عوامل فرهنگی و اجتماعی در تصمیم‌گیری

نقش عوامل فرهنگی در تصمیم‌گیری

فرهنگ مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها، هنجارها، رفتارها، نمادها و مصنوعات است که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود، به زندگی معنا می‌بخشد و چارچوبی برای درک جهان ارائه می‌دهد. برای مثال، وقتی شخصی در ایران سفره هفت‌سین می‌چیند یا فردی در آمریکا روز شکرگزاری را جشن می‌گیرد، هر دو در حال انجام رفتاری فرهنگی هستند که برایشان معنادار است.

با این حال فرهنگ فقط به آداب و رسوم آشکار محدود نمی‌شود، بلکه لایه‌های عمیق‌تر آن شامل ارزش‌هایی است که اغلب به صورت ناخودآگاه در ما درونی شده‌اند: مفاهیمی همچون درست و نادرست، معیارهای موفقیت، چگونگی توزیع قدرت در روابط اجتماعی و نحوه مواجهه با موقعیت‌های نامطمئن، همگی ریشه در این لایه‌های عمیق فرهنگی دارند.

در ادامه نقش «ارزش‌های فرهنگی»، «هنجارها»، «زبان و ارتباطات فرهنگی» در تصمیم‌گیری را به صورت جداگانه بررسی خواهیم کرد. این مباحث، نقش فرهنگ در تصمیم‌گیری را به طور جامع پوشش نمی‌دهند، اما نمونه‌هایی از مهم‌ترین عوامل فرهنگی موثر هستند که آشنایی با آن‌ها می‌تواند مقدمه خوبی برای ورود به جزئیات پیچیده‌تر باشد.

۱- ارزش‌های فرهنگی و تصمیم‌گیری

مطالعه فرهنگ به عنوان یک کلیت، اگر چه ارزشمند است، اما گستردگی و پیچیدگی آن، امکان بررسی دقیق نقش آن در تصمیم‌گیری را محدود می‌کند. از این رو برای تحلیل عمیق‌تر این تأثیرات، ضروری است روی عناصر سازنده و تأثیرگذار فرهنگ تمرکز کنیم. در میان این عناصر، ارزش‌های فرهنگی نقشی محوری در شکل‌دهی به الگوهای فکری و تصمیم‌ها ایفا می‌کنند.

ارزش‌های فرهنگی، معیارهای مشترک یک گروه اجتماعی برای قضاوت درباره مطلوبیت یا نامطلوبیت رفتارها، اهداف و شرایط هستند. این ارزش‌ها از طریق تعامل مستمر با خانواده، مدرسه، رسانه‌ها و سایر نهادهای اجتماعی درونی شده و به تدریج به بخشی از نظام شناختی و عاطفی ما تبدیل می‌شوند. برخلاف هنجارها که قواعد رفتاری مشخص هستند، ارزش‌های فرهنگی اصول راهنمای کلی‌تری را شکل می‌دهند که بر اساس آن‌ها موقعیت‌ها را ارزیابی می‌کنیم.

برای این که بتوانیم تأثیر عمیق و گسترده ارزش‌های فرهنگی بر تصمیم‌گیری را بررسی کنیم، می‌توانیم از چارچوب‌های تحلیلی که پژوهشگران در مطالعات بین‌فرهنگی توسعه داده‌اند، یاری بگیریم. یکی از شناخته‌شده‌ترین و تأثیرگذارترین این چارچوب‌ها، مدل ابعاد فرهنگی است که توسط پژوهشگر هلندی، گرت هافستد (Geert Hofstede) ارائه شده است.

هافستد با مطالعه گسترده کارکنان یک شرکت چندملیتی در بیش از ۵۰ کشور، توانست الگوهای مشخصی از تفاوت‌های ارزشی میان فرهنگ‌ها را شناسایی، و آن‌ها را در قالب چند بُعد اصلی دسته‌بندی کند. آشنایی با این ابعاد کمک می‌کند تا دریابیم چگونه ارزش‌های بنیادین یک فرهنگ بر نحوه تفکر، احساس و به‌ویژه تصمیم‌گیری اعضای جامعه تأثیر می‌گذارند. در ادامه، به توضیح مهم‌ترین این ابعاد و ارتباط آن‌ها با فرآیند تصمیم‌گیری خواهیم پرداخت.

فردگرایی در برابر جمع‌گرایی

تقابل میان فردگرایی و جمع‌گرایی از مهم‌ترین ابعاد فرهنگی است که در مدل هافستد نیز شناسایی شده است.

در فرهنگ‌های فردگرا، مانند ایالات متحده و استرالیا، افراد بیشتر بر اساس منافع و ترجیحات شخصی خود تصمیم می‌گیرند. در مقابل، در فرهنگ‌های جمع‌گرا که بیشتر در آسیا و آمریکای لاتین دیده می‌شوند، تصمیم‌ها اغلب با در نظر داشتن منافع جمعی و هماهنگی گروهی اتخاذ می‌شوند.

تأثیر این تفاوت ارزشی در زندگی روزمره به شکل‌های متنوعی نمایان می‌شود. مثلاً دانش‌آموزان ژاپنی برای قبولی در آزمون‌های ورودی دانشگاه‌های معتبر، سال‌ها به شدت تلاش می‌کنند، نه فقط برای موفقیت شخصی، بلکه برای حفظ آبروی خانواده و ادای دِین به والدینی که برای تحصیل آن‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند. در مقابل، در سیستم آموزشی آمریکا، دانش‌آموزان تشویق می‌شوند تا بر اساس علایق شخصی خود مسیر تحصیلی را انتخاب کنند و خلاقیت فردی ارزش بیشتری نسبت به هماهنگی گروهی دارد.

