکت به حساب نمی‌آیند، اما خودداری از آن‌ها می‌تواند به باطل شدن شرکت منتهی شود. بنابراین علاوه بر موارد بالا که شرایط الزامی تشکیل شرکت هستند، عملاً «ثبت کردن شرکت» و «انتشار خلاصه‌ی شرکت‌نامه» نیز باید انجام شوند. ضمن این که یادآور می‌شویم علاوه بر موارد فوق، بعضی شرایط اختصاصی نیز برای تشکیل شرکت وجود دارد که در بخش دوم درس به آن‌ها خواهیم پرداخت.

شرایط اختصاصی برای تشکیل انواع شرکتهای تجاری

آن چه در بخش قبل گفتیم، شرایط عمومی بود که راجع به کلیه‌ی شرکت‌های تجاری باید رعایت شوند. اما علاوه بر شرایط عمومی، برای تشکیل هر کدام از انواع شرکتهای تجاری، بعضی شرایط اختصاصی -مختص همان نوع شرکت- لازم است. در این بخش شرایط اختصاصی تشکیل انواع شرکتهای تجاری را بررسی می‌کنیم.

تشریفات و شرایط اختصاصی تشکیل شرکت سهامی عام

شرکت سهامی عام زمانی تشکیل می‌شود که مدیران و بازرسان شرکت انتخاب شده و سمت خود را کتباً قبول کرده باشند. با این وجود در فرایند تشکیل شرکت‌های سهامی عام، مجموعه‌ای از شرایط و اقدامات دیگر نیز باید وجود داشته باشند که در ادامه توضیح می‌دهیم.

برای تشکیل شرکت سهامی عام، ابتدا دو یا چند شخصِ حقیقی یا حقوقی، ابتکار عمل تأسیس آن را به عهده می‌گیرند که به آن‌ها «مؤسسان» یا «تأسیس کنندگان» می‌گوییم. نهایتاً برای تشکیل شرکت سهامی عام -بعد از همه تشریفاتی که خواهیم گفت- تعداد شریکان باید حدأقل به پنج شخص یا بیشتر برسد.

یکی از اولین تصمیم‌های مؤسسان این است که راجع به «سرمایه شرکت» توافق کنند، مثلاً شاید با بررسی فعالیت مورد نظر و انجام مطالعات اقتصادی تصمیم بگیرند که سرمایه شرکت ۵۰۰ میلیون تومان باشد. مبلغ سرمایه در شرکت‌های سهامی عام نباید کم‌تر از پانصد هزار تومان باشد. مؤسسان شرکت سهامی عام باید تعهد دهند که حدأقل بیست درصد سرمایه شرکت را -همان سرمایه‌ای که با توافق هم تعیین کردند- خودشان تأمین کنند. بنابراین در مثالی که زدیم، مؤسسان باید تعهد دهند که حدأقل ۱۰۰ میلیون از پانصد میلیون تومان سرمایه شرکت را خودشان تأمین کنند.

در قدم بعد مؤسسان باید حسابی در بانک به نام «شرکت در حال تأسیس» افتتاح کنند و حدأقل ۳۵ درصد مبلغ تعهد شده را به صورت نقدی به بانک پبردازند. علاوه بر ۳۵ درصدی که نقداً پرداخت می‌شود، شاید بعضی مؤسسان آورده‌های غیرنقدی مثل خانه و ماشین داشته باشند که آن‌ها نیز باید در اختیار بانک قرار بگیرد. لازم به ذکر است که وقتی آورده‌های مؤسسان به بانک تحویل داده شد، بانک گواهینامه بانکی صادر می‌کند که یکی از مدارک مورد نیاز در مراحل آتی تشکیل و ثبت شرکت است.

