انواع دارایی مورد نیاز برای موفقیت در حوزه تولید

دارایی‌های غیرملموس

دارایی‌های نامشهود به عنوان منابع غیر فیزکی و غیر پولی، نقش مهمی در موفقت و مزیت رقابتی سازمان‌های تولیدی دارند. در بعضی از صنایع، ارزش‌آفرینی این دارایی‌ها از دارایی‌های ملموس و فیزیکی پیشی گرفته است. مجموعه دارایی‌های نامشهود شامل موارد مثل سرمایه‌های دانشی مانند تخصص و مهارت‌های فنی، مجوزهای قانونی و استانداردهای کیفی، حقوق مالکیت معنوی از قبیل پتنت‌ها و علائم تجاری، شهرت و اعتبار برند، و شبکه ارتباطات تجاری با ذینفعان کلیدی می‌شود. در ادامه تعدادی از مهم‌ترین دارایی‌های غیر ملموس و راهبردی را بررسی خواهیم کرد.

۱- دانش فنی

دانش فنی به مجموعه‌ای پیچیده از دانش نظری، مهارت‌های عملی و تجربیات تخصصی اشاره دارد که برای طراحی، تولید و کنترل کیفیت محصولات صنعتی ضروری است. اهمیت این دانش از آنجا ناشی می‌شود که تولید محصول با کیفیت و قیمت رقابتی، نیازمند تسلط بر فرآیندهای پیچیده فنی، درک عمیق رفتار مواد و تجهیزات، و توانایی بهینه‌سازی مستمر روش‌های تولید است.

دانش فنی در سه سطح اساسی طبقه‌بندی می‌شود: دانش پایه که شامل اصول علمی و مهندسی مرتبط با حوزه تولید است؛ دانش کاربردی که به چگونگی استفاده از این اصول در عمل می‌پردازد؛ و دانش پیشرفته که شامل نوآوری‌ها و روش‌های اختصاصی برای کسب مزیت رقابتی است. برای مثال، در صنعت پلیمر، دانش پایه شامل شیمی پلیمر و خواص مواد، دانش کاربردی شامل تکنیک‌های قالب‌گیری و اکستروژن، و دانش پیشرفته شامل فرمولاسیون‌های اختصاصی و روش‌های نوین فرآوری است.

اهمیت دانش فنی برای تولیدکنندگان را می‌توان در چند جنبه اساسی بررسی کرد.

نخست، دانش فنی امکان تولید محصول مطابق با استانداردها و مشخصات فنی را فراهم می‌کند. برای مثال، در تولید قطعات خودرو، دانش دقیق متالورژی و ابعاد هندسی به تولیدکننده کمک می‌کند تا قطعه‌ای با استحکام کافی و اندازه‌های دقیق تولید کند. اگر تولیدکننده از دانش کافی درباره دمای مناسب عملیات حرارتی یا روش صحیح اندازه‌گیری ابعاد برخوردار نباشد، قطعات تولیدی ممکن است در شرایط کارکرد دچار شکست شوند یا هنگام مونتاژ با سایر قطعات تداخل پیدا کنند.

دوم، دانش فنی به تولیدکننده امکان می‌دهد مشکلات فرآیند تولید را به سرعت شناسایی و برطرف کند. برای نمونه، در صنعت نساجی، اگر پارچه تولیدی دچار عیوبی مانند چروک، رنگ‌پریدگی یا بافت نامنظم شود، متخصص با دانش فنی کافی می‌تواند علت را در تنظیمات نادرست دما، فشار یا مواد شیمیایی تشخیص دهد و آن را اصلاح کند. بدون این دانش، ممکن است تولید معیوب برای مدت طولانی ادامه یابد و محصولات تولید شده غیرقابل فروش شوند.

سوم، بهینه‌سازی مصرف مواد و انرژی نیازمند درک عمیق فرآیندهای تولید است. در صنعت پلاستیک، دانش فنی کافی درباره دمای ذوب، زمان سرمایش و فشار تزریق می‌تواند به کاهش چشمگیر ضایعات منجر شود. برای مثال، تولیدکننده‌ای که درک درستی از رابطه میان دمای قالب و کیفیت محصول دارد، می‌تواند با تنظیم دقیق این پارامتر، از تولید قطعات ناقص و هدررفت مواد اولیه جلوگیری کند.