نمونه دیگر را می‌توان در نحوه مدیریت بحران‌های اجتماعی مشاهده کرد؛ هنگام وقوع زلزله و سونامی ۲۰۱۱ در ژاپن، مردم به جای هجوم برای تأمین نیازهای شخصی، صبورانه در صف‌های طولانی ایستادند و حتی در شرایط کمبود شدید منابع، نظم اجتماعی را حفظ کردند. این رفتار جمعی متضاد با واکنش‌های دیده شده در برخی جوامع فردگرا است که در زمان بحران، رفتارهای خودمحورانه مانند احتکار کالاهای اساسی بیشتر مشاهده می‌شود.

در حوزه کسب‌وکار نیز، شرکت‌های ژاپنی مانند تویوتا با رویکرد کایزن (بهبود مستمر)، تمام کارکنان را در فرآیند تصمیم‌گیری و بهبود سیستم‌ها مشارکت می‌دهند، در حالی که در فرهنگ‌های فردگرا مدل‌های قهرمان‌محور و ستایش نوآوری‌های فردی برجسته‌تر است.

فاصله قدرت

این بُعد نشان می‌دهد که اعضای کمتر قدرتمند یک جامعه، توزیع نابرابر قدرت را تا چه حد می‌پذیرند و انتظار دارند.

در فرهنگ‌های با فاصله قدرت بالا، مانند بعضی از کشورهای آسیایی و آمریکای لاتین، نابرابری‌های اجتماعی و سلسله مراتب به عنوان امری طبیعی پذیرفته شده است. در این جوامع، تصمیم‌گیری‌ها اغلب متمرکز و از بالا به پایین است. انتظار می‌رود افراد به مقامات احترام بگذارند و تصمیم‌های ایشان را بدون چون و چرا بپذیرند. زیردستان کمتر احتمال دارد که نظر مخالف خود را ابراز کنند یا تصمیم‌های مدیران یا بزرگان خانواده را به چالش بکشند.

در مقابل، در فرهنگ‌های با فاصله قدرت پایین، مانند کشورهای اسکاندیناوی و آلمان، برابری نسبی افراد و توزیع متعادل‌تر قدرت مورد انتظار است. در این جوامع، تصمیم‌گیری‌ها مشارکتی‌تر هستند و افراد در تمام سطوح انتظار دارند که نظراتشان شنیده شود و بتوانند به راحتی با مقامات بالاتر گفتگو و حتی مخالفت کنند.

در تایلند، به عنوان کشوری با فاصله قدرت بالا، دانش‌آموزان حتی در سطوح دانشگاهی اغلب زمین را در برابر استادان خود لمس می‌کنند و از عناوین احترام‌آمیز خاصی استفاده می‌کنند. یک مدیر میانی تایلندی ممکن است ایده‌ای برای بهبود فرآیندهای کاری داشته باشد، اما تا زمانی که مدیر ارشد از او نخواهد، آن را مطرح نمی‌کند. در مقابل، در سوئد، دانش‌آموزان استادان خود را با نام کوچک صدا می‌زنند و حتی با آنها شوخی می‌کنند. یک کارمند تازه‌کار سوئدی اگر اشتباهی در استراتژی مدیرعامل ببیند، بدون هیچ ترسی آن را در جلسه عمومی مطرح می‌کند.

اجتناب از عدم قطعیت

این بُعد فرهنگی به میزان تحمل یک جامعه در برابر ابهام، ریسک و موقعیت‌های نامشخص اشاره دارد و الگوهای رفتاری عمیقی را در لایه‌های مختلف فرهنگی شکل می‌دهد.

فرهنگ‌هایی با درجات بالای اجتناب از عدم قطعیت، مانند ژاپن، یونان و پرتغال، مسیرهای مشخصی برای کاهش ابهام و پیش‌بینی‌ناپذیری طراحی می‌کنند. در این جوامع، قوانین دقیق، رویه‌های مشخص و ساختارهای پایدار سازمانی اهمیت فراوانی دارند. شرکت‌های ژاپنی معمولاً با برنامه‌ریزی دقیق و بلندمدت حرکت می‌کنند و حتی برای پیشامدهای احتمالی سال‌های آتی نیز طرح‌های احتیاطی دارند. در یونان، کثرت قوانین و مقررات بوروکراتیک، تجلی نیاز فرهنگی به کاهش ابهام از طریق چارچوب‌های رسمی است. اعضای این جوامع در مواجهه با موقعیت‌های جدید یا مبهم، سطوح بالاتری از استرس و اضطراب را تجربه می‌کنند، در تصمیم‌گیری‌ها محتاط‌ترند و گرایش کمتری به ریسک‌پذیری دارند. در این فرهنگ‌ها، ثبات شغلی، تعهد بلندمدت به سازمان‌ها و پایبندی به قواعد ارزش‌های محوری محسوب می‌شوند.

در مقابل، فرهنگ‌های با درجه پایین اجتناب از عدم قطعیت، مانند سنگاپور، دانمارک و تا حدی ایالات متحده، رویکردی متفاوت به عدم قطعیت دارند. این جوامع ابهام را نه به عنوان تهدید، بلکه گاه به عنوان فرصتی برای نوآوری و رشد می‌بینند. آن‌ها قوانین و مقررات محدودکننده کمتری دارند و بیشتر بر اصول کلی تکیه می‌کنند تا قواعد جزئی. اعضای این فرهنگ‌ها پذیرای ایده‌های نو، رفتارهای غیرمتعارف و ریسک‌های حساب‌شده هستند و در موقعیت‌های مبهم، انعطاف‌پذیری بیشتری از خود نشان می‌دهند. در این جوامع، تغییر شغل مکرر، کارآفرینی و آزمودن مسیرهای نو با اقبال بیشتری روبرو است.