در ادامه مؤسسان باید بعضی اسناد و مدارک را تهیه و امضا کنند و به مرجع ثبت شرکت‌ها تحویل دهند. یکی از این اسناد «اظهارنامه» است که باید در آن به مواردی مثل نام شرکت، هویت و اقامتگاه مؤسسین، موضوع شرکت، مبلغ سرمایه شرکت (با تعیین مقدار نقد و غیر نقد آن)، تعداد سهام با نام و بی‌نام، مبلغ اسمی سهام، تعداد و خصوصیات و امتیازات سهام ممتاز (در صورتی که مورد نظر مؤسسان باشد) اشاره شده باشد. بر خلاف شرکت‌های مسئولیت محدود، نسبی، تضامنی و مختلط، موضوع فعالیت شرکت سهامی عام لازم نیست حتماً از اعمال تجاری باشد و می‌توان موضوعات دیگری را نیز برای فعالیت شرکت در نظر گرفت.

سند دوم «طرح اساس‌نامه شرکت» است. همانطور که قبلاً گفتیم، تشکیل شرکت نیاز به توافق شرکا دارد و نتیجه‌ی این توافقات در اساس‌نامه -یا حسب مورد شرکت‌نامه در شرکت‌ مسئولیت محدود و سایر شرکت‌ها- منعکس می‌شود. با این وجود می‌دانیم که در شرکت‌های سهامی عام، افراد زیادی می‌توانند سهام‌دار و شریک شرکت باشند و نظر آن‌ها برای تنظیم اساس‌نامه مهم است. به همین علت اساس‌نامه تنظیم شده توسط موسسان در حد یک طرح یا پیش‌نویس است که شاید در مراحل بعدی دستخوش تغییر شود، لذا به آن «طرح اساس‌نامه» می‌گوییم. در «طرح اساس‌نامه» باید به نام شرکت، موضوع شرکت، مدت شرکت (که شاید دائمی یا موقت باشد)، مرکز اصلی شرکت و محل شعبه‌های آن (اگر قرار به داشتن شعبه است)، مبلغ سرمایه شرکت (با تعیین مقدار نقد و غیرنقد سرمایه) و سایر موارد مندرج در ماده ۸ لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت اشاره شود.

سند سوم «طرح اعلامیه پذیره‌نویسی» است. منظور از پذیره‌نویسی این است که علاقمندان اوراق پذیره‌نویسی را خریداری کنند و بخشی از سرمایه شرکت توسط آن‌ها تأمین شود. به عبارتی همانطور که گفتیم، بخشی از سرمایه شرکت توسط مؤسسان تعهد می‌شود؛ یعنی مؤسسان تعهد می‌کنند که این میزان از سرمایه را خودشان تأمین کنند. اما ماهیت شرکت سهامی عام بدین شکل است که بخشی از سرمایه آن توسط دیگران تأمین می‌شود، لذا اشخاص دیگر وارد می‌شوند تا باقی سرمایه شرکت را تعهد کنند و در شرکت شریک شوند. ناگفته نماند که بر خلاف مؤسسان که قسمتی از آورده‌هایشان می‌تواند غیرنقدی باشد، پذیره‌نویسان فقط وجه نقد می‌پردازند (یا پرداخت وجه نقد را تعهد می‌کنند) و نمی‌توانند آورده‌های غیر نقدی، مثل خودرو یا ملک بیاورند.

اعلامیه پذیره‌نویسی برای اطلاع افراد از بعضی اطلاعات مهم مثل نام شرکت، موضوع شرکت و نوع فعالیت‌های آن، سرمایه شرکت و سایر موارد مندرج در ماده ۸ لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت است. با کمک این اعلامیه، افراد می‌توانند دقیق‌تر راجع به مشارکت یا عدم مشارکت تصمیم‌گیری کنند. همچنین بعضی ضوابط و ملاحظات دیگر نیز در اعلامیه درج می‌شود، مثلاً اعلام می‌کنند که اگر شخصی قصد پذیره‌نویسی دارد، باید حدأقل ۲۰ سهم را تعهد کند و همه‌ی مبلغ آن را نیز نقداً بپردازد. بنابراین مؤسسان پیش‌نویس اعلامیه را به مرجع ثبت شرکت‌ها تسلیم می‌کنند تا مجوز انتشار آن صادر و اطلاع‌رسانی به علاقمندان انجام شود.