چهارم، نوآوری و بهبود مستمر محصولات بدون دانش فنی عمیق غیرممکن است. برای مثال، در صنعت لوازم خانگی، توسعه یخچال‌های کم‌مصرف نیازمند دانش تخصصی در زمینه سیستم‌های تبرید، عایق‌کاری و کنترل الکترونیکی است. تولیدکنندگان پیشرو با تکیه بر این دانش می‌توانند محصولاتی با کارایی بالاتر و مصرف انرژی کمتر طراحی کنند.

کسب و توسعه دانش فنی از مسیرهای متعددی امکان‌پذیر است که هر یک ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. آموزش‌های آکادمیک در دانشگاه‌ها و مراکز علمی، پایه‌های نظری لازم را فراهم می‌کند. برای مثال، یک مهندس مکانیک در دانشگاه اصول طراحی قطعات، مقاومت مصالح و دینامیک ماشین‌آلات را می‌آموزد. این دانش پایه برای درک عمیق فرآیندهای تولیدی ضروری است، اما به تنهایی کافی نیست.

آموزش‌های حرفه‌ای و کارآموزی در واحدهای صنعتی پیشرو، پل ارتباطی میان دانش نظری و مهارت‌های عملی است. برای مثال، یک کارآموز در کارخانه تولید لوازم خانگی می‌تواند با فرآیندهای واقعی تولید، روش‌های کنترل کیفیت و چالش‌های روزمره خط تولید آشنا شود. این تجربه عملی به او کمک می‌کند تا دانش دانشگاهی خود را در محیط واقعی به کار گیرد.

همکاری با متخصصان باتجربه یکی از موثرترین روش‌های انتقال دانش ضمنی است. این متخصصان طی سال‌ها کار، تجربیات ارزشمندی در زمینه عیب‌یابی، بهینه‌سازی فرآیندها و حل مسائل پیچیده کسب کرده‌اند. برای مثال، یک متخصص باتجربه در صنعت پتروشیمی می‌تواند نکات ظریف کنترل فرآیند، روش‌های پیشگیری از حوادث و راهکارهای افزایش بازدهی را به نیروهای جوان‌تر منتقل کند.

مطالعه مستندات فنی و استانداردها منبع مهمی برای کسب دانش ساختاریافته است. این مستندات شامل دستورالعمل‌های تولید، استانداردهای کیفیت، الزامات ایمنی و روش‌های آزمون می‌شود. برای مثال، در صنعت داروسازی، تسلط بر استانداردهای GMP و فارماکوپه برای تضمین کیفیت و ایمنی محصولات حیاتی است.

شرکت در سمینارها و کنفرانس‌های تخصصی فرصتی برای آشنایی با آخرین پیشرفت‌های فناوری و تبادل تجربیات با همتایان است. در این رویدادها، متخصصان صنعت و دانشگاه یافته‌های جدید خود را ارائه می‌کنند و راه‌حل‌های نوآورانه برای چالش‌های صنعتی معرفی می‌شود.

در صنایع پیشرفته، گاهی خرید لایسنس و انتقال فناوری تنها راه دستیابی به دانش فنی پیچیده است. برای مثال، در صنعت خودروسازی، تولید گیربکس‌های اتوماتیک مدرن نیازمند فناوری‌های پیشرفته‌ای است که معمولاً از طریق همکاری با شرکت‌های صاحب فناوری به دست می‌آید. البته موفقیت در این مسیر مستلزم داشتن نیروی انسانی توانمند، زیرساخت‌های مناسب آزمایشگاهی و تجهیزات پیشرفته تولیدی است. بدون این پیش‌نیازها، انتقال فناوری به شکست می‌انجامد.

۲- مجوزهای قانونی

مجوزهای قانونی به عنوان یکی از مهمترین دارایی‌های نامشهود سازمانی، نقش حیاتی در مشروعیت‌بخشی و قانونمند کردن فعالیت‌های تولیدی و تجاری ایفا می‌کنند. این مجوزها نه تنها اجازه فعالیت را صادر می‌کنند، بلکه چارچوب‌های نظارتی و استانداردهای عملیاتی را نیز تعیین می‌نمایند. یک تولیدکننده آگاه باید پیش از هرگونه سرمایه‌گذاری و اقدام اجرایی، مطالعه جامعی در خصوص انواع مجوزهای مورد نیاز، مراحل و پیش‌نیازهای اخذ آنها، و همچنین تعهدات و مسئولیت‌های قانونی متعاقب آن انجام دهد.