تجلی‌های عملی این تفاوت فرهنگی در جنبه‌های مختلف زندگی روزمره مشهود است. برای نمونه، سیستم آموزشی آلمان (با اجتناب بالا از عدم قطعیت) به گونه‌ای طراحی شده که دانش‌آموزان از سنین پایین در مسیرهای تحصیلی و شغلی مشخصی هدایت می‌شوند و برنامه‌های آموزشی به دقت ساختاربندی شده‌اند. در مقابل، سیستم آموزشی بریتانیا (با اجتناب پایین‌تر از عدم قطعیت) انعطاف‌پذیری بیشتری در انتخاب مسیرهای تحصیلی به دانش‌آموزان می‌دهد. در حوزه کسب‌وکار، شرکت‌های آلمانی و ژاپنی معمولاً فرآیندهای تصمیم‌گیری طولانی‌تر و مبتنی بر اطلاعات جامع دارند، در حالی که شرکت‌های آمریکایی و سنگاپوری اغلب با سرعت بیشتر و با پذیرش سطح بالاتری از ریسک تصمیم می‌گیرند.

نمونه‌های جذاب این تفاوت‌ها در زندگی روزمره و تعاملات بین‌المللی فراوان است. در سوییس، کشوری با اجتناب بالا از عدم قطعیت، قطارها با زمان‌بندی بسیار دقیق حرکت می‌کنند و تأخیر چند دقیقه‌ای، رویدادی غیرعادی محسوب می‌شود. سیستم حمل و نقل عمومی در این کشور به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده که مسافران می‌توانند زمان رسیدن به مقصد خود را تا دقیقه پیش‌بینی کنند. در مقابل، در برزیل، کشوری با اجتناب پایین از عدم قطعیت، زمان‌بندی‌ها انعطاف‌پذیرتر هستند و وقت برزیلی به اصطلاحی رایج برای اشاره به انعطاف آن‌ها نسبت به زمان تبدیل شده است.

مردانگی در برابر زنانگی

بُعد مردانگی در برابر زنانگی یکی از ابعاد مهم و در عین حال چالش‌برانگیز در مطالعات میان‌فرهنگی است که الگوهای ارزشی عمیقی را در جوامع مختلف آشکار می‌سازد. این بُعد به تأکید نسبی یک فرهنگ بر ارزش‌های به اصطلاح مردانه یا زنانه اشاره دارد و شیوه‌های تفکر، اولویت‌گذاری و تصمیم‌گیری افراد در حوزه‌های مختلف زندگی را شکل می‌دهد.

فرهنگ‌های مردانه که نمونه‌های برجسته آن‌ها را می‌توان در کشورهایی مانند ژاپن، مجارستان و اتریش مشاهده کرد، ارزش‌هایی چون: رقابت، قاطعیت، جاه‌طلبی و موفقیت مادی را در مرکز نظام ارزشی خود قرار می‌دهند. در این جوامع، تمایز نقش‌های جنسیتی معمولاً مشهودتر است و مرزهای مشخص‌تری میان وظایف و مسئولیت‌های مردان و زنان وجود دارد. افراد در این فرهنگ‌ها غالباً تصمیمات خود را با هدف پیشرفت شغلی، کسب درآمد بیشتر و دستیابی به جایگاه اجتماعی و سازمانی بالاتر اتخاذ می‌کنند. موفقیت در این فرهنگ‌ها معمولاً با معیارهای ملموس و قابل اندازه‌گیری مانند ثروت، قدرت و شهرت تعریف می‌شود.

در مقابل فرهنگ‌های زنانه که نمونه‌های شاخص آن در کشورهای اسکاندیناوی مانند سوئد، نروژ و همچنین هلند دیده می‌شود، تأکید بیشتری بر ارزش‌هایی چون همکاری، فروتنی، مراقبت از دیگران و کیفیت زندگی دارند. در این جوامع، هم‌پوشانی بیشتری در نقش‌های جنسیتی وجود دارد و مرزهای سنتی میان وظایف مردان و زنان کمرنگ‌تر است. افراد در این فرهنگ‌ها، تصمیم‌های خود را بیشتر با در نظر گرفتن تعادل میان کار و زندگی شخصی، روابط انسانی مطلوب و رفاه جمعی اتخاذ می‌کنند. موفقیت در این جوامع اغلب بر اساس معیارهای کیفی مانند رضایت از زندگی، کیفیت روابط و مشارکت در بهبود جامعه سنجیده می‌شود.

این تفاوت‌های ارزشی بنیادین، تأثیر گسترده‌ای بر جنبه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی در این فرهنگ‌ها دارند. در محیط کار، فرهنگ‌های مردانه معمولاً سیستم‌های پاداش مبتنی بر عملکرد فردی، ساختارهای سلسله‌مراتبی مشخص و رقابت درون‌سازمانی را ترویج می‌کنند. در مقابل، سازمان‌ها در فرهنگ‌های زنانه بیشتر بر کار تیمی، مشارکت در تصمیم‌گیری و محیط کاری حمایتی تأکید دارند. سبک‌های مذاکره نیز به طور قابل توجهی متفاوت است: رویکرد رقابتی و قاطع در فرهنگ‌های مردانه در برابر الگوی همکاری‌جویانه و جستجوی راه‌حل‌های برد-برد در فرهنگ‌های زنانه.