نهایتاً مؤسسان باید گواهینامه‌ی بانکی و مدارکی که توضیح دادیم شامل: اظهارنامه، طرح اساس‌نامه و طرح اعلامیه پذیره‌نویسی را به مرجع ثبت شرکت‌ها تحویل دهند. مرجع ثبت شرکت‌ها پس از بررسی مدارک و کسب موافقت سازمان بورس و اوراق بهادار، اجازه انتشار اعلامیه پذیره‌نویسی را صادر می‌کند. اعلامیه آگهی می‌شود و در معرض دید علاقمندان قرار می‌گیرد. علاقمندان مطابق اعلامیه، ورقه‌های تعهد سهم را امضا و مبالغی که باید نقداً پرداخت شود را پرداخت می‌کنند و با این کار به قراردادی که توسط مؤسسین تنظیم شده ملحق می‌شوند.

مطابق ماده ۲۳ قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، مدت پذیره‌نویسی محدود و حدأکثر ۳۰ روز است که توسط سازمان بورس و اوراق بهادار تعیین می‌شود. البته مؤسسان می‌توانند درخواست کنند که این مهلت تمدید شود و اگر دلیل‌شان موجه باشد، سازمان بورس این مدت را حدأکثر برای ۳۰ روز دیگر تمدید می‌کند. بعد از پایان این مهلت، مؤسسان اولاً سازمان بورس را از نتیجه‌ی کار مطلع می‌کنند و ثانیاً حدأکثر تا یک ماه به تعهدات پذیره‌نویسان رسیدگی می‌کنند. برای این که فرایند تشکیل شرکت بتواند ادامه پیدا کند، ناظر بر بررسی تعهدات پذیره‌نویسان، باید دو شرط محقق شده باشد.

شرط اول این است که تمام سرمایه شرکت توسط مؤسسان و پذیره‌نویسان «تعهد» شده باشد. مثلاً گفتیم سرمایه شرکت ۵۰۰ میلیون تومان است که ۱۰۰ میلیون تومان آن را مؤسسان تعهد کرده‌اند، یعنی اذعان داشته‌اند که این مبلغ را پرداخت می‌کنند. ضمن این که در همان مراحل ابتدایی باید حدأقل ۳۵ درصد آن (یعنی ۳۵ میلیون تومان) با وجوه نقد و غیرنقدی توسط مؤسسان به بانک پرداخت شده باشد. حال در این مرحله برای ادامه یافتن پروسه تشکیل شرکت، باید مشخص شود که باقی سرمایه، یعنی ۴۰۰ میلیون تومان، توسط پذیره‌نویسان تعهد شده است. لازم به ذکر است اگر میزان پذیره‌نویسی بیش از سرمایه تعیین شده باشد، مثلاً مشخص شود که میزان پذیره‌نویسی ۵۰ میلیون تومان بیشتر از سرمایه‌ی مورد نیاز شرکت بوده است، به ترتیب تاریخ، پذیره‌نویسی اشخاصی که دیرتر برای خرید اوراق و تعهد سهام تعهد کرده‌اند باطل و پول‌شان بازگردانده می‌شود. البته گاهی نیز راهکار دیگری در اعلامیه‌ی پذیره‌نویسی پیش‌بینی شده است که در این حالت همان راهکار مبنای عمل خواهد بود.

شرط دوم این است که باید مشخص شود علاوه بر تعهد کل سرمایه‌ی شرکت، حدأقل ۳۵ درصد آن پرداخت شده است. لذا اگر کل سرمایه مورد نظر برای شرکت ۵۰۰ میلیون تومان باشد، ۱۷۵ میلیون تومان آن باید پرداخت شده باشد. از این مبلغ حدأقل ۳۵ میلیون تومان آن به واسطه‌ی آورده‌های نقدی و غیرنقدی مؤسسان تأمین شده است و مابقی باید توسط پذیره‌نویسان به صورت نقدی پرداخت شده باشد.