فرآیند کسب مجوزها باید در مراحل اولیه تدوین طرح کسب‌وکار مورد توجه ویژه قرار گیرد، زیرا الزامات و محدودیت‌های قانونی می‌توانند تأثیر عمیقی بر تصمیمات استراتژیک مانند مکان‌یابی، انتخاب تکنولوژی، طراحی خط تولید و حتی ساختار سازمانی داشته باشند. به عنوان مثال، الزامات زیست‌محیطی ممکن است نصب سیستم‌های تصفیه پیشرفته، استقرار در شعاع خاصی از مناطق مسکونی، یا پیاده‌سازی استانداردهای خاص ایمنی و بهداشتی را ضروری سازد. همچنین، قوانین مربوط به حقوق کار و تأمین اجتماعی می‌تواند الزامات خاصی را در زمینه استخدام، آموزش و ایمنی کارکنان ایجاد کند.

در صنایع حساس و استراتژیک مانند دارو، مواد غذایی، دخانیات، تسلیحات، و صنایع پتروشیمی، فرآیند اخذ مجوز پیچیده‌تر است و مستلزم دریافت تأییدیه‌های متعدد از نهادهای نظارتی مختلف می‌باشد. این صنایع معمولاً باید استانداردهای سختگیرانه‌تری را رعایت کنند و تحت بازرسی‌های دوره‌ای منظم قرار می‌گیرند. در برخی موارد، محدودیت‌های قانونی یا سیاست‌های کلان کشور ممکن است ورود به این حوزه‌ها را کاملاً محدود یا ممنوع کند.

بررسی دقیق الزامات قانونی و مقرراتی پیش از شروع فعالیت، علاوه بر تضمین قانونی بودن عملیات، در برآورد دقیق‌تر هزینه‌ها و زمان‌بندی پروژه نیز نقش کلیدی دارد. هزینه‌های مرتبط با اخذ مجوز شامل هزینه‌های مستقیم اداری، هزینه‌های مشاوره حقوقی، هزینه‌های تطبیق با استانداردها، و گاه هزینه‌های آموزش و گواهینامه‌های تخصصی پرسنل می‌شود. همچنین، زمان مورد نیاز برای طی مراحل اداری، انجام بازرسی‌ها و دریافت تأییدیه‌ها باید در برنامه زمان‌بندی پروژه لحاظ گردد. یک برنامه‌ریزی دقیق در این زمینه می‌تواند از تأخیرهای پرهزینه در اجرای پروژه جلوگیری کند و ریسک‌های قانونی آتی را کاهش دهد.

۳- امتیازات مربوط به حقوق مالکیت فکری

مالکیت فکری به عنوان یکی از ارزشمندترین دارایی‌های سازمانی شناخته می‌شود که می‌تواند مزیت رقابتی پایدار ایجاد کند. این دارایی‌های نامشهود که شامل حق اختراع، علائم تجاری، طرح‌های صنعتی، کپی‌رایت و اسرار تجاری می‌شوند، نقش کلیدی در موفقیت کسب‌وکارها ایفا می‌کنند. ارزش این دارایی‌ها به حدی است که گاهی ارزش بازار شرکت‌ها را تا چندین برابر ارزش دارایی‌های فیزیکی آنها افزایش می‌دهند.

در صنایع پیشرفته و فناوری‌محور مانند خودروسازی، داروسازی، الکترونیک و فناوری اطلاعات، دسترسی به حقوق مالکیت فکری اغلب پیش‌شرط اساسی برای ورود به بازار است. به عنوان مثال، تولید داروهای نوین که فرمولاسیون آنها تحت حمایت پتنت قرار دارد، مستلزم کسب مجوز از شرکت‌های دارنده حق اختراع است. در صنعت خودرو، تولید قطعات پیشرفته که با فناوری‌های ثبت شده ساخته می‌شوند، نیازمند توافق با مالکان فناوری است. همچنین در مدل کسب‌وکار فرانچایز، استفاده از برند، دانش فنی و سیستم‌های عملیاتی شرکت مادر، مستلزم انعقاد قراردادهای دقیق و رعایت استانداردهای سختگیرانه است.