این تفاوت‌ها حتی در سیاست‌گذاری‌های اجتماعی، نظام‌های آموزشی و رویکردهای حل مسئله در سطح ملی نیز منعکس می‌شود. کشورهای با فرهنگ زنانه معمولاً سیستم‌های رفاه اجتماعی گسترده‌تر، سیاست‌های محیط زیستی جامع‌تر و راهکارهای حل اختلاف مبتنی بر گفتگو و مصالحه را پیاده می‌کنند. در مقابل، کشورهای با فرهنگ مردانه بیشتر بر رشد اقتصادی، رقابت‌پذیری جهانی و دستاوردهای فناورانه تمرکز دارند.

نکته مهم اینجاست که این تقسیم‌بندی ارزشی، فارغ از توزیع واقعی قدرت میان جنسیت‌هاست. به عنوان مثال، یک کشور می‌تواند از نظر این بُعد فرهنگی زنانه باشد، اما همچنان نابرابری‌های جنسیتی در آن وجود داشته باشد، یا برعکس. همچنین، این تقسیم‌بندی به معنای برتری یک نظام ارزشی بر دیگری نیست، بلکه صرفاً بیانگر تفاوت در اولویت‌ها و معیارهای موفقیت است.

جهت‌گیری بلندمدت در برابر کوتاه‌مدت

بُعد جهت‌گیری زمانی یکی از ابعاد پیچیده و تأثیرگذار در مطالعات میان‌فرهنگی است که به چارچوب زمانی ترجیحی یک جامعه اشاره دارد. این بُعد نشان می‌دهد که یک فرهنگ تا چه میزان به جای تمرکز بر گذشته و حال، دیدگاهی عمل‌گرایانه و آینده‌نگر دارد و چگونه این جهت‌گیری زمانی، نظام ارزشی و الگوهای تصمیم‌گیری را شکل می‌دهد.

فرهنگ‌های با جهت‌گیری بلندمدت، که نمونه‌های برجسته آن‌ها را می‌توان در کشورهای شرق آسیا مانند چین، ژاپن، کره جنوبی و سنگاپور مشاهده کرد، بر ارزش‌هایی چون پشتکار، صرفه‌جویی، سرمایه‌گذاری برای آینده و تطبیق سنت‌ها با شرایط متغیر تأکید می‌کنند. در این جوامع، تصمیم‌گیری با افق زمانی گسترده‌تری صورت می‌گیرد و افراد آمادگی بیشتری برای به تعویق انداختن رضایت آنی به نفع دستاوردهای آتی دارند. خانواده‌ها در این فرهنگ‌ها ممکن است دهه‌ها برای اهدافی مانند تحصیلات فرزندان، خرید مسکن یا تأمین رفاه دوران بازنشستگی برنامه‌ریزی کنند، حتی اگر این امر مستلزم محدودیت‌های قابل توجه در مصرف جاری باشد.

این جهت‌گیری بلندمدت با نگرشی پویا به سنت‌ها نیز همراه است. بر خلاف تصور رایج، فرهنگ‌های شرق آسیا علی‌رغم احترام عمیق به گذشته، انعطاف‌پذیری قابل توجهی در تطبیق ارزش‌های سنتی با نیازهای امروز و فردا نشان می‌دهند. به عنوان مثال، کنفوسیوس‌گرایی در چین همزمان که ارزش‌های اصیل خود را حفظ کرده، توانسته با اقتصاد بازار و فناوری‌های پیشرفته سازگار شود.

در مقابل، فرهنگ‌های با جهت‌گیری کوتاه‌مدت که در بسیاری از کشورهای غربی و آفریقا دیده می‌شوند، بر ارزش‌هایی چون احترام به سنت‌ها به شکل اصیل آن‌ها، حفظ آبرو و وجهه اجتماعی، انجام تعهدات اجتماعی و دستیابی به نتایج ملموس و سریع تأکید دارند. تصمیم‌گیری در این فرهنگ‌ها معمولاً بر اساس ملاحظات گذشته و حال صورت می‌گیرد و توجه کمتری به پیامدهای بسیار بلندمدت معطوف می‌شود. افراد در این جوامع تمایل بیشتری به برآورده کردن نیازها و امیال کنونی دارند و ممکن است برنامه‌ریزی برای آینده دور را کمتر در اولویت قرار دهند.

این تفاوت در جهت‌گیری زمانی، تأثیرات عمیقی بر جنبه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی دارد. در حوزه اقتصادی، فرهنگ‌های با جهت‌گیری بلندمدت معمولاً نرخ پس‌انداز بالاتر، سرمایه‌گذاری بیشتر در زیرساخت‌ها و تحقیق و توسعه، و پایداری بیشتری در استراتژی‌های کسب‌وکار نشان می‌دهند. آمارها نشان می‌دهد نرخ پس‌انداز خانوار در کشورهایی مانند چین و سنگاپور، بیش از دو برابر متوسط جهانی است. در مقابل، فرهنگ‌های با جهت‌گیری کوتاه‌مدت ممکن است انعطاف‌پذیری بیشتری در واکنش به تغییرات بازار و فرصت‌های لحظه‌ای داشته باشند، اما در عوض، آسیب‌پذیری بیشتری در برابر بحران‌های اقتصادی نشان می‌دهند.

