علائم جمعی در حقوق ایران

تعریف علامت جمعی در قانون ایران

تعریف علامت جمعی در ماده‌ی ۳۰ قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری آمده است. این علامت برای استفاده‌ توسط یک شخص خاص نیست، بلکه اشخاص متعددی می‌توانند به واسطه‌ی ویژگی های مشترک مثل عضویت در یک اتحادیه (مثلاً اتحادیه مشاوران حقوقی صنایع فلزی)، تولید محصولات در یک منطقه‌ی جغرافیایی (مثل تولید گلاب در کاشان) یا پیروی از استانداردهای یکسان (مثلاً از حیث ایمنی یا کیفیت محصولات) از آن استفاده کنند. نکته‌ی مهمی که در این ماده وجود دارد و چگونگی به کار گیری علامت را نشان می‌دهد این است که اشخاص «تحت نظر مالک علامت» از آن استفاده می‌کنند. مثلاً یک اتحادیه یا مؤسسه‌ی استاندارد، یک علامت جمعی را ثبت کرده و ضوابط استفاده‌ی دیگران از آن را تعیین می‌کند، سپس بقیه می‌توانند با رعایت ضوابط و تحت نظارت اتحادیه از آن علامت استفاده کنند.

علائم جمعی قابل ثبت چه ویژگی‌هایی دارند؟

در درس شرایط ماهوی ثبت علامت تجاری ناظر بر «تعریف علامت تجاری» در ماده‌ی ۳۰ و «علائم غیرقابل ثبت» مندرج در ماده ۳۲ قانون، توضیح دادیم که یک علامت قابل ثبت باید چه شرایط و ویژگی‌هایی داشته باشد. هر آن چه قبلاً در مورد «علائم غیرقابل ثبت» گفتیم، در مورد علائم جمعی نیز صادق است. مثلاً اگر علامت جمعی نتواند میان کالاها و خدمات تمایز ایجاد کند، یا خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی یا اخلاق حسنه باشد، یا دیگران را در مورد خصوصیات یا مبدأ جغرافیایی کالاها یا خدمات گمراه کند، یا عین یا تقلید نشان نظامی، پرچم یا سایر نشان‌های مملکتی باشد، امکان ثبت آن وجود ندارد. همچنین از حیث تعاریف ، هر دوی این علائم باید «قابل رؤیت» باشند و «تمایز ایجاد کنند». بنابراین، عملاً تفاوت خاصی میان شرایط ماهوی علائم تجاری و عادی وجود ندارد. مستند قانونی آن چه گفتیم، ماده‌ی ۴۲ قانون است که به جز ماده‌ی ۳۰ (در ارتباط با تعریف علامت عادی و جمعی) تمام مواد قانونی مربوط به علائم تجاری عادی را در مورد علائم جمعی صادق می‌داند.

یکی از اقداماتی که مختص ثبت علائم جمعی است، ارائه‌ی «شرایط و ضوابط استفاده از علامت» به مرجع ثبت است. از آن جایی که این علائم توسط اشخاص متعددی استفاده می‌شوند، باید مشخص شود که دقیقاً تحت چه شرایطی دیگران می‌توانند از آن علامت استفاده کنند و چه ضوابطی برای استفاده از آن وجود دارد. مثلاً شاید اعلام شود که کلیه‌ی تولیدکنندگان پسته در رفسنجان که به عضویت اتحادیه درآمده‌اند، می‌توانند از این علامت برای محصولات صادراتی خود به کشورهای اروپایی استفاده کنند و اگر علامت را در جای دیگری به کار بگیرند، تا دو سال از استفاده از علامت محروم می‌شوند. جالب آن که با توجه به ماهیت علامت جمعی، مالک علامت نمی‌تواند خارج از چهارچوب شرایط و ضوابطی که به مرجع ثبت اعلام می‌کند، مجوز استفاده از آن را برای اشخاص مورد نظر خود صادر کند. به عبارتی این علامت نمی‌تواند موضوع قراردادهایی مثل لایسنسینگ باشد و مجوز استفاده از آن به واسطه‌ی دریافت پول -یا سایر امتیازات مالی و غیرمالی- در اختیار دیگران قرار بگیرد. همچنین اکثر صاحب‌نظران اعتقاد دارند که حتی خود مالک اصلی علامت هم نمی‌تواند خارج از چهارچوب تعیین شده از آن استفاده کند.

نحوه‌ی ثبت علامت جمعی چگونه است؟

برای ثبت علائم جمعی، تمام اقدامات و فرایندی که در مورد ثبت علامت معمولی (یا اصطلاحاً علائم شخصی) گفتیم باید انجام شود، اما بعضی تغییرات جزئی وکارهای اضافی لازم است که در این بخش به آن‌ها اشاره می‌کنیم. در این خصوص، ماده ۱۳۷ آیین‌نامه اشاره می‌کند که مقررات مواد ۱۰۵ تا ۱۳۶ آیین‌نامه باید در مورد علائم جمعی نیز اعمال شوند. این مواد در مورد «تسلیم، استرداد، ثبت و رد اظهارنامه‌ی ثبت علامت»، «بررسی و انتشار آگهی اظهارنامه»، «انتقال، اصلاح و اعتراض به اظهارنامه» و «ثبت و تمدید علامت» هستند. بنابراین در خصوص این موارد، قواعد مشترکی بر علائم شخصی و جمعی حاکم است.

اولین نکته در خصوص ثبت علائم جمعی این است که وقتی برای ثبت آن‌ها اظهارنامه ارسال می‌شود، باید به جمعی بودن علامت اشاره شود.  این موضوع در ماده‌ی ۴۲ قانون (که در قسمت قبل به آن اشاره کردیم) و در بند ۱ از ماده‌ی ۱۳۷ آیین‌نامه تصریح شده است. همچنین همانطور که گفتیم، شرایط و ضوابط استفاده از علامت در اختیار مرجع ثبت قرار می‌گیرد که مطابق بند ۲ از ماده‌ی ۱۳۷، باید «خصوصیات مشترک یا کیفیت کالاها و خدمات تولیدی در یک منطقه‌ی جغرافیایی معین یا مورد تأیید که تحت آن‌ها اشخاص می‌توانند از علامت مذکور استفاده کنند و همچنین ضمانت اجراهای مربوط به عدم رعایت شرایط و ضوابط یاد شده» در آن درج شوند. یکی از اقداماتی که قبل از ثبت همه‌ی علائم انجام می‌شود، انتشار آگهی ثبت علامت است که در مورد علائم جمعی باید خلاصه‌ای از «شرایط و ضوابط استفاده» نیز در آگهی قرار بگیرد. همچنین لازم به ذکر است که تغییر این شرایط و ضوابط تنها زمانی امکان‌پذیر است که به اطلاع مرجع ثبت رسیده باشد.