در صورت وجود شرایط بالا، مؤسسان با توجه به آورده‌های خودشان و پذیره‌نویسان، تعداد سهام هر شخص را تعیین می‌کنند که اصطلاحاً به این کار تخصیص سهام می‌گویند. این کار بدین جهت ضروری است که هر چقدر تعداد سهام یک شخص بیشتر باشد، تأثیرگذاری بیشتری در تصمیم‌های آتی شرکت خواهد داشت و لازم است قبل از اولین جلسه رسمی -که به آن مجمع عمومی می‌گوییم- تکلیف این موضوع روشن شود.

در قدم بعدی از کلیه‌ی مؤسسان و پذیره‌نویسان دعوت می‌شود تا گرد هم جمع شوند و جلسه‌ای موسوم به «مجمع عمومی» را برگزار کنند. در این جلسه تصمیم‌های مهمی اتخاذ می‌شود که راجع به آن‌ها در درس «انواع مجامع در شرکت‌های سهامی» توضیح می‌دهیم. اما به طور خلاصه در همین جلسه باید احراز شود که کلیه‌ی سهام شرکت و مبالغ پرداخت شده‌اند. همچنین آورده‌ی مؤسسان باید توسط حضار تصویب شود، یا اگر مؤسسان امتیازات ویژه‌ای مثل سهام ممتاز می‌خواهند، خواسته‌هایشان بررسی و در صورت مساعد بودن نظر حضّار تصویب شود. اتفاق دیگر این است که اساس‌نامه شرکت که به نوعی قانون اساسی شرکت است باید در این جلسه به تصویب برسد. اولین مدیران و بازرسان شرکت و روزنامه کثرالانتشار شرکت (برای درج آگهی‌های شرکت) نیز در این مجمع انتخاب می‌شوند.

مدیران و بازرسان بعد از انتخاب شدن باید سِمَت خود را کتباً قبول کنند و از تاریخی که این کار را انجام دهند، شرکت سهامی عام تشکیل می‌شود. مدیران شرکت بعد از تشکیل آن می‌توانند هیأت مدیره و مدیرعامل را انتخاب کنند. ثبت شرکت نیز باید توسط هیأت مدیره یا مدیرعامل انجام شود. بدین منظور اساس‌نامه‌ای که در مجموع عمومی تصویب شده، صورت‌جلسه مجمع عمومی و اعلامیه‌ی قبولی مدیران و بازرسان توسط آن‌ها به مرجع ثبت شرکت‌ها تسلیم می‌شود.

شرایط اختصاصی تشکیل شرکت سهامی خاص

در شرکت سهامی خاص، بر خلاف شرکت سهامی عام، تمام سرمایه شرکت توسط خود شریکان تأمین می‌شود و دیگران مشارکت نمی‌کنند، به همین علت رویه‌ی تشکیل آن ساده‌تر است. ضمن این که تشکیل شرکت سهام عام به حدأقل پنج شریک و تشکیل شرکت سهامی خاص به حدأقل سه شریک نیاز دارد.

در شرکت سهامی خاص،‌ تمام سرمایه باید توسط شرکا تعهد شود. به عبارتی اگر شرکا توافق کرده باشند که سرمایه شرکت ۱۰۰ میلیون تومان باشد، تعهد می‌دهند که تمام این ۱۰۰ میلیون تومان را بپردازند. ضمن این که برای تشکیل شرکت، علاوه بر تعهد کل سرمایه، باید حدأقل ۳۵ درصد سرمایه کل شرکت را نقداً پرداخت کنند و برای آن گواهی بانکی بگیرند. لازم به ذکر است که در شرکت سهامی خاص، ارزش‌گذاری آورده‌های غیرنقدی شرکا توسط خود شرکا امکان‌پذیر نیست و باید توسط کارشناس دادگستری انجام شود. موضوع آورده‌های شرکا در انواع شرکت را می‌توانید با جزئیات بیشتر در درس سرمایه، سهام و سهم‌الشرکه مطالعه کنید.