در عرصه کسب‌وکار و مدیریت نیز این تفاوت‌ها مشهود است. شرکت‌های ژاپنی و کره‌ای معمولاً بر اساس برنامه‌های استراتژیک ۱۰ تا ۲۰ ساله عمل کرده و تصمیم‌های سرمایه‌گذاری را با افق زمانی گسترده‌تری اتخاذ می‌کنند. روابط تجاری در این فرهنگ‌ها نیز معمولاً بلندمدت و مبتنی بر اعتماد متقابل است. در مقابل، بسیاری از شرکت‌های غربی، به ویژه در آمریکای شمالی، تحت فشار سهامداران برای نتایج فصلی و سالانه قرار دارند و ممکن است راهبردهای بلندمدت را فدای سودآوری کوتاه‌مدت کنند.

ذکر این نکته ضروری است که هیچ یک از این دو جهت‌گیری به خودی خود “برتر” نیست و هر کدام مزایا و چالش‌های خاص خود را دارد. جهت‌گیری بلندمدت می‌تواند به رشد پایدار و آینده‌نگری منجر شود، اما گاه انعطاف‌پذیری در برابر تغییرات ناگهانی را کاهش می‌دهد. جهت‌گیری کوتاه‌مدت، چابکی بیشتری در واکنش به فرصت‌ها فراهم می‌کند، اما ممکن است به اهداف و منافع بلندمدت کمتر توجه شود.

۲- هنجارهای فرهنگی و تصمیم‌گیری

هنجارهای فرهنگی، قواعد نانوشته‌ای هستند که رفتارهای مناسب و پذیرفته‌شده در یک جامعه را تعیین می‌کنند. این هنجارها مانند دستورالعمل‌های نامرئی به ما می‌گویند در موقعیت‌های مختلف چگونه رفتار کنیم، بدون آنکه نیازی به فکر کردن آگاهانه درباره آنها داشته باشیم. برخلاف قوانین رسمی که مکتوب و دارای ضمانت اجرایی مشخص هستند، هنجارها از طریق واکنش‌های اجتماعی مانند تأیید، انتقاد، طرد یا تمسخر تقویت می‌شوند.

تصور کنید وارد یک آسانسور شلوغ می‌شوید. بی‌آنکه کسی به شما آموزش داده باشد، می‌دانید باید رو به در بایستید، با صدای آرام صحبت کنید و از خیره شدن طولانی به دیگران خودداری کنید. اگر کسی با صدای بلند آواز بخواند یا به دیگران بسیار نزدیک شود، احساس ناراحتی خواهیم کرد، هرچند هیچ قانون رسمی‌ای درباره «رفتار مناسب در آسانسور» وجود ندارد. این مثال ساده نشان می‌دهد چگونه هنجارها به شکلی نامحسوس رفتار روزمره ما را هدایت می‌کنند.

در محیط‌های حرفه‌ای، هنجارها می‌توانند به طور چشمگیری متفاوت باشند. در جلسات کاری در آلمان، رسیدن حتی چند دقیقه دیرتر می‌تواند بی‌احترامی تلقی شود، در حالی که در برزیل، تأخیر تا ۳۰ دقیقه کاملاً پذیرفته شده است. در ژاپن، کارمندان اغلب تا دیروقت در دفتر می‌مانند، نه لزوماً به این دلیل که کار زیادی دارند، بلکه چون ترک زودهنگام محل کار یک هنجارشکنی محسوب می‌شود. یا در کره جنوبی، فرهنگ هوِشیک وجود دارد که به معنای مهمانی‌های شبانه کاری پس از ساعات اداری است. شرکت در این مهمانی‌ها ظاهراً اختیاری است، اما کارمندی که از این مهمانی‌ها خودداری کند، ممکن است از شبکه‌های غیررسمی حرفه‌ای کنار گذاشته شود.

به عنوان مثالی دیگر، در جامعه ژاپن، یک هنجار فرهنگی قدرتمند به نام «شوگان-کویو» وجود دارد که به معنای «استخدام مادام‌العمر» است. طبق این هنجار، فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها انتظار دارند به یک شرکت بزرگ بپیوندند و تا زمان بازنشستگی در همان شرکت باقی بمانند. تغییر مکرر شغل در این فرهنگ، ناپسند تلقی می‌شود و می‌تواند به برچسب «بی‌وفا» یا «غیرقابل اعتماد» منجر شود. در مقابل، در سیلیکون‌ولی آمریکا، هنجار فرهنگی کاملاً متفاوت است. در این محیط، تغییر شغل هر ۲-۴ سال نه تنها پذیرفته شده، بلکه گاهی تشویق هم می‌شود. متخصصان فناوری اغلب با تغییر شرکت، مهارت‌های جدید کسب می‌کنند و شبکه ارتباطی خود را گسترش می‌دهند.

اکنون تصور کنید یک مهندس ژاپنی پس از ۱۵ سال کار در یک شرکت، پیشنهاد کار جذابی از شرکتی دیگر دریافت می‌کند. او در تصمیم‌گیری با چالش‌های بسیاری روبرو می‌شود، زیرا پذیرش این پیشنهاد، هرچند از نظر مالی سودمند باشد، با هنجارهای فرهنگی جامعه‌اش در تعارض است. او ممکن است نگران قضاوت همکاران سابق، خانواده و حتی کارفرمای جدید (که ممکن است تصور کند او به شرکت بعدی نیز وفادار نخواهد ماند) باشد. در مقابل، یک مهندس آمریکایی در موقعیت مشابه، احتمالاً با سهولت بیشتری به این پیشنهاد پاسخ مثبت می‌دهد.