مالکیت فکری می‌تواند نقطه آغاز یک کسب‌وکار نوآورانه باشد. مخترعان و نوآورانی که موفق به ثبت اختراع یا توسعه فناوری‌های جدید می‌شوند، می‌توانند با تکیه بر حقوق انحصاری خود، فرآیند تجاری‌سازی را آغاز کنند. در این حالت، مالکیت فکری علاوه بر ایجاد مانع برای ورود رقبا، می‌تواند منبع درآمد مستقل از طریق اعطای لایسنس به سایر تولیدکنندگان باشد. استراتژی‌های مختلف بهره‌برداری از مالکیت فکری، از تولید انحصاری تا اعطای مجوز یا فروش حقوق، باید با دقت ارزیابی و انتخاب شوند.

بررسی جامع وضعیت حقوق مالکیت فکری در حوزه مورد نظر باید بخش مهمی از مطالعات امکان‌سنجی پروژه باشد. این بررسی شامل جستجوی پتنت‌ها و علائم تجاری ثبت شده، ارزیابی ریسک نقض حقوق دیگران، شناسایی فرصت‌های همکاری با دارندگان حقوق، و برنامه‌ریزی برای حفاظت از دارایی‌های فکری آتی است. همچنین باید هزینه‌های مرتبط با کسب مجوزها، حق امتیازها، هزینه‌های ثبت و حفاظت از حقوق مالکیت فکری، و زمان مورد نیاز برای طی فرآیندهای قانونی در محاسبات اقتصادی و زمان‌بندی پروژه در نظر گرفته شود.

۴- شبکه روابط

شبکه روابط کسب‌وکار در دنیای رقابتی امروز به عنوان یک دارایی راهبردی شناخته می‌شود که می‌تواند تعیین‌کننده موفقیت یا شکست یک کسب‌وکار تولیدی باشد. این شبکه که از تأمین‌کنندگان مواد اولیه تا مشتریان نهایی را در بر می‌گیرد، در برخی صنایع پیش‌نیاز ورود به کسب‌وکار است و در برخی دیگر می‌تواند به تدریج شکل بگیرد.

در صنایعی مانند قطعه‌سازی خودرو، که محصول نهایی باید با مشخصات دقیق و استانداردهای سختگیرانه تولید شود و معمولاً تعداد محدودی مشتری وجود دارد، داشتن روابط قوی با خودروسازان و تأمین‌کنندگان اصلی از همان ابتدا ضروری است. در این صنایع، سرمایه‌گذاری بدون اطمینان از وجود بازار مشخص و قراردادهای بلندمدت، ریسک بالایی دارد و معمولاً توجیه اقتصادی ندارد.

همچنین در صنایع غذایی، به ویژه در مورد محصولات فسادپذیر، دسترسی به زیرساخت‌های لجستیکی مانند شبکه توزیع مویرگی و زنجیره سرد از ابتدای کار حیاتی است. عدم دسترسی به این زیرساخت‌ها می‌تواند منجر به از دست رفتن محصول، افزایش هزینه‌ها و در نهایت شکست کسب‌وکار شود.

نقش نهادهای مالی و بانک‌ها در شبکه روابط کسب‌وکار بسیار راهبردی است. دسترسی به منابع مالی مناسب و خطوط اعتباری کافی، به ویژه در صنایع با سرمایه در گردش بالا، می‌تواند تأثیر تعیین‌کننده‌ای بر موفقیت کسب‌وکار داشته باشد. روابط قوی با نهادهای مالی نه تنها دسترسی به منابع مالی را تسهیل می‌کند، بلکه می‌تواند در مواقع بحرانی و چالش‌های نقدینگی، حمایت‌های حیاتی را فراهم آورد.

علاوه بر این، روابط با نهادهای دولتی، انجمن‌های صنفی و مراکز تحقیقاتی نیز بخش مهمی از شبکه روابط کسب‌وکار را تشکیل می‌دهد. این روابط می‌تواند دسترسی به اطلاعات بازار، فرصت‌های همکاری، حمایت‌های قانونی و فنی را تسهیل کند. همچنین، عضویت در اتحادیه‌ها و انجمن‌های تخصصی می‌تواند به شکل‌گیری روابط مفید با سایر فعالان صنعت و تبادل تجربیات و دانش فنی کمک کند.