به مجموعه‌ی «حقوق شرکتهای تجاری» خوش آمدید.
در مجموعه حقوق شرکتها چه چیزی را بررسی می‌کنیم؟
در این مجموعه با توجه به مقرراتی که در نظام حقوقی ایران راجع به شرکتها تصویب شده‌اند به موضوعاتی مثل انواع شرکتها، چگونگی تشکیل شرکتها، مسئولیت شرکا، نحوه‌ی تشکیل مجامع و ورشکستگی می‌پردازیم.
چرا حقوق شرکتها را در ویکی‌تولید بررسی می‌کنیم؟
آیا مطالعه‌ی این مجموعه برای من مفید است؟
آیا مطالعه‌ی این مجموعه به دانش حقوقی نیاز دارد؟
این مجموعه چه زمانی کامل میشود؟
همه‌ی ما بارها در مواقعی مثل افتتاح حساب بانکی، اخذ مجوز یا تشکیل پرونده‌ی مالیاتی با این سؤال روبه‌رو شدیه‌ایم که شخص حقیقی هستید یا شخص حقوقی؟ موضوع این است که خیلی وقت‌ها، مقررات حاکم بر اشخاص حقیقی و حقوقی فرق می‌کنند. در این درس ابتدا بررسی می‌کنیم که از لحاظ حقوقی، منظور از «شخص» چیست. سپس توضیح میدهیم که منظور از شخص حقیقی و شخص حقوقی چیست و هر کدام از آن‌ها چه زمانی به وجود می‌آیند.
در این درس دو موضوع اصلی را دنبال می‌کنیم. اول این است که در چه شرایطی یک شخص تاجر محسوب میشود؟ دوم این که چه اعمالی تجاری هستند؟ در پاسخ به این سؤالات، تعریف تاجر در قانون تجارت، فهرست اعمال ذاتاً تجاری و معیار شناسایی اعمال تجاری تبعی بررسی خواهند شد.
در مباحث حقوقی وقتی از شرکت صحبت میشود، معمولاً منظور شرکتهای تجاری مثل مسئولیت محدود، سهامی و تضامنی و گاه مؤسسات غیرتجاری مثل آموزشگاه‌ها و خیریه‌ها است که عموم مقررات‌شان در قانون تجارت آمده است. اما در قانون مدنی کشورمان نیز از «شرکت» سخن به میان آمده که با آن چه در قانون تجارت آمده فرق می‌کند و به نوع دیگری از شرکت اشاره دارد. در این درس با انواع شرکتهای تجاری، غیرتجاری و مدنی آشنا خواهید شد.
در این درس با بعضی از مهم‌ترین خصوصیات شرکتهای تجاری آشنا می‌شوید تا دقیق‌تر بتوانید شرکت‌هایی که با انتظارات‌تان سازگار هستند را شناسایی کنید. ضمناً اولویت‌مان حفظ سادگی و خودداری از تعابیر و توضیحات پیچیده است. زیرا باور داریم همه‌ی فعالان عرصه‌ی کسب‌وکار باید انواع شرکتهای تجاری را بشناسند، حال آن که زبان حقوق برای اکثر مخاطبان شیوا نیست. به همین علت در این درس که اساساً برای معرفی اولیه‌ی شرکتها است، از سخت‌گیری رایج فاصله می‌گیریم.
همه‌ی ما بارها عبارت «ثبت شرکت» را در آگهی‌های مختلف دیده‌ایم، اما شاید با عبارت «تشکیل شرکت» آشنا نباشیم یا تصور کنیم که همان ثبت شرکت است. قبل از این که بخواهیم شرکتی را ثبت کنیم، باید مطمئن شویم که به درستی تشکیل شده است. در مورد تشکیل هر کدام از انواع شرکتهای تجاری، شرایط و تشریفات متفاوتی وجود دارد که در این درس توضیح میدهیم.
در اساس‌نامه و شرکت‌نامه و به طور کلی در قرارداد شرکت، باید موضوع فعالیت شرکت (یا اختصاراً موضوع شرکت) مشخص شود. در این درس توضیح میدهیم که برای تعیین موضوعات فعالیت شرکتهای تجاری چه ملاحظاتی وجود دارد.
«سرمایه» یکی از عناصر تشکیل‌دهنده‌ی شرکتهای تجاری است که باید در همه‌ی انواع شرکتهای تجاری -مثل سهامی و مسئولیت محدود و امثالهم- وجود داشته باشد و از مجموع آورده‌های شرکا به وجود می‌آید. ضمن این که شرکا در ازای آورده‌هایشان، سهم یا سهم‌الشرکه دریافت می‌کنند. در این درس اولاً مفاهیم «سرمایه»، «سهم» و «سهم‌الشرکه» را توضیح میدهیم و ثانیاً بررسی می‌کنیم چه آورده‌هایی قابل پذیرش است.