در ژاپن، فرهنگی به نام «کاروشی» وجود دارد که به معنای «مرگ در اثر کار زیاد» است. این واژه به خودی خود نشان می‌دهد کار طولانی و فشرده تا چه حد در این فرهنگ پذیرفته شده است. در چنین محیطی، کارمندان اغلب ساعت‌های طولانی در محل کار می‌مانند، حتی اگر کار مشخصی نداشته باشند، زیرا ترک زودهنگام دفتر به منزله عدم تعهد به شرکت تلقی می‌شود. در مقابل، در کشورهای اسکاندیناوی مانند سوئد، هنجار «لاگوم» (به معنای «به اندازه کافی») حاکم است. طبق این هنجار، تعادل میان کار و زندگی شخصی ارزشمند است و کار کردن بیش از ساعت مقرر، نه تنها تشویق نمی‌شود، بلکه گاهی نشانه عدم کارایی تلقی می‌شود. در این فرهنگ، نادیده گرفتن زندگی شخصی به خاطر کار، مطلوب نیست.

تصور کنید یک مدیر سوئدی به شعبه توکیوی شرکتش منتقل می‌شود. او متوجه می‌شود کارمندان ژاپنی تا دیروقت در دفتر می‌مانند، در حالی که از نظر او، بسیاری از کارها را می‌توان در ساعات عادی انجام داد. او ممکن است تصمیم بگیرد این فرهنگ را تغییر دهد و به کارمندان اجازه دهد پس از اتمام کارشان دفتر را ترک کنند. اما این تصمیم، هرچند با نیت خوب، می‌تواند با مقاومت روبرو شود، زیرا با هنجارهای عمیق فرهنگی در تعارض است. کارمندان ژاپنی ممکن است احساس کنند ترک زودهنگام دفتر، باعث می‌شود دیگران آنها را تنبل یا بی‌تعهد بدانند.

هنجارهای فرهنگی حتی می‌توانند در تصمیم‌های پزشکی مؤثر باشند. در بسیاری از کشورهای آسیایی مانند چین، پزشکان معمولاً اخبار بد پزشکی را ابتدا به خانواده بیمار می‌گویند، نه به خود بیمار. در این فرهنگ‌ها، باور بر این است که خانواده باید از بیمار محافظت کند و تصمیم بگیرد چه اطلاعاتی و چگونه به او منتقل شود. در مقابل، در فرهنگ آمریکای شمالی، هنجار بر اساس اصل خودمختاری بیمار شکل گرفته است. پزشکان موظفند همه اطلاعات را مستقیماً به خود بیمار بدهند تا او بتواند آگاهانه در مورد درمان خود تصمیم بگیرد.

این تفاوت هنجاری می‌تواند به تعارضات جدی در محیط‌های چندفرهنگی منجر شود. تصور کنید یک خانواده چینی در آمریکا زندگی می‌کند و یکی از اعضای مسن خانواده به سرطان پیشرفته مبتلا می‌شود. پزشک آمریکایی، طبق هنجارهای حرفه‌ای خود، می‌خواهد تشخیص را مستقیماً به بیمار بگوید، اما خانواده اصرار دارند که این کار را نکند. هر دو طرف بر اساس هنجارهای فرهنگی خود عمل می‌کنند و هر کدام معتقدند رویکردشان به نفع بیمار است. در اینجا هنجارهای فرهنگی متفاوت به تعارضی اخلاقی منجر می‌شوند که تصمیم‌گیری را دشوار می‌سازد.

نکته مهم این است که بسیاری از ما از تأثیر هنجارهای فرهنگی بر تصمیم‌گیری‌هایمان آگاه نیستیم. این هنجارها چنان در وجودمان نهادینه شده‌اند که آنها را امری طبیعی و جهانی می‌پنداریم و گاه حتی نمی‌توانیم تصور کنیم شیوه‌های دیگری نیز برای تصمیم‌گیری وجود دارد.

اولین گام برای تصمیم‌گیری آگاهانه، شناخت هنجارهایی است که ناخودآگاه بر ما تأثیر می‌گذارند. این شناخت به ما امکان می‌دهد تشخیص دهیم کدام هنجارها به نفع ما هستند و کدام یک محدودیت‌های غیرضروری ایجاد می‌کنند. برای مثال، فردی که در فرهنگی جمع‌گرا بزرگ شده، ممکن است دریابد برخی تصمیمات مهم زندگی‌اش را بیش از حد تحت تأثیر نظر دیگران گرفته است، در حالی که یک فرد با زمینه فرهنگی فردگرا ممکن است متوجه شود در تصمیماتش به اندازه کافی نیازها و خواسته‌های نزدیکانش را در نظر نگرفته است.

آگاهی از هنجارهای فرهنگی به معنای رد یا پذیرش مطلق آنها نیست، بلکه به معنای توانایی ارزیابی آگاهانه و انتخاب هوشمندانه است. گاهی پیروی از هنجارهای فرهنگی به نفع ماست، زیرا باعث پذیرش اجتماعی و هماهنگی با جامعه می‌شود. اما گاهی نیز لازم است برای رسیدن به اهداف خود، از برخی هنجارها فاصله بگیریم.

