شما در حال خواندن درس چرخه عمر کسب‌وکار از مجموعه مدل کسب‌وکار هستید.
چرخه عمر یا چرخه زندگی کسب و کار به مجموعه مراحلی گفته می‌شود که یک کسب و کار از آغاز تا نابودی می‌پیماید. کسب‌وکار در هر مرحله از زندگی با شرایط و چالش‌های متفاوتی روبه‌رو می‌شود که کنترل و حل آن‌ها به ملاحظات خاص نیاز دارد. بنابراین برای تنظیم مدل کسب و کار، باید بدانیم که کدام مرحله از زندگی کسب و کار را در نظر داریم. مثلاً اگر ایده‌ای برای کسب‌وکار جدید داریم و از آن مدل‌سازی می‌کنیم، باید تصمیم بگیریم که کدام دوره‌ی زندگی آن را توصیف کنیم. آیا می‌خواهیم ساختار کسب‌وکار در ماه‌های اول فعالیت را به تصویر بکشیم، یا ساختار آن در زمان رشد؟ همچنین در الگوبرداری از کسب‌وکارها باید توجه کنیم که شاید یک الگو، برای مرحله‌ای از عمر کسب‌وکار مناسب و برای مرحله‌ای دیگر نامناسب باشد. مثلاً استفاده از الگوی یکپارچه‌سازی معمولاً برای کسب‌وکارهای نوپا توجیه‌ناپذیر است.
بنا بر آن چه گفته شد، ضروری است که مراحل چرخه زندگی کسب و کار را بشناسیم. اما این مراحل چه هستند؟ برای پاسخ به این سوال می‌توانیم از نظرات و مدل‌های متفاوتی استفاده کنیم. اگر در منابع جستجو کنیم با مدل‌های سه مرحله‌ای، چهار مرحله‌ای و پنج مرحله‌ای مختلف روبه‌رو خواهیم شد. اما صرفنظر از این که کدام مدل مناسب‌تر است، همه‌ی آن‌ها می‌توانند تا حدی به درک بهتر چرخه عمر کسب و کار کمک کنند. در این درس با یکی از مدل‌های شناخته شده و رایج آشنا خواهید شد.
آشنایی اولیه با مراحل چرخه عمر کسب و کار
در این درس، از مدلی استفاده کرده‌ایم که چرخه عمر کسب‌وکار را به چهار مرحله: استارتاپ، رشد، بلوغ و افول تقسیم کرده است. در این مدل، مبنای اصلی برای تفکیک و شناسایی هر مرحله میزان تغییرات سود است. البته با توجه به ارتباط میان سود و درآمد گاهی این مدل را بر اساس تغییرات درآمد تبیین می‌کنند. نمایی از مدل را در تصویر زیر نشان داده‌ایم. محور افقی، گذر زمان و محور عمودی، میزان سود کسب‌وکار را نشان می‌دهد. مقدار سود در مرحله استارتاپ به آرامی رشد می‌کند، در مرحله‌ی رشد شدت می‌گیرد، در مرحله بلوغ تغییرات ملایمی دارد و در مرحله افول به شکل قابل توجه کاهش می‌یابد. البته هر تغییر کوچک و موقت به معنی ورود کسب‌وکار به مرحله‌ای دیگر نیست، بلکه تغییرات باید قابل توجه و پایدار باشند.
یک کسب‌وکار لزوماً همه مراحل بالا را تجربه نمی‌کند، بلکه شاید مثلاً در مرحله استارتاپ متوقف شود و هرگز رشد نکند. اما هر کسب‌وکاری که به مرحله بلوغ برسد، روزی افول را تجربه خواهد کرد. با این وجود گاه کسب‌وکارها در مرحله‌ی افول یا پیش از آن، تغییرات اساسی به وجود می‌آورند و با مدل جدید دوباره به حیات خود ادامه می‌دهند. در این موارد، چرخه عمر را می‌توانیم شبیه زیر نمایش دهیم. در نمودار زیر، کسب‌وکار بعد از رسیدن به افول، تغییرات اساسی ایجاد کرده و دوباره به مرحله استارتاپ بازگشته است. ضمناً می‌بینیم که کسب‌وکار بعد از بازگشت دوباره به مرحله استارتاپ، نسبت به بار اولی که در مرحله استارتاپ بوده -ناحیه سبز- سودآوری بیشتری دارد. علت این است که چنین کسب‌وکاری به منابع و مشتریان بیشتری دسترسی دارد و هنوز بخشی از جریان‌های درآمدی که داشته برقرار هستند.