سرمایه‌ی شرکتهای سهامی به قطعات مساوی به نام «سهام» تقسیم می‌شوند و شرکای این شرکتها، در ازای آورده‌هایشان سهام می‌گیرند. در این مفهوم «سهام» و انواع آن مثل سهام عادی، ممتاز، وثیقه، بانام و بی‌نام را بررسی می‌کنیم.
در هر شرکت تجاری اموری همچون نصب و عزل مدیران، افزایش یا کاهش سرمایه، انحلال شرکت، تغییر مفاد اساس‌نامه، محدود کردن اختیارات مدیر عامل و خیلی از موضوعات دیگر مستلزم «تصمیم‌گیری» هستند. در مورد بعضی موضوعات، قانون مستقیماً شیوه‌ی تصمیم‌گیری را مشخص کرده است. مثلاً در قانون دقیقاً مشخص کرده که اگر شریکی در شرکت مسئولیت محدود بخواهد سهم خود را به دیگران منتقل کند، تصمیم‌گیری راجع به آن چگونه انجام میشود. اما بدیهی است که تصمیم‌ها بسیار متنوع هستند و قانون‌گذار نمی‌توانسته همه‌ی آن‌ها را در قانون تجارت پیش‌بینی کند. بنابراین علاوه بر مواردی که مستقیماً در قانون آمده باید ببینیم که تکلیف شرکتها نسبت به سایر موضوعات چیست و چگونه راجع به آن‌ها تصمیم می‌گیرند.
بر خلاف تصور رایج، تصمیم‌های مهم و اساسی شرکتهای سهامی بر عهده‌ی مدیر عامل یا اعضای هیأت مدیره نیست. بلکه آن‌ها اداره‌ی شرکت را بر عهده دارند و اگر تصمیمی می‌گیرند، در حد موضوعات اجرایی و برای اداره کردن شرکت است. در حقیقت، تصمیم‌های مهم‌تر و اساسی‌تر -مثل تغییر اساس‌نامه یا منحل اعلام کردن شرکت- خارج از صلاحیت مدیران هستند و باید توسط «مجامع عمومی» تصویب شوند؛ به همین علت اصطلاحاً در شرکتهای سهامی، مجامع عمومی را رکن تصمیم‌گیرنده و هیأت مدیره را رکن اداره‌کننده می‌نامند.
مدیر از نظر لغوی به معنی اداره کننده و گرداننده است، یعنی کسی که چیزی را اداره می‌کند و می‌گرداند. در حقوق تجارت نیز مدیر به همین معنا است، یعنی شرکت تجاری توسط مدیر یا مدیران اداره میشود. در مورد مدیران موضوعات متفاوتی قابل طرح است، اما در این درس ابتدا به وظیفه‌ی اصلی مدیران و سپس به چگونگی انتخاب آن‌ها خواهیم پرداخت.
در این درس موضوع انتقال سهم یا سهم‌الشرکه یک شریک به شریکان دیگر یا اشخاص ثالث در بیرون از شرکت را بررسی می‌کنیم. به عبارت ساده‌تر می‌خواهیم ببینیم اگر شریکی بخواهد سهم خود را به دیگران منتقل کند، یا اتفاقاتی مثل فوت یا محجوریت شریک اتفاق بیافتد، تکلیف شرکت چیست.
در این درس به صورت جداگانه بررسی می‌کنیم که در هر نوع شرکت، شرکا تا چه اندازه نسبت به بدهی‌های آن مسئول هستند. در پایان خواهید دید که مسئولیت شرکا در شرکتهای تضامنی و نسبی به مراتب بیشتر از مسئولیت شرکا در شرکتهای مسئولیت محدود و سهامی است. ضمن این که شرکای ضامن در شرکتهای مختلط نیز مسئولیت سنگینی به دوش می‌کشند.
اندوخته قانونی فقط برای شرکتهای سهامی عام، سهامی خاص، مسئولیت محدود و تعاونی اجباری است. این شرکتها سالیانه ۵% از سود خالص خود را به عنوان اندوخته قانونی منظور می‌کنند و این رویه آن قدر تکرار میشود تا اندوخته قانونی برابر با حدأقل ۱۰% سرمایه شرکت شود. بعد از این مرحله، افزودن به اندوخته‌ی قانونی اجباری نیست.