در جهان چندفرهنگی امروز، بسیاری از ما همزمان در معرض هنجارهای فرهنگی متنوع و گاه متضاد قرار داریم. این موقعیت می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما در عین حال، فرصتی برای تصمیم‌گیری‌های خلاقانه و منعطف فراهم می‌کند. شناخت هنجارهای فرهنگی مختلف به ما این امکان را می‌دهد که آگاهانه‌تر تصمیم بگیریم و الگوهای تصمیم‌گیری را بر اساس بهترین عناصر فرهنگ‌های گوناگون شکل دهیم.

۳- تأثیر زبان و ارتباطات فرهنگی بر تصمیم‌گیری

زبان بسیار فراتر از یک ابزار ساده برای گفتگو است. زبان در واقع چارچوبی است که ذهن ما را شکل می‌دهد و بر نحوه تفکر و تصمیم‌گیری ما تأثیر عمیقی می‌گذارد. تصور کنید دو نفر با زبان‌های مادری متفاوت به یک منظره یکسان نگاه می‌کنند؛ چیزی که آنها می‌بینند یکسان است، اما نحوه پردازش و درک آنها از آن منظره، تحت تأثیر زبانشان، متفاوت خواهد بود.

فرضیه معروف «ساپیر-وورف» که توسط دو زبان‌شناس به نام‌های ادوارد ساپیر و بنجامین لی وورف مطرح شد، می‌گوید زبانی که با آن صحبت می‌کنیم، به شکل عمیقی بر نحوه تفکر و ادراک ما از جهان تأثیر می‌گذارد. برای درک بهتر این موضوع، به این مثال توجه کنید: در زبان انگلیسی، ما می‌گوییم «من فنجان را شکستم» اما در زبان اسپانیایی می‌گویند «فنجان شکسته شد». این تفاوت ظریف در ساختار جمله، می‌تواند بر میزان مسئولیت‌پذیری افراد در فرهنگ‌های مختلف تأثیر بگذارد. در یک فرهنگ، فرد به طور مستقیم مسئول شکستن است، اما در فرهنگ دیگر، رویداد به صورت غیرمستقیم بیان می‌شود.

پژوهشگران دانشگاه استنفورد آزمایش جالبی انجام دادند که این نظریه را تأیید می‌کند. آنها به گروهی از افراد انگلیسی‌زبان و کره‌ای‌زبان تعدادی شیء مختلف نشان دادند و از آنها خواستند این اشیاء را دسته‌بندی کنند. نتیجه جالب بود: انگلیسی‌زبانان معمولاً اشیاء را بر اساس شکل ظاهری آن‌ها دسته‌بندی می‌کردند. برای مثال، آنها یک توپ گرد پلاستیکی را با یک توپ گرد چوبی در یک گروه قرار می‌دادند. اما کره‌ای‌زبانان همان اشیاء را بر اساس جنس و مواد سازنده آنها دسته‌بندی می‌کردند؛ مثلاً یک مکعب چوبی و یک توپ چوبی را در یک گروه قرار می‌دادند. این تفاوت چشمگیر نشان می‌دهد که زبان چگونه می‌تواند حتی چیزی به این سادگی مانند دسته‌بندی اشیاء را تحت تأثیر قرار دهد.

کیث چن، اقتصاددان دانشگاه ییل، پژوهش جالب دیگری انجام داده است. او دریافت نحوه بیان زمان آینده در زبان‌های مختلف، بر رفتارهای اقتصادی افراد تأثیر می‌گذارد. در زبان انگلیسی، ما برای صحبت از آینده از کلمه will استفاده می‌کنیم: I will save money tomorrow (من فردا پول پس‌انداز خواهم کرد). این جدایی مشخص بین زمان حال و آینده وجود دارد. اما در زبان چینی، چنین تمایز روشنی وجود ندارد و می‌توان به سادگی گفت: من فردا پول پس‌انداز می‌کنم (با همان فعل زمان حال). چن متوجه شد افرادی که به زبان‌هایی با تمایز مشخص بین حال و آینده صحبت می‌کنند، کمتر پس‌انداز می‌کنند و بیشتر ریسک می‌پذیرند. گویی در ذهن آنها، آینده چیزی دور و جدا از اکنون است، در حالی که برای دیگران، آینده و حال به هم نزدیک‌ترند.

تنوع و غنای واژگان یک زبان در حوزه‌های خاص نیز می‌تواند بر کیفیت تصمیم‌گیری تأثیر بگذارد. برای درک بهتر این موضوع، به زندگی روزمره خودمان فکر کنیم. یک آشپز حرفه‌ای واژگان بسیار دقیق‌تری برای توصیف طعم‌ها و بافت‌های غذا دارد: ترد، نرم، مخملی، خامه‌ای، معطر، تند، ملایم و غیره. این واژگان به او امکان می‌دهد تصمیمات دقیق‌تری در مورد آشپزی بگیرد. به همین ترتیب، مردم اینویت (اسکیموها) بیش از ۵۰ واژه مختلف برای توصیف برف دارند: برف تازه، برف مرطوب، برف سفت، برف پودری و ده‌ها نوع دیگر. این تنوع واژگانی به آنها کمک می‌کند تا در محیط برفی قطب شمال، تصمیم‌هاس بسیار دقیق‌تری بگیرند. تصور کنید قرار است در یک روز برفی سفر کنید؛ اگر بتوانید به جای فقط گفتن برف می‌بارد، دقیقاً نوع برف را تشخیص دهید، می‌توانید بهتر تصمیم بگیرید که آیا سفر کنید یا خیر، چه نوع پناهگاهی بسازید، یا چه مسیری را انتخاب کنید.