در ادامه هر کدام از مراحل استارتاپ، رشد، بلوغ و افول کسب‌وکار را توضیح خواهیم داد.
مرحله اول:
استارت‌آپ (Startup)
مرحله استارتاپ، فرایندی است که در آن کسب‌وکار از فرضیات و ایده‌های اولیه فراتر رفته و شکل می‌گیرد. در این مرحله مدل کسب‌وکار هنوز قطعی نیست و نیاز به تغییر یا بهود دارد. البته مدل کسب‌وکار ثابت نیست و در هر مرحله می‌تواند تغییر کند، اما در این مرحله می‌تواند تغییرات اساسی داشته باشد. مثلاً افزودن کانال‌های توزیع جدید یا تغییر سیاست‌های ارتباط با مشتریان معمولاً تغییرات اساسی به حساب نمی‌آیند، اما تغییر در بازارهای هدف، ارزش‌های پیشنهادی، منابع کلیدی یا فعالیت‌های کلیدی، معمولاً اساسی هستند. یک مدل کسب‌وکار اولیه معمولاً سودآوری بالایی ندارد؛ بنابراین سود در این مرحله اندک است اما می‌تواند با گذر زمان زیاد شود.
در مرحله استارتاپ، شاید هنوز کسب‌وکار محصول یا خدمت نهایی خود را مشخص نکرده باشد. کسب‌وکارها نوپا معمولاً نمونه‌ی اولیه‌ای از محصول یا خدمت خود را ارائه می‌کنند تا بازخورد بگیرند و آن را توسعه دهند. همچنین شاید کسب وکار، بازار هدف و مشتریان خود را دقیقاً شناسایی نکرده باشد، یا در حال تعیین مدل درآمدزایی و ساختار هزینه‌های خود باشد. علاوه بر این، بسیاری از کسب‌وکارهای نوپا، هنوز به دنبال تامین سرمایه اولیه هستند.
بسیاری از کسب‌وکارهای نوپا در همین مرحله شکست می‌خورند. آن‌ها ممکن است با محدودیت منابع مالی، انسانی و فنی مواجه شوند و نتوانند به نیازهای رشد خود پاسخ دهند. همچنین شاید تقاضا برای محصول یا خدمت‌شان کم باشد، یا با رقبای قوی مواجه شوند.
مرحله دوم:
رشد (Growth)
هنگامی که کسب‌وکار به مدل کسب‌وکار پایدار و قطعی دست می‌یابد، از مرحله‌ی استارت‌آپ خارج شده و به مرحله‌ی رشد می‌رسد. در این مرحله، هدف اصلی گسترش بازار و افزایش ظرفیت تولید برای پاسخ به تقاضای آن‌ها است. معمولاً کسب‌وکار در مرحله رشد، محصول یا خدمتی دارد که بازار هدف آن را پذیرفته و مشتاق خرید است. همجنین مدل درآمدزایی و ساختار هزینه‌ای دارد که می‌توانند سودآوری را بالا ببرند.
کسب‌وکار در این مرحله ممکن است با چالش‌هایی روبه‌رو شود. برای مثال شاید منابع مالی، انسانی، فنی و تکنولوژیک کافی نداشته باشد، شاید نتواند مزایای رقابتی خود را حفظ یا تقویت کند و شاید قادر به ورود در بازارهای جدید نباشد. گاهی هم عوامل محیطی مثل نیازها و رفتارهای مشتریان، وضعیت اقتصادی، وضعیت تکنولوژی، مقررات و عملکرد رقیبان تغییر می‌کنند و کسب‌وکار باید با آن‌ها سازگار شود. همچنین رشد سریع و پیچیده شدن کسب‌وکار می‌تواند باعث شود که کنترل فرایندها، مسائل مالی، کیفیت و مشتریان با اشکال روبه‌رو شود.
بسیاری از کسب‌وکارها در مرحله رشد شکست می‌خورند. بعضی از این کسب‌وکارها فعالیت‌شان را متوقف می‌کنند، اما بعضی به مرحله استارتاپ باز می‌گردند و با ایجاد تغییرات اساسی در مدل کسب‌وکار، چرخه زندگی خود را از سر می‌گیرند.
مرحله سوم:
بلوغ (Maturity)
در این مرحله سود کسب‌وکار به بیشترین مقدار می‌رسد. البته روند تغییرات سود آهسته است، یعنی سود به آهستگی افزایش می‌یابد تا نهایتاً به بیشترین مقدار برسد. ضمن این که از جایی به بعد مقدار سود، آهسته اما پایدار کاهش می‌یابد که می‌تواند نشانه‌ای از نزدیک شدن به مرحله‌ی افول باشد.
گفتیم کسب‌وکار در مرحله رشد، ظرفیت تولید را افزایش می‌دهد. برای همین شاید وقتی به بلوغ می‌رسد، بازارهای هدف اشباع شده باشند؛ در نتیجه قیمت محصولات در بازار و سود حاصل از فروش آن‌ها کاهش می‌یابد. در این شرایط کسب‌وکار باید با دیگران برای حفظ جایگاه خود در بازار رقابت کند و توجه ویژه‌ای به بازاریابی و بهبود کیفیت محصولات و خدمات داشته باشد. همچنین گفتیم که تغییر اساسی مدل کسب‌وکار برای مرحله استارتاپ است و در سایر مراحل، تغییرات جزئی اتفاق می‌افتد. بنابراین کسب‌وکار بالغ، مدتی است که تغییر اساسی نداشته و شاید با تکنولوژی روز و خواسته‌های جدید مشتریان هماهنگ نباشد. خودداری از تغییر می‌تواند باعث ناتوانی در رقابت و پاسخگویی به مشتریان شود و کسب‌وکار را به افول برساند. از سوی دیگر، تلاش برای اعمال تغییر اساسی می‌تواند به منزله بازگشت به مرحله استارتاپ و شروع مجدد چرخه عمر باشد.
مناسب است که کسب‌وکار قبل از ورود به مرحله افول، برای خروج از صنعت یا اعمال تغییرات اساسی در مدل کسب‌وکار تصمیم‌گیری کند؛ وگرنه مواجهه بی‌برنامه با مرحله افول ممکن است هزینه‌های زیادی تحمیل کنپ. همچنین فرصت برای تغییر اساسی مدل کسب‌وکار محدود است، چرا که شاید اتفاقات مرحله‌ی افول مثل بی‌اعتبار شدن برند و افزایش بدهی‌ها و امثالهم، مانع تغییر اساسی باشند یا هزینه‌های آن را شدیداً افزایش دهند. البته کسب‌وکار می‌تواند برای سال‌های طولانی در مرحله‌ی بلوغ بماند و با تغییرات جزئی، افول را به تاخیر بیاندازد.
مرحله چهارم:
افول (Decline)
کسب‌وکار در این مرحله با کاهش جایگاه رقابتی خود در بازار، کاهش تقاضا برای محصولات یا خدمات، ظهور پیشرفت‌های تکنولوژیکی، تغییر در رفتارهای مشتریان و افزایش هزینه‌ها مواجه می‌شود. این مرحله ممکن است باعث کاهش بازده سرمایه‌گذاری، از دست رفتن امکان سازگار شدن با شرایط، از دست رفتن نیروی انسانی، آسیب دیدن اعتبار و شهرت برند و نهایتاً خروج کسب‌وکار از صنعت شود.
کسب‌وکارها می‌توانند با راهکارهای مختلفی به مرحله افول پاسخ دهند. مثلاً بعضی از آن‌ها کسب‌وکار را متوقف می‌کنند. بعضی آن را به رقبا یا سرمایه‌گذاران واگذار می‌کنند. بعضی با کسب‌وکارهای دیگر ادغام می‌شوند و بعضی با ایجاد تغییرات اساسی در مدل کسب‌وکار، چرخه زندگی را ادامه می‌دهند.
| شما درس 1 از مجموعه مدل کسب‌وکار را مطالعه کردید. درس‌های این مجموعه به ترتیب عبارتند از: |
|---|
| درس 1- مدل کسب‌وکار استروالدر |
| درس 2- ارزش از نگاه مشتری |
| درس 3- ارتباط ارزش‌ها با نیازهای مشتریان |
| درس 4- مدلی برای طراحی ارزش پیشنهادی |
| درس 5- معرفی چند الگوی مدل کسب‌وکار |
| درس 6- چرخه عمر کسب‌وکار |
| درس 7- تحلیل محیط خارجی کسب‌وکار |
| درس 8- تحلیل SWOT |
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.