شریکان اظهارنامه و اساس‌نامه‌ی شرکت را تنظیم و امضا می‌کنند و بر خلاف شرکت سهامی عام، نیازی به برگزاری مجمع عمومی نیست؛ بلکه خود شرکا در مورد جزئیات مختلف تصمیم‌گیری کرده و نتیجه توافقات را در اظهارنامه و اساس‌نامه منعکس می‌کنند. همچنین شریکان باید مدیران و بازرسان شرکت را انتخاب کنند و این افراد نیز سمتِ خود را به طور کتبی بپذیرند، طوری که سهام‌داران جلسه‌ای ترتیب می‌دهند و مدیران و بازرسان را انتخاب و همگی صورتجلسه آن را امضا می‌کنند. سپس افرادی که به عنوان مدیر یا بازرس انتخاب شده‌اند به صورت کتبی اعلام می‌کنند که سمت خود را -به عنوان مدیر یا بازرس- قبول کرده‌اند. در این مرحله شرکت سهامی خاص تشکیل شده است. ضمن این که یادآور می‌شویم اگر تشریفات به درستی رعایت نشده باشد، شرکت نیز تشکیل نشده و باطل است.

ثبت شرکت از ملزومات تشکیل شرکت تجاری نیست، اما تبعات خودداری از آن باعث می‌شود که ضروری باشد. جزئیات ثبت شرکت را می‌توانید در درس ملاحظات ثبت انواع شرکت‌های تجاری مطالعه کنید. اجمالاً در مورد شرکت سهامی خاص می‌توان گفت که شرکا با تسلیم اظهارنامه، اساس‌نامه و صورتجلس انتخاب به همراه برگه قبول سمت مدیران و بازرسان (که به موجب آن سمت خود را پذیرفته‌اند) و گواهینامه بانکی (مبنی بر پرداخت قسمت نقدی سرمایه) به مرجع ثبت شرکت‌ها، جهت ثبت شرکت اقدام می‌کنند.

شرایط اختصاصی تشکیل شرکت مسئولیت محدود

حدأقل تعداد شرکا برای تشکیل شرکت مسئولیت محدود دو شریک است که می‌توانند شخص حقیقی یا حقوقی باشند. مثلاً ندا و حسن به عنوان دو شخص حقیقی، یا شرکت ایران خودرو و میهن به عنوان دو شخص حقوقی، می‌توانند یک شرکت مسئولیت محدود تشکیل دهند. ناگفته نماند که محدودیتی راجع به حدأکثر تعداد شرکا وجود ندارد، طوری که مثلاً هزار نفر می‌توانند شرکای یک شرکت مسئولیت محدود باشند (در مورد سایر شرکتهای تجاری نیز چنین محدودیتی وجود ندارد).

موضوع شرکت مسئولیت محدود باید لزوماً تجاری و یک یا چند مورد از اعمال ذاتاً تجاری مندرج در ماده ۲ قانون تجارت باشد. این اعمال را به تفصیل در درس کدام اشخاص تاجر و کدام اعمال تجاری هستند توضیح دادیم. با مراجعه به درس موضوع شرکت می‌توانید راجع به ملاحظات مهم و شرایط مربوط به موضوع شرکت مطالعه کنید.

همانطور که قبلاً گفتیم، هر کدام از شرکا آورده‌هایی را با خود می‌آورند تا سرمایه شرکت تأمین شود و این آورده‌ها ممکن است وجه نقد یا اموال غیرنقدی باشند (برای اطلاع بیشتر به درس سرمایه و سهم‌الشرکه مراجعه کنید). مطابق ماده ۹۶ قانون تجارت، در صورت وجود شرایط دیگری که اشاره کردیم، شرکت مسئولیت محدود وقتی تشکیل می‌شود که اولاً تمام سرمایه نقدی شرکت توسط شرکا پرداخت و ثانیاً تمام آورده‌های غیرنقدی ارزش‌گذاری و تسلیم شده باشد. مثلاً شاید حسن و رضا توافق کرده باشند که یک شرکت مسئولیت محدود با سرمایه صد میلیون تومان تشکیل دهند و چهل میلیون تومان از سرمایه را حسن به صورت وجه نقد و شصت میلیون آن را رضا با آوردن یک دستگاه خودرو تأمین کند. شرکت زمانی تشکیل می‌شود که اولاً چهل میلیون تومان حسن تسلیم شرکت شده باشد، ثانیاً خودروی رضا ارزش‌گذاری شود -که قاعدتاً باید ارزش آن پاسخگوی مابقی سرمایه اولیه شرکت باشد- و در اختیار شرکت قرار بگیرد؛ وگرنه مطابق ماده ۱۰۰ شرکت مورد نظر تشکیل نمی‌شود و باطل است.

مطابق ماده ۹۷ قانون تجارت، در شرکت‌نامه -یا قرارداد شرکت- باید صریحاً درج شود که سهم‌الشرکه‌های غیرنقدی هر شریک به چه میزان ارزش‌گذاری-یا اصطلاحاً تقویم- شده است، در غیر این صورت مطابق ماده ۱۰۰ قانون تجارت، قرارداد شرکت باطل است و شرکت تشکیل نمی‌شود. بنابراین اگر آورده‌ی حسن یک خودرو باشد، باید حتماً در شرکت‌نامه قید شود که ارزش این خودرو چقدر تعیین و در نظر گرفته شده است. البته اگر حسن علاوه بر خودرو، صد میلیون تومان وجه نقد نیز آورده باشد و این موضوع در شرکت‌نامه قید نشود موجب بطلان شرکت نیست. ناگفته نماند که در شرکت مسئولیت محدود، لازم نیست آورده‌های غیرنقدی توسط کارشناسان دادگستری ارزش‌گذاری شوند و خود شرکا می‌توانند این کار را انجام دهند.

شرایط اختصاصی تشکیل شرکت تضامنی و شرکت نسبی

رعایت شرایط زیر برای تشکیل هر دو نوع شرکت تضامنی و شرکت نسبی ضروری است، ضمن این که به استثنای مقرره ماده ۹۷، ضوابط مربوطه به تشکیل این شرکت‌ها کاملاً مشابه شرکت مسئولیت محدود است.

حدأقل تعداد شرکا برای تشکیل شرکت تضامنی و شرکت نسبی دو شریک است که می‌توانند شخص حقیقی یا حقوقی باشند.

موضوع شرکت تضامنی و شرکت نسبی باید لزوماً یک یا چند مورد از اعمال ذاتاً تجاری (مندرج در ماده ۲ قانون تجارت) باشد. روی لینک کلیک و فهرست اعمال ذاتاً تجاری را مطالعه کنید.

در اسم شرکت تضامنی باید عبارت «شرکت تضامنی» و حدأقل اسم یک نفر از شرکا درج شود؛ مثلاً اسم شرکت می‌تواند شرکت تضامنی میلاد اسمعیلی و شرکا انتخاب شود. در اسم شرکت نسبی نیز باید عبارت «شرکت نسبی» و اسم حدأقل یک نفر از شرکا درج شود.

مطابق مواد ۱۱۸ و ۱۸۵ قانون تجارت، شرکت تضامنی و شرکت نسبی وقتی تشکیل می‌شوند که اولاً تمام سرمایه نقدی شرکت توسط شرکا پرداخت و ثانیاً تمام آورده‌های غیرنقدی ارزش‌گذاری و تسلیم شده باشد. بنابراین اگر مطابق قرارداد قرار باشد که ۴۰ میلیون از سرمایه شرکت نقداً توسط حسن پرداخت شود و نوید یک دستگاه صنعتی بیاورد، شرکت زمانی تشکیل می‌شود که وجه نقد و دستگاه تسلیم شده باشند. ضمناً برای این که بدانید آورده‌ها چگونه تسلیم می‌شوند به درس سرمایه شرکت و آورده‌های شرکا مراجعه کنید.

شرایط اختصاصی تشکیل شرکت مختلط غیرسهامی

حدأقل تعداد شرکا برای تشکیل شرکت مختلط غیرسهامی دو شریک است که می‌توانند شخص حقیقی یا حقوقی باشند. در این شرکت، مسئولیت بعضی از شرکا تضامنی و مسئولیت برخی از آن‌ها محدود است. روشن است که وقتی این شرکت با دو شریک تشکیل می‌شود، لزوماً مسئولیت یکی از آن‌ها محدود و مسئولیت دیگری تضامنی است (اگر منظور از مسئولیت تضامنی و محدود را نمی‌دانید به درس میزان مسئولیت شرکا مراجعه کنید).

در اسم شرکت مختلط غیرسهامی باید عبارت «شرکت مختلط» و حدأقل اسم یکی از شرکای ضامن درج شود.

موضوع شرکت مختلط غیرسهامی باید لزوماً یک یا چند مورد از اعمال ذاتاً تجاری (مندرج در ماده ۲ قانون تجارت) باشد. روی لینک کلیک و فهرست اعمال ذاتاً تجاری را مطالعه کنید.

برای تشکیل شرکت مختلط غیرسهامی تمام سرمایه نقدی شرکت باید پرداخت و تمام سهم‌الشرکه غیرنقدی ارزش‌گذاری -تقویم- و تسلیم شده باشد. البته بر خلاف شرکت‌های مسئولیت محدود، تضامنی و نسبی، در قانون مستقیماً به این شرط اشاره نشده است. اما با توجه به این که شرکت مختلط غیرسهامی، از اختلاط شرکت مسئولیت محدود با شرکت تضامنی ایجاد می‌شود و هر دوی این شرکت‌ها فقط زمانی تشکیل می‌شوند که تمام سرمایه نقدی پرداخت و تمام سرمایه غیرنقدی ارزش‌گذاری -تقویم- و تسلیم شده باشد، با وحدت ملاک نتیجه می‌‌گیریم که این شرط راجع به تشکیل شرکت مختلط غیرسهامی باید رعایت شود.

شرایط اختصاصی تشکیل شرکت مختلط سهامی

در قانون تجارت مشخص نشده که حدأقل تعداد شرکا برای تشکیل شرکت مختلط سهامی چقدر است، برای همین در مورد آن اختلاف نظر وجود دارد. بعضی می‌گویند که شرکت مختلط سهامی حدأقل با سه شریک تشکیل می‌شود، طوری که حدأقل یک شریک ضامن و حدأقل دو شریک سهامی وجود داشته باشد. اما بعضی دیگر می‌گویند که شرکت سهامی با حدأقل چهار شریک تشکیل می‌شود، طوری که حدأقل یک شریک ضامن و سه شریک سهامی وجود داشته باشد. یادآوری می‌کنیم که سرمایه شرکای ضامن به شکل سهام در نمی‌آید و سهم‌الشرکه است اما سرمایه شرکای سهامی، به قطعات سهام تبدیل می‌شود. همچنین فقط شریکان ضامن می‌توانند مدیریت شرکت مختلط سهامی را قبول کنند.

در اسم شرکت مختلط غیرسهامی باید عبارت «شرکت مختلط» و اسم حدأقل یکی از شرکای ضامن درج شود.

با این که قانون تجارت در مورد موضوع شرکت مختلط سهامی ساکت است، به نظر می‌رسد که موضوع آن باید یک یا چند مورد از اعمال ذاتاً تجاری (مندرج در ماده ۲ قانون تجارت) انتخاب شود.

در مورد شرایط مربوط به سرمایه، باید به ماده ۳۸ قانون تجارت مراجعه کنیم که به صورت کلی منسوخ شده، اما هنوز در مورد شرکت‌های مختلط سهامی باید مورد توجه قرار بگیرد و رعایت شود. بر اساس این ماده، برای تشکیل شرکت مختلط سهامی اولاً تمام سرمایه شرکت باید تعهد شده و ثانیاً حدأقل یک سوم قیمت سهام نقداً پرداخت شده باشد (مگر حالتی که قیمت هر سهام ۵۰ ریال یا کمتر باشد که آن وقت باید تمام مبلغ آن -نه ثلث- پرداخت شود).