ارتباطات انسانی تنها محدود به کلمات نیست. وقتی با دیگران صحبت می‌کنیم، تنها ۳۰ تا ۴۰ درصد پیام از طریق کلمات منتقل می‌شود و باقی آن از طریق لحن صدا، حالات چهره، حرکات بدن و سایر نشانه‌های غیرکلامی است. این نشانه‌های غیرکلامی در فرهنگ‌های مختلف، معانی متفاوتی دارند. برای مثال، در فرهنگ آمریکایی، نگاه مستقیم به چشم طرف مقابل هنگام گفتگو، نشانه صداقت و اعتماد به نفس است و معمولاً در مصاحبه‌های شغلی توصیه می‌شود. اما در برخی فرهنگ‌های آسیایی مانند ژاپن یا کره، خیره شدن مستقیم به چشمان یک مقام بالاتر یا فرد مسن‌تر، بی‌احترامی محسوب می‌شود.

فرض کنید یک مدیر آمریکایی در حال مصاحبه با یک کارمند بالقوه از کره جنوبی است. کارمند کره‌ای از نگاه مستقیم به چشمان مدیر خودداری می‌کند، زیرا در فرهنگ او این کار محترمانه نیست. اما مدیر آمریکایی ممکن است این رفتار را نشانه عدم صداقت یا اعتماد به نفس پایین تفسیر کند و در نتیجه، تصمیم بگیرد این فرد را استخدام نکند. در اینجا، یک تفاوت فرهنگی ساده در ارتباط غیرکلامی، منجر به یک تصمیم‌گیری نادرست شده است.

این مثال‌ها نشان می‌دهند که زبان و ارتباطات فرهنگی، چارچوب‌های ذهنی ما را شکل می‌دهند و بر تصمیمات ما، از انتخاب‌های روزمره گرفته تا تصمیمات مالی، شغلی و بین‌فردی، تأثیر عمیقی می‌گذارند.

لذت‌طلبی در برابر خویشتن‌داری

بُعد لذت‌طلبی در برابر خویشتن‌داری، جدیدترین بُعد در مدل هافستد است که به میزان کنترل امیال و خواسته‌های انسانی در یک جامعه اشاره دارد. این بُعد نشان می‌دهد که یک فرهنگ تا چه حد اجازه می‌دهد اعضای آن خواسته‌های خود را برآورده سازند، یا برعکس تا چه میزان این امیال را با هنجارهای اجتماعی و قواعد اخلاقی محدود می‌کند.

فرهنگ‌های لذت‌طلب، مانند کشورهای آمریکای لاتین، بخش‌هایی از اروپای غربی و آمریکای شمالی، ارزش بیشتری برای آزادی فردی، لذت‌جویی، خوش‌گذرانی و برآوردن امیال طبیعی قائل هستند. در این جوامع، افراد اهمیت بیشتری به اوقات فراغت، تفریح و لذت‌های زندگی می‌دهند و شادی و رضایت شخصی به عنوان اهداف مهم زندگی تلقی می‌شوند.

در مقابل، فرهنگ‌های خویشتن‌دار، مانند بسیاری از کشورهای آسیای شرقی و برخی کشورهای اروپای شرقی، بر کنترل امیال و خواسته‌ها تأکید دارند. در این جوامع، هنجارهای اجتماعی سختگیرانه‌تر و قواعد اخلاقی محدودکننده‌تری وجود دارد که رفتار افراد را تنظیم می‌کند. در این فرهنگ‌ها، اوقات فراغت و تفریح اهمیت کمتری نسبت به وظایف و مسئولیت‌ها دارد و افراد نگرش محتاطانه‌تری به زندگی دارند.

این تفاوت فرهنگی در بسیاری از جنبه‌های زندگی روزمره منعکس می‌شود. در فرهنگ‌های لذت‌طلب، مصرف‌گرایی، تفریحات متنوع و فعالیت‌های اوقات فراغت اهمیت بیشتری دارد. مردم در این جوامع تمایل بیشتری به خرید کالاهای لوکس، رفتن به تعطیلات و صرف پول برای سرگرمی دارند. در مقابل، در فرهنگ‌های خویشتن‌دار، صرفه‌جویی، پس‌انداز و اولویت دادن به نیازهای ضروری بر خواسته‌های لذت‌جویانه ارجحیت دارد.

در حوزه کار و زندگی شخصی نیز این تفاوت‌ها آشکار است. در فرهنگ‌های لذت‌طلب، تعادل بین کار و زندگی شخصی و همچنین استراحت و تفریح اهمیت بیشتری دارد. در برزیل، به عنوان یک فرهنگ لذت‌طلب، جشن‌ها و فستیوال‌ها بخش مهمی از زندگی اجتماعی را تشکیل می‌دهند و حتی در محیط کار نیز روابط دوستانه و گرم تشویق می‌شود. در مقابل، در فرهنگ‌های خویشتن‌دار مانند ژاپن، کار سخت و فداکاری برای گروه ارزش بیشتری دارد و افراد ممکن است ساعات طولانی کار کنند و تعطیلات کمتری داشته باشند.

نگرش به لذت‌های جسمانی نیز در این دو نوع فرهنگ متفاوت است. در فرهنگ‌های لذت‌طلب، نگرش آزادتری نسبت به غذا، نوشیدنی و سایر لذت‌های جسمانی وجود دارد. در مقابل، فرهنگ‌های خویشتن‌دار معمولاً قواعد سختگیرانه‌تری در مورد مصرف غذا، نوشیدنی و سایر لذت‌ها دارند و خویشتن‌داری و میانه‌روی را تشویق می‌